خوش آمدید

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

بِئْسَ العَبدُ عَبدٌ یَکونُ ذا وَجْهَینِ و ذا لِسانَینِ، یُطْری اَخاهُ شاهِداً و یأکُلُهُ غائِباً، إن اُعطِیَ حَسَدَهُ و اِن ابْتُلِیَ خانَهُ؛

بنده ی بدی است آن که دو رو و دو زبان باشد. در مقابل، از برادرش تعریف کند و پشت سر، او را بخورد. اگر برادرش بهره مند باشد به او حسد ورزد و اگر گرفتار شود، به او خیانت کند.

تحف العقول، ص 488

شرح حدیث:

صداقت و راستی، مهمترین آموزه ی دین است.
پیشوایان ما، پیروان را به راستگویی، امانتداری، دوری از تزویر و خیرخواهی نسبت به برادران دینی فراخوانده اند.
در این حدیث شریف هم امام عسکری علیه السلام از دورویی و نفاق در برخورد با دیگران نکوهش می کند و آن را صفت ناپسندی می شمرد. (1) آن که برخورد رویارو و پشت سرش متفاوت است، منافق است.
آن که در برابر، زبانی چرب و نرم و همراه با تعریف و ستایش دارد، اما پشت سر، غیبت و بدگویی و توهین و نیش زدن کار اوست، نمی تواند دوست مناسبی باشد.
به هر حال، فرومایگانی که نه چشم دیدن نعمت تو را دارند، نه رفتارشان با تو صادقانه است، نه در گرفتاریها یار و غمخوار تواند، نه ظاهر و باطنشان با تو یکی است، برای معاشرت مناسب نیستند.
ابر اگر آب زندگی بارد
هرگز از شاخ بید، برنخوری
با فرومایه روزگار مبر
کز نِیِ بوریا شکر نخوری (2) 
و چه اندکند دوستان صادق و یکرنگ. و چه قیمتی اند، آنان که دل و زبانشان یکی است!

پی نوشت: 
1.بخشی از این حدیث، در سخنان امام کاظم علیه السلام هم روایت شده است. (ر.ک: حکمتهای کاظمی، حدیث 9).
2.سعدی.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

أوصیکُمْ بِتَقوَی اللهِ و الوَرَعِ فی دینِکُم، و الإجتهادِ فی الله، و صِدْقِ الحدیثِ و أداء الامانَةِ إلی مَنِ ائْتَمَنَکُم منْ‌برِّ أوْ فاجرٍ و طولِ السُّجودِ و حُسنِ الجَوارِ؛

شما را سفارش می کنم به تقوای الهی، پرهیزگاری در دینتان، تلاش در راه خدا، راستگویی و امانت داری نسبت به کسی که شما را امین شمرده است؛ چه نیکوکار باشد چه بدکار، و به سجود طولانی و معاشرت خوب با همسایه.

تحف العقول، ص 487

شرح حدیث:

این توصیه های مهم از سوی امام عسکری علیه السلام خطاب به شیعیان است. پیروان آن حضرت در آن دوره، زیر ذرّه بین بودند؛ به این معنی که رفتارشان مورد دقت و نظر دوست و دشمن بود و دشمنان هم در پی بهانه و فرصت برای ضربه زدن بودند.
مخالفان وقتی خلع سلاح می شوند و نمی توانند توطئه و دشمنی کنند که بهانه به دستشان ندهیم.
توصیه های امام، در این هفت مورد خلاصه نمی شود، ولی این هفت تا هم بسیار مهم است.
«تقوا» و «ورع»، عامل محفوظ ماندن از فسادهای اخلاقی و ارتکاب گناه و رسوایی در جامعه است.
اجتهاد و تلاش در راه خدا، سبب دستیابی به هدفها می گردد و افراد سست و بی حرکت، همیشه محروم و عقب می مانند.
«راستگویی» موجب محبوبیت و جلب اعتماد دیگران می شود.
«امانتداری» مایه ی اطمینان و امنیت در جامعه است. اگر افراد، امین نباشند، جامعه دچار هراس و ناامنی می شود.
«طول سجود»، ارتباط بنده با خدا را می افزاید و هر که با خدا رابطه ای قوی داشته باشد، مأیوس و دلسرد و فاسد نمی شود.
«حسن جوار» و رفتار خوب با همسایگان، فرد را از حمایت و محبت آنان برخوردار می کند.
گرت ز دست برآید، چو نخل باش کریم
ورت ز دست نیاید، چو سرو باش آزاد (1) 
عمل به توصیه های هفتگانه، موجب سربلندی و عزّت است.

پی نوشت: 
1. سعدی.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

جُراَةُ الوَلَدِ علی والدهِ فی صِغَرهِ، تَدعُو إِلَی العُقوقِ فی کِبَرِه؛

گستاخی فرزند بر پدرش در کوچکی، او را به عاق شدن و مخالفت در بزرگسالی می کشاند.

فرهنگ جامع سخنان امام عسکری علیه السلام، ص 412

شرح حدیث:

رعایت ادب نسبت به پدر و مادر، یک وظیفه است. اگر فرزند، تربیت دینی داشته و آموزشهای قرآن و حدیث را شنیده و پذیرفته باشد، حقّ والدین را می شناسد و آن را ادا می کند و از عصیان در برابر پدر و مادر پرهیز می کند و می کوشد که به هر وسیله ای رضایت آنان را جلب کند.
این، سبب عزّت دنیوی و آمرزش اخروی است.
فرزندی که نسبت به پدر و مادر گستاخ و عصیانگر و پرخاشجو و بد دهن باشد، «عاق» می شود و کسی که عاق والدین گردد، از خیر و سعادت محروم می شود و روی خوشبختی نمی بیند.
پایه های سعادت فرزند، در همان دوران کودکی گذاشته می شود.
اگر فرزند، در کوچکی گستاخ و پررو و نافرمان باشد، در بزرگی هم دچار «عقوق» می شود؛ ‌یعنی نافرمان و آزاردهنده ی والدین و محروم از خیر. حفظ احترام پدر لازم است. بانگ زدن بر سر پدر و مادر، بی ادبی است. سعدی گوید:
«روزی به غرور جوانی بانگ بر مادر زدم. دل آزرده به کنجی نشست و گریان همی گفت: مگر خُردی فراموش کردی که درشتی می کنی؟»
چه خوش گفت زالی به فرزند خویش
چو دیدش پلنگ افکن و پیلتن
گر از عهد خُردیت یاد آمدی
که بیچاره بودی در آغوش من
نکردی در این روز بر من جفا
که تو شیرمردی و من پیرزن (1) 
به فرزندانمان بیاموزیم که حرمت پیران را نگه دارند و مؤدّبانه با آنان رفتار کنند، تا رفتارشان موجب رضای خدا و خشنودی والدین گردد.

پی نوشت: 
1.گلستان سعدی، باب ششم، حکایت ششم.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

قلبُ الاحمَقِ فی فَمِه، و فَمُ الحَکِیمِ فی قلْبِهِ؛

دل احمق در دهان اوست، و دهان حکیم و فرزانه در قلب اوست.

تحف العقول، ص 489

شرح حدیث:

حکیمان و فرزانگان، همیشه توصیه کرده اند که انسان باید زبان خود را از بیهوده گویی حفظ کند و پیش از سخن گفتن، بیندیشد و حرفهایش متکی به فکر و آینده نگری باشد.
کسی که بی درنگ و بدون تأمّل سخن می گوید و به عواقب آن نمی اندیشد، «احمق» است. و کسی که پیش از گفتار، می اندیشد و درست و نادرست و خیر و شرّ سخنش را می سنجد، عاقل و حکیم است.
تشبیهی که در این حدیث به کار رفته، زیبا و عمیق است. این که دل در دهان باشد، یعنی بی فکر و تأمل حرف زدن. و اینکه دهان در قلب باشد، یعنی سنجیده و با فکر حرف زدن.
اولی کار جاهلان و بی خردان است و دومی شیوه ی حکیمان و فرزانگان. هم پرحرفی ناپسند است، هم حرف دروغ و ناروا، هم فحش و ناسزا، هم کلام بی جا، هم سخن درباره ی آنچه نمی دانیم، هم حرفی که مایه ی رنجش خاطر کسی شود، یا آبرویی را ببرد، یا فتنه ای را برانگیزد، یا دو نفر را با هم دشمن سازد، یا موجب اختلاف گردد.
درمان همه ی اینها، دم فروبستن از سخن نسنجیده و بی فکر است.
وقتی حضرت علی علیه السلام می فرماید: «إذا تَمَّ العَقْلُ نقَصَ الکلامُ» (1).
وقتی خرد کامل گردد، سخن کاسته شود.
تأکید بر این نکته است که زبان در اختیار گوینده باشد و هر حرفی را نزند.
آیا همه حرفهایی که می زنیم،‌ لازم و مفید است؟
با کاستن از سخنان بی ثمر، «لغزشهای زبانی» خود را کمتر کنیم.

پی نوشت:
1. بحارالانوار، ج68، ص 290.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

اشَدُّ النّاسِ إجتهاداً منْ ترَکَ الذُنُوبَ؛

پرتلاش ترین و سخت کوش ترین مردم، کسی است که گناهان را ترک کند.

تحف العقول، ص 489

شرح حدیث:

کسی که بتواند بر طغیانگری نفس خویش مهار بزند و به خواسته های نابجای دل، «نه» بگوید و اهل هوا و هوس نباشد، یک قهرمان است.
انسان قوی تنها کسی نیست که وزنه سنگین را بردارد، قوی تر از او کسی است که بر نفس سرکش خود مهار بزند و جلوِ طغیان آن را بگیرد. مگر «گناه» چیست؟ جز رها ساختن عنان نفس در وادی شهوات؟ مگر «معصیت» چیست؟ جز مقدم داشتن خواسته ی دل بر خواسته ی خدا؟
درست است که تمایلات نفسانی و خواهشهای دل، نیرومند است، اما قدرت اراده ی انسان از آن نیرومندتر است. به شرط آن که از آن استفاده کند. عارف، کسی نیست که گوشه ای بنشیند و «هو» بکشد و وِرد بخواند و لافِ آزادگی بزند.
عارف واقعی کسی است که به واجبات عمل و از محرّمات پرهیز کند. و این، کار کمی نیست. بلکه انجام تکالیف و ترک گناهان کاری است دشوار. این قدرت روحی با جهاد با نفس به دست می آید. برای کسب این توانایی، تمرین لازم است، تمرین ترک لذتها و هوسها.
بعضی در برابر جاذبه های جنسی ضعیف و ناتوانند.
برخی در مقابل وسوسه های مالی و پولی، زانوهایشان سست می شود. گروهی هم برای رسیدن به قدرت و مقام، خط قرمزهای شرع را زیرپا می گذارند و از حرام پرهیز نمی کنند و ظلم و تهمت و دروغ را نردبان رسیدن به خواسته هایشان می سازند.
اگر کسی چنان از خود مراقبت کرد که روزها و هفته ها گذشت و از او گناهی سر نزد، او به راستی یک قهرمان و شایسته ستایش است.
در عرصه ی مبارزه با نفس و ترک گناه، بکوشیم تا قهرمان شویم.

منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

اَلحُظوظُ مراتِبُ، فَلا تَعْجَلْ عَلی ثَمرَةٍ لَمْ تُدرَکْ، فإنَّها تُنَالُ فِی اَوانِهَا؛

برای بهره ها مراتب و درجاتی است، پس در چیدن میوه ای که نرسیده است شتاب مکن، چرا که در وقتش به دست خواهد آمد.

نزهة الناظر و تنبیه الخواطر، ص 143

شرح حدیث:

از نشانه های روشن خردمندی و تدبیر، انجام هر کاری در موقعیّت خودش است.
«هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد».
مثالی را که امام عسکری علیه السلام بیان کرده اند، برای همه ملموس و روشن است. میوه های روی درخت، در یک مرحله کال و نارس است و وقت چیدنش نرسیده است و اگر در آن فصل، آن را بچینند، حاصلی ندارد و باید آنها را دور ریخت.
کارها هم چنین است. هر کاری در زمان خودش خوب است. اقدام زودتر، آن را بی نتیجه می کند و اقدام دیرتر، فایده ای ندارد. پس «زمان شناسی» در امور، بسیار مهم است.
خوردن غذا قبل از گرسنه شدن، برای سلامتی مضرّ است.
خواندن نماز پیش از رسیدن وقت، آن را باطل می کند.
افشاندن بذر در مزرعه در زمان نامناسب، آن را تباه می سازد.
گفتن سخنی قبل از محاسبه ی جوانب و زمینه ی مناسب آن، چه بسا عوارض و زیانهای جبران ناپذیر داشته باشد و پشیمانی به بار آورد.
اینها همه مثال است، برای این که اگر بخواهیم «بهره ی کامل» از هر چیزی ببریم، باید زمان شناس و فرصت شناس باشیم.
عمر، عزیز است غنیمت شمار
تا شوی از حاصل آن کامیاب
گوهر فرصت ز کف ارزان مده
عهد جوانی گذرد با شتاب (1) 
باید دید چه زمانی وقت چه کاری است.
و از شاخسار زمانه، کی و چگونه باید «میوه کامیابی» را چید؟

پی نوشت:
1.علی باقرزاده (بقا).
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

منْ مدَحَ غیرَ المُستحقِّ فقَدْ قامَ مقامَ المُتّهمِ؛

هرکس شخصی را ستایش کند که شایسته آن نیست، در جایگاه فرد متّهم قرار گرفته است.

بحارالانوار، ج75، ص 378

شرح حدیث:

شرح حدیث:
ستایش دیگران، ‌اگر به خاطر صفات خوب و اعمال نیک آنان باشد، پسندیده است. تعریف از دیگری اگر بدون لیاقت و شایستگی در آنان باشد، «چاپلوسی» است.
هر تعریف و تمجید هم باید متناسب و به اندازه فضیلت و خیری باشد که در یک شخص است. به تعبیر حضرت علی علیه السلام:
مدح و ثنا بیش از حدّ استحقاق، تملّق است و کمتر از حدّ شایسته، ناتوانی است یا حسد» (1) .
کسی که از افراد ناشایسته تعریف کند، به تعبیر امام عسکری علیه السلام در معرض اتّهام است؛ یعنی چه بسا به خاطر دنیا و رسیدن به مال و مقام و موقعیّت باشد. چنین تعریفی، هم ستایشگر را از اعتبار می اندازد، هم برای فرد مورد ستایش زیان دارد، چون او را مغرور و خودپسند می کند و غرور، او را به تکبّر می کشاند.
از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که: «در چهره ی ستایشگران خاک بپاشید». (2) 
معنای آن این است که به چاپلوسان متملّق میدان ندهید تا با تعریفهای بی جا، دام فریب و ریاکاری بگسترانند و بازار حقیقت کساد گردد و چاپلوسی رواج پیدا کند.
در شعر جامی آمده است:
«پی لقمه، چون سنگ تملّق مکن».
آنان که روح بلند و همّت عالی دارند و قدر کرامت انسانی خویش را می دانند و آن را حفظ می کنند، زبان به مدح بیهوده ی نالایقان نمی گشایند. به خصوص «مدح فاجر» و ستایش از فرد گنهکار بسیار نکوهش شده است.
زبان پاک خویش را به مدح ناپاکان نیالاییم.

پی نوشت: 
1.نهج البلاغه، حکمت 347.
2.میزان الحکمه، حدیث 18573.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

اَقَلُّ النّاسِ راحةً الحَقودُ؛

کم آسایش ترین مردم، کینه توز است.

فرهنگ جامع سخنان امام عسکری علیه السلام، ص 414

شرح حدیث:

از خصلتهایی که هم شخص را آزار می دهد، هم دیگران را، «کینه» است. دلهای پاک از کینه، بسیار قیمتی است. خداوند در وصف بهشتیان می فرماید: «ما کینه را از دلهای آنان می زداییم.» (1) و از مؤمنانی ستایش می کند که از خداوند می خواهند تا در دلشان کینه ای نسبت به مؤمنان نباشد». وَ لا تَجْعَلْ فی قلوبنا غِلاًّ للَّذینَ آمَنوا» (2) 
کینه توزی و کینه ورزی، صفای زندگی را از بین می برد و سبب رنج دائمی صاحبان کینه است.
دل را باید از حقد و حسد، پاک کرد.
وقتی درون سینه ای کینه باشد، مثل یک غده سرطانی خطرناک است. باید آن را درمان کرد تا به آسایش رسید.
در توصیه های پیشوایان دینی، توصیه به عفو و گذشت و پرهیز از کینه توزی شده است. این خصلت، خصلتی جاهلانه است و به نزاع و دشمنی و خون ریزی کشیده می شود.
عفو و گذشت، یعنی غُدّه ی کینه را از دل بیرون افکندن و راحت شدن و لذت بردن، زیرا گفته اند: «در عفو، لذتی است که در انتقام نیست».
رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگام فتح مکّه، با آن که با قدرت و اقتدار بر آن شهر و مردمش مسلط شد و می توانست همه را به سبب دشمنیها و آزارهایشان از دم تیغ بگذراند، با اعلان «عفو عمومی» همه را بخشید و آنان را رهین رحمت و بزرگواری خویش ساخت و کینه ای از آنان به دل نگرفت.
وقتی می توان گذشت کرد، چرا انتقام؟ و وقتی می توان قلبی مهربان داشت، چرا کینه توزی؟

پی نوشت: 
1.اعراف (7)، آیه ی 43؛ حجر (15)،‌آیه ی 47.
2.حشر (59)، آیه ی 10.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

خَیرُ إخوانِکَ مَنْ نَسِیَ ذَنْبَکَ و ذکرَ إحسانَکَ؛

بهترین برادرانت کسی است که خطای تو را فراموش کند و نیکی تو را به یاد داشته باشد.

اعلام الدین، ص 313.

شرح حدیث:

در مثلهای فارسی هم با عبارتهای مختلف به این نکته اشاره شده که انسان نباید خطاها و بدیهای دیگران را در ذهن خود نگه دارد و برعکس، همیشه باید به یاد نیکیها و احسانهای مردم باشد. این شیوه و خصلت، نشانه ی مردانگی و بزرگواری است.
اما بعضی برعکس اند، اگر بدی از کسی ببینند، تا آخر عمر آن را فراموش نمی کنند. و اگر صدها خوبی از مردم دیده باشند، یادشان نمی ماند.
به یاد داشتن خوبیهای دیگران، سبب قدرشناسی انسان می شود.
خداوند، در قرآن کریم، بارها از احسان خویش به مردم یاد کرده است. در سوره ی الرّحمان، بارها با تکرار آیه ی «فَبِایّ آلاءَ رَبِّکما تُکذّبان» (1) ما را متوجه نعمتهای خویش می کند، تا بنده ناسپاسی نباشیم.
از سوی دیگر، خداوند مهربان، غفّار و ستّار است. گناهان بندگانش را نادیده می گیرد و زود عقوبت نمی کند. این صفت باید در بندگان هم باشد، یعنی«خطاپوشی» از یک سو، و یاد کردن نعمتها و احسانها از سوی دیگر.
تأکید امام عسکری علیه السلام بر این نکته، برای ایجاد فضای صمیمیّت در میان افراد جامعه است، زیرا اگر ما پیوسته لغزش و گناه و عیوب دیگران را در نظر داشته باشیم، قلبمان با آنان صاف نخواهد شد و محبتها لطمه خواهند دید.
باید از «آینه» آموخت، که تصویرهای بد را در خود نگه نمی دارد و همیشه قلبی پاک دارد.
به عیب خویش بپرداز تا شوی بی عیب
مباش آینه ی عیب دیگران، زنهار (2) 
دل خویش را گنجینه ی «یاد خوبی» بسازیم.
و صفحه ی قلب خود را از خاطرات بد دیگران پاک کنیم.

پی نوشت: 
1. پس کدام یک از نعمتهای پروردگارتان را تکذیب می کنید؟
2. کلیّات صائب تبریزی، ص 823.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391).

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

لا تُمارِ، فیَذْهبَ بَهاؤُکَ، و لا تُمازِح فَیُجتَرَاَ عَلَیکَ؛

جدال مکن، که شکوه و هیبت تو می رود؛ شوخی مکن، که بر تو گستاخ می شوند.

اعلام الدین،‌ص 312.

شرح حدیث:

هرکسی خودش باید اعتبار و آبروی خویش را حفظ کند.
گاهی کارهایی که از ما سر می زند، شکوه و شوکت و موقعیت ما را در نظر دیگران از بین می برد. یکی از این کارها «جدال» است. مراء هم که در حدیث آمده، به همین معناست. «مزاح» عامل دیگری برای کاستن از عزّت و موقعیّت ماست.
جرّ و بحث بیهوده، انسان را سبک می کند. بعضی ها هنگام مجادله و بحث و کشمکشهای لفظی، چون در پی غلبه برطرف مقابل هستند، به هر شکلی و با هر سخنی سعی می کنند ما را شکست دهند. این سبب می شود آبرو و حیثیت ما مخدوش گردد.
در مورد شوخی هم همین طور است. از قدیم گفته اند:
ز شوخی بپرهیز ای با خرد
که شوخی تو را آبرو می برد
گرچه تند خویی و خشک بودن بد است و دین ما مزاح و مطایبه و خوش خلقی را تمجید کرده و شوخی را از ویژگیهای اخلاقی مؤمن دانسته است، این واقعیت را هم نمی توان نادیده گرفت که شوخی، گاهی وقار و سنگینی شخص را از بین می برد، دیگران پررو و گستاخ می شوند، حریمها را مراعات نمی کنند و حرفهای سبک و دور از ادب می زنند.
پس هرچیز به اندازه اش نیکوست.
در شوخی و مزاح هم باید حدّ و اندازه را نگه داشت و به عرصه ی لودگی و سبکی و بی ادبی وارد نشد. جدل و چالشهای بیهوده، فرد را سبک می سازد.
شوخی های خارج از نزاکت هم، دیگران را گستاخ می سازد.
اندازه نگه دار، که اندازه نکوست....

منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)