محور : اقتصاد ایران

بابازاده محمد*,علمي سيامك,اتباعي فرامرز,محمودزاده سهيل
 * دانشگاه آزاد اسلامي، واحد فيروزكوه
 
 تئوري آشوب، راهي جديد براي بررسي روند تغييرات در بازارهاي پولي و مالي پيشنهاد مي کند و مي تواند روندها و الگوهاي پنهاني در داده هاي مالي را که با مدل هاي مرسوم به دست نمي آيد، آشکار کند. از مهم ترين روش هاي تشخيص آشوب، وجود نماهاي مثبت لياپانوف کوچک و امتحان بعد جاذب است.مقدار مثبت نماي لياپانوف نشان دهنده نرخ متوسط محلي واگرايي (ناپايداري) و آشوبناک بودن فرايند است که با درجه آشوبناکي و مدت زمان پيش بيني رابطه عکس دارد و منفي بودن آن نشان دهنده نرخ متوسط محلي فشرده شدن (پايداري) و غيرآشوبي بودن و قابل پيش بيني بودن فراينددر بلند مدت است. در اين تحقيق بعد جاذب و نماهاي لياپانوف در ديناميک هاي بازسازي شده يک تا ده بعدي بردارهاي تعميم يافته طبق لم محاط سازي تيکنز ،براي نرخ برابري ده ارز مختلف برابر ريال ايران از تاريخ 05/01/1371 تا 02/3/1386 و هم چنين دو مدل آشوبناک مصنوعي محاسبه شده است.با مقايسه نتايج داده هاي مصنوعي و تجربي پي به وجود درجه اي از قطعيت در داده هاي تجربي مي بريم.ثانيا با توجه به نتايج آزمون ها نتيجه مي شود که فرايند حاکم بر بازار نرخ ارز ايران غير خطي است و نمي توان با روش هاي خطي آن را پيش بيني کرد.
 
كليد واژه: آشوب، نماهاي لياپانوف، بعد جاذب، نرخ ارز
 

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع :  پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 1 (پياپي 37)  نيمه اول 1389

محور : اقتصاد

توسعه اقتصادي و آلودگي محيط زيست در كشورهاي عضو پيمان كيوتو و كشورهاي آسياي جنوب غربي (با تاكيد بر منحني زيست محيطي كوزنتس)

نصرالهي زهرا*,غفاري گولك مرضيه
 * دانشكده اقتصاد، مديريت و حسابداري، دانشگاه يزد
 
طبق فرضيه زيست محيطي كوزنتس يك رابطه U برعكس ميان سطح توسعه يافتگي جوامع و ميزان آلودگي هاي زيست محيطي وجود دارد. آلودگي هوا يكي از مشكلات زيست محيطي است كه در سال هاي اخير و همگام با توسعه جوامع، صنعتي شدن و رشد تكنولوژي، به خطري جدي براي بشر تبديل شده است. مطالعات انجام شده در مورد گازهاي آلاينده منطقه اي و محلي يك رابطهU  برعكس بين آلودگي سرانه و GDP سرانه يا شاخص توسعه انساني (HDI) را اثبات مي كند؛ اما در مورد گازهاي آلاينده جهاني مانند CO2 نتايج بررسي ها متفاوت است. در اين مطالعه رابطه انتشار سرانه دي اكسيد كربن و شاخص توسعه انساني به كمك داده هاي تلفيقي (پنلي) در قالب فرضيه كوزنتس، براي كشورهاي آسياي جنوب غربي و كشورهاي عضو پيمان كيوتو در دوره 1990-2004 مورد آزمون قرار گرفته است. نتايج بررسي براي كشورهاي آسياي جنوب غربي يك رابطه افزايشي خطي بين انتشار CO2 وHDI  را نشان مي دهد و اين رابطه براي كشورهاي پيمان كيوتو به صورت يك رابطه N شكل به دست آمد.
 
كليد واژه: توسعه اقتصادي، منحني زيست محيطي كوزنتس، شاخص توسعه انساني، پيمان كيوتو، آسياي جنوب غربي

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع : پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 2 (پياپي 35)  نيمه دوم 1388 

محور : اقتصاد ایران

فلاح شمس ميرفيض*
 * دانشكده مديريت، دانشگاه تهران
 
 
بي شك شناسايي عوامل تاثيرگذار در دست كاري قيمت به منظور جلوگيري از وقوع دست كاري قيمت در بورس اوراق بهادار نقش موثري در شفافيت بازار، قيمت گذاري منصفانه دارايي هاي سرمايه اي و ارتقاي كارايي بازار خواهد داشت. در اين  مقاله، ابتدا با انجام آزمون هاي تسلسل و خودهم بستگي، وجود بازدهي غير عادي (تفاوت معني دار بين بازدهي واقعي و بازدهي انتظاري تعديل شده برمبناي ريسك) در سهام 130 شرکت بورس که در طي سال هاي 1382 تا انتهاي 1384 در مقاطعي از نوسانات شديد قيمتي برخوردار بوده اند، مورد بررسي قرار گرفت. شركت هايي كه روند نوسانات قيمت آن ها تصادفي نبوده و قيمت سهم در هر مقطع داراي خود هم بستگي با قيمت هاي گذشته باشند، بيان کننده بروز دست كاري قيمت در سهم مذكور خواهند بود. در بخش بعدي، با استفاده از روش رگرسيون لوجيت باينري، مدلي براي پيش بيني دست كاري قيمت با استفاده از متغيرهاي شفافيت اطلاعات، نقدشوندگي سهم، اندازه شركت (سرمايه شركت) و نسبتP/E  طراحي گرديد. در برازش مدل از داده هاي يك سال قبل از بروز دست كاري (رشد شتاب قيمت) استفاده شد. در پايان با انجام آزمون هاي مربوطه از قبيل آزمون هاي والد، درست نمايي، لانداي ويلكس، كارايي مدل در پيش بيني دست كاري قيمت در بورس تهران مورد تاييد قرار گرفت.
 
كليد واژه: دست كاري قيمت، نقدشوندگي سهام، شفافيت اطلاعات، حد نوسان قيمت، سهام شناور آزاد

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع : پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 2 (پياپي 35)  نيمه دوم 1388 

محور : اقتصاد

دادگر يداله*,آرمان مهر محمدرضا
 * دانشگاه شهيد بهشتي
 
موضوع «عدالت» دغدغه فكري بسياري از متفكران بوده است. در ميان نظريه پردازان و متفكران معاصر، آراي «جان رالز» جايگاه ويژه اي دارد. رالز به نوعي در شمار تساوي گرايان قرار مي گيرد؛ اما در عين تساوي گرايي به مباني ليبراليسم پايبند است. تازگي نظريه او از اين جهت است كه فرد گرايي را با مساوات طلبي و وظايف اجتماعي درهم مي آميزد كه علاوه بر ايجاد تحول در علوم انساني، منشا سياست هاي اقتصادي - اجتماعي جديدي مي شود. در اين نوشتار با رويكردي تحليلي و با كمك تئوري هاي عدالت و تئوري هاي اقتصاد بخش عمومي، روش كتابخانه اي و تحليل محتوا، جايگاه و روش شناسي عدالت رالز بررسي و نقد مي شود.
 
كليد واژه: عدالت اقتصادي، معيار رالزي، روش شناسي، قوانين عدالت

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع : پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 2 (پياپي 35)  نيمه دوم 1388 

محور : اقتصاد ایران

عزيزي فيروزه*
 * دانشگاه تربيت مدرس
 

يكي از مهم ترين مباحث در اقتصاد بررسي اثر گسترش بازار سهام بر مصرف بخش خصوصي است. در تحقيقات متعددي كه در اين خصوص در كشورهاي توسعه يافته انجام شده است، اثر معني داري مشاهده شده است. اما درباره اثر اين متغير در كشورهاي در حال توسعه، اجماعي وجود ندارد. نظر به اين كه در چند سال اخير بازار سهام ايران با نوسانات بسيار زيادي روبه رو بوده است، بررسي اثر ثروت بازار سهام بر مصرف بخش خصوصي از منظر سياست گذاري براي مقامات اقتصادي حايز اهميت زيادي است.
در اين مقاله با استفاده از آمار فصلي دوره 1370-1386 اين اثر مورد آزمون قرار گرفت. نتايج حاكي از يك رابطه مثبت معني دار ميان ثروت بازار سهام و مصرف بخش خصوصي در ايران است .
 
كليد واژه: بازار سهام، اثر ثروت، هزينه هاي مصرفي بخش خصوصي

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع : پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 2 (پياپي 35)  نيمه دوم 1388 

محور : اقتصاد ایران

هاديان ابراهيم*,نجاتي مهدي
 * بخش اقتصاد، دانشگاه شيراز
 
 
طرح نقد لوکاس مبني بر اين که تصميمات بهينه واحد هاي اقتصادي به طور سيستماتيک با تغيير در روند تصميم گيري سياست گذاران تغيير مي کند، موجب شد تا توان مدل هاي کلان اقتصادي از جمله منحني فيليپس در پيش بيني آثار سياست هاي اقتصادي مورد سوال قرار گيرد. بر اين اساس اهميت اين مدل ها و استفاده از آن ها براي پيش بيني، به آزمون نقد لوکاس و به عبارت ديگر به آزمون ثبات شاخص ها در مدل هاي مورد نظر بستگي يافته است. اين مطالعه با توجه به اهميت منحني فيليپس در تدوين سياست هاي پولي و مالي، به آزمون ثبات پارامترها در اين مدل پرداخته است. براي اين منظور از روش باي و پرون و داده هاي ساليانه طي دوره 1340-1386 در اقتصاد ايران استفاده شده است. نتايج حاصل از اين بررسي نشان مي دهد که همگام با تغيير در انتظارات واحدهاي اقتصادي، منحني فيليپس با شيب متفاوت در حال انتقال بوده و شاخص هاي اين منحني از ثبات لازم برخوردار نيستند. در نتيجه سياست گذاران اقتصادي در ايران نمي توانند با اتکا به وجود يک رابطه معني دار بين متغيرهاي اقتصادي در مدل مربوط به منحني فيليپس در گذشته، آن را به آينده تسري دهند و بر اساس آن آثار سياست هاي اقتصادي مورد نظر خود را پيش بيني كنند.
 
كليد واژه: نقد لوکاس، منحني فيليپس، اقتصاد ايران

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع : پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 2 (پياپي 35)  نيمه دوم 1388 

محور : اقتصاد ایران

جلايي سيدعبدالمجيد*,شيرافكن مهدي
 * بخش اقتصاد، دانشگاه شهيد باهنر كرمان
 
 شناسايي و تبيين ارتباط بين بيکاري و تورم در اقتصاد کشور، به لحاظ تصميم گيري هاي اقتصادي از جايگاه خاصي برخوردار است؛ اين مقاله کوششي در جهت شناسايي روابط دقيق بين پديده هاي فوق در بلند مدت و کوتاه مدت است. هدف مقاله، بررسي تاثيرگذاري سياست هاي انبساطي پولي در اقتصاد ايران با توجه به منحني فيليپس (نيو کلاسيک ها و نيوکينزين ها) بر ميزان طبيعي بيکاري و بيکاري تورم غير افزايشي(NIIRU)  و بررسي عوامل تاثيرگذار بر اين دو متغير براي دوره زماني 1338-1384 است. بدين منظور از روش هاي سري زماني مبتني بر تکنيکVAR  و روش هاي ساختاري مبتني بر تکنيک OLS استفاده شده است. در اين تحقيق به منظور تعيين مقادير غير قابل مشاهده نرخ تورم انتظاري، ميزان طبيعي بيکاري و توليد بالقوه از روش فيلتر هادريک – پرسکات استفاده شده است. نتايج حاصله تاييدکننده نظريه کينزين هاي جديد در اقتصاد ايران با در نظر گرفتن انتظارات تطبيقي و انتظارات عقلايي است؛ يعني منحني فيليپس در اقتصاد ايران با در نظر گرفتن هر دو فرض انتظارات تطبيقي و انتظارات عقلايي در بلند مدت و کوتاه مدت داراي شيب منفي مي باشد و سياست هاي پولي انبساطي در تمام موارد فوق مي تواند متغير هاي واقعي را تحت تاثير قرار دهد.
 
كليد واژه: منحني فيليپس، انتظارات تطبيقي، انتظارات عقلايي، سياست هاي پولي، مدلVAR و روش OLS

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع : پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 2 (پياپي 35)  نيمه دوم 1388 

محور : اقتصاد ایران

كميجاني اكبر*,نقدي يزدان
 * دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران
 
 اين تحقيق به تجزيه و تحليل ارتباط متقابل بين توليد بخشي و تورم در اقتصاد ايران، با استفاده از الگوهاي خودرگرسيوني برداري (VAR) و الگوهاي تصحيح خطاي برداري (VEC) مي پردازد. در اين تحقيق از داده هاي سال هاي (1384-1353) استفاده شده است. نتايج نشان مي دهد که ريشه تورم در ايران صرفا پولي نيست و مزمن بودن تورم در ايران به متغيرهاي واقعي (يعني توليد و در اين مقاله توليد بخشي) نيز ارتباط دارد. بر اساس نتايج اين تحقيق رابطه توليد و تورم يک رابطه بلند مدت است (يعني افزايش توليد در بلند مدت موجب کاهش تورم مي شود). در حالي که اين رابطه (توليد بخشي و تورم) در بخش خدمات نسبت به بخش هاي صنعت و کشاورزي رابطه کوتاه مدت تري است. از طرف ديگر با توجه به نتايج مدل VAR برآوردي بخش خدمات نسبت به ساير بخش هاي توليدي در مقابل افزايش تورم حساس تر است؛ به طوري که با افزايش تورم، در کوتاه مدت توليد بخش خدمات نسبت به ساير بخش هاي اقتصادي سريع تر افزايش مي يابد و هم چنين با افزايش توليد بخش خدمات نيز نسبت به ساير بخش ها تورم سريع تر کاهش مي يابد. نتايج حاصل از تخمين الگوها بر امر سياست گذاري اقتصادي حاکي از آن است که، براي کنترل تورم در ايران نمي توان صرفا بر سياست هاي پولي تکيه کرد و در بلند مدت بايد بخش واقعي اقتصاد (توليد) را نيز مدنظر قرار داد.
 
كليد واژه: توليد بخشي، تورم، نقدينگي، خودرگرسيون برداري (VAR)، الگوهاي تصحيح خطاي برداري (VEC)

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع :  پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 1 (پياپي 32)  بهار 1388

محور : اقتصاد ایران

عبدلي قهرمان*,ورهرامي ويدا
 * دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران

نوآوري تکنولوژيکي و اختراع موقعي که از سوي بخش عمده از جامعه به کار گرفته شود عامل موثر در رشد و توسعه اقتصادي و در نهايت رفاه جامعه به شمار مي آيد. در حوزه اقتصاد از اين پديده که امري تدريجي و در طي زمان صورت مي پذيرد به عنوان نفوذ و انتشار تکنولوژي ياد مي شود و با منحني S شکل نشان داده مي شود. مطالعات نشان مي دهد که اين منحني براي تمام نوآوري ها صادق است.
در اين مقاله به مطالعه فرآيند نفوذ و انتشار راديو، تلويزيون و ماشين لباس شويي و عوامل موثر در نفوذ آن ها بين خانواده هاي ايراني در چارچوب مدل انعطاف پذير انتشار تکنولوژي پرداخته شده است. نتايج مطالعه نشان مي دهد که نفوذ اين سه در ايران به صورت تدريجي بوده و منحني S شکل راديو و تلويزيون کامل ولي ماشين لباس شويي در حال کامل شدن است. متغيرهاي قيمت تکنولوژي جديد، قيمت کالاهاي جايگزين، درآمد قابل تصرف، واردات، توليد داخلي، تقليد و درجه پيچيدگي نقش موثر در نفوذ آن ها دارد. ضريب تقليد در ماشين لباسشويي 0.023 در تلويزيون 0.033 و در راديو 0.04 بوده است.
 
كليد واژه: انتشار تکنولوژي جديد، مدل اپيدمي، مدل KS، مدل باس، تقليد
 

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع :  پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 1 (پياپي 32)  بهار 1388

محور : اقتصاد

دستگير محسن*,سجادي سيدحسين,خدادادي ولي,خليلي پژمان
 * گروه حسابداري، دانشگاه شهيد چمران
 
اين تحقيق عوامل ريسکي تاثيرگذار بر مازاد بازده سهام شرکت هاي فعال در صنعت پتروشيمي را در دوره زماني 1384-1382 به صورت ماهانه مورد بررسي قرار داده است. با استفاده از مدل قيمت گذاري آربيتراژ، متغيرهاي مازاد بازده بازار، درصد تغييرات نرخ تسعير ارز، درصد تغييرات نرخ تورم و درصد تغييرات قيمت نفت خام مورد استفاده قرار گرفتند. نتايج آزمون فرضيه ها حاکي از اين است که ضريب متغير مازاد بازده بازار از لحاظ آماري معني دار بوده است؛ به دليل اين که مقدار عددي اين ضريب کمتر از يک است، اين صنعت داراي ريسک سيستماتيک کمتري نسبت به بازار است. ضريب درصد تغييرات قيمت نفت خام نيز چون از لحاظ آماري معني دار و داراي علامت مثبت بوده است، داراي رابطه مستقيم با مازاد بازده صنعت پتروشيمي است. ضرايب ساير متغيرها از لحاظ آماري معني دار تشخيص داده نشدند.
 
كليد واژه: شاخص بازار، شاخص صنعت، نظريه قيمت گذاري آربيتراژ، مازاد بازده سهام

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع :  پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 1 (پياپي 32)  بهار 1388

محور : اقتصاد ایران

طيبي سيدكميل*,آذربايجاني كريم,بياري ليلي
 * دانشکده علوم اداري و اقتصاد، دانشگاه اصفهان
 
 
با توجه به اهميت پيش بيني قيمت گوشت مرغ، در تحقيق حاضر قيمت اين محصول با استفاده از روش ARIMA و شبکه هاي عصبي مصنوعي براي افق هاي زماني يک ماهه، شش ماهه و دوازده ماهه پيش بيني گرديد و اين فرضيه که شبکه عصبي در پيش بيني قيمت گوشت مرغ از کارايي بيشتري نسبت به مدل هاي سري زماني برخوردار است، مورد بررسي قرار گرفت. داده هاي مربوط به اين متغير براي دوره زماني 1371:1 تا 1385:11 بوده و از شرکت پشتيباني امور دام کشور جمع آوري شده است. نتايج حاکي از آن است که شبکه هاي پس انتشار در تمام افق هاي زماني دقيق تر از روش ARIMA عمل مي کنند. شبکه المان نيز در افق زماني يک ماهه و دوازده ماهه کارايي بيشتري در مقايسه با مدل ARIMA از خود نشان مي دهد. بدين لحاظ استفاده از روش هاي پيش بيني قيمت که عمدتا متکي بر شبکه هاي عصبي قرار مي گيرند، مي تواند به تاثير سياست گذاري قيمتي و حتي تنظيم بازار از طريق پيش بيني نوسان هاي مختلف کمک کند.
 
كليد واژه: پيش بيني قيمت، گوشت مرغ، شبکه هاي عصبي مصنوعي، روش ARIMA
 

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع :  پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 1 (پياپي 32)  بهار 1388

محور : اقتصاد ایران

متفكرآزاد محمدعلي*,بهشتي محمدباقر,ممي پور سياب
 * گروه اقتصاد، دانشکده علوم انساني و اجتماعي، دانشگاه تبريز
 
 امروزه نقش سرمايه انساني و دانش فني در رشد و توسعه اقتصادي، از اهم موضوع هاي مورد بحث اقتصاددانان تلقي مي شود؛ لذا در اين پژوهش به نقش سرمايه انساني در توليد ناخالص داخلي پرداخته شده است. مدل ارايه شده برگرفته از مدل جيمز ريمو (1995) است که تابع توليد را تابعي از سه متغير موجودي سرمايه، نيروي کار و آموزش در قالب تابع کاب داگلاس معرفي مي کند.
در اين پژوهش، مدل مذکور با روش هم انباشتگي سيستمي جوهانسون - جوسيليوس (1988) برآورد شده است. نتايج حاصل بيان مي کند که سرمايه انساني وقتي به صورت يک نهاده توليدي در کنار ساير عوامل توليدي بررسي مي شود، در بلند مدت اثر مثبت و معني دار بر توليد ناخالص داخلي، و در کوتاه مدت سرمايه انساني اثر منفي و ناچيز بر توليد ناخالص داخلي دارد.
 
كليد واژه: توليد ناخالص داخلي، تابع توليد کاب - داگلاس، سرمايه انساني، هم انباشتگي سيستمي

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::

منبع :  پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 1 (پياپي 32)  بهار 1388

محور : اقتصاد ایران

احساني محمدعلي*,خان علي پور امير,عباسي جعفر
 * دانشگاه مازندران
 
در مورد تاثير نرخ ارز بر فعاليت هاي اقتصادي ادبيات وسيعي وجود دارد. در اين ميان، بررسي اثر نوسات نرخ ارز بر صادرات بيشتر قابل توجه است. در اين مقاله، اثر بي ثباتي نرخ ارز موزون واقعي بر صادرات غيرنفتي ايران طي سال هاي 1383-1338 مورد بررسي قرار مي گيرد. براي کمي کردن بي ثباتي نرخ ارز از دو شاخص انحراف معيار شرطي و انحراف معيار ميانگين متحرک استفاده شده است. روش اقتصادسنجي مورد استفاده تکنيک جوهانسون - جوسيليوس و روش خود بازگشت با وقفه هاي توزيعي گسترده (ARDL) مي باشد. بر اساس يافته هاي تحقيق، اثر مثبت نرخ ارز و اثر منفي بي ثباتي آن بر صادرات غيرنفتي مورد تاييد قرار گرفته است.
 
كليد واژه: نرخ ارز، صادرات غيرنفتي، نوسانات، روش ARDL، انحراف معيار شرطي

:: مشاهده متن کامل مقاله در قالب فرمت pdf  ::
 

منبع :  پژوهشنامه علوم اقتصادي- شماره 1 (پياپي 32)  بهار 1388

محور : اقتصاد اسلامی و اسراف

مصرف صحيح در ثروت و نعمت و امكانات گوناگون و ابزار و وسايل و وقت و علم و دانش و انرژي با معنويت و يا به تعبيري ديگر با « اخلاق اقتصادي » تحقق مي يابد و نظام اخلاقي اسلام در ابعاد گوناگون به اين اصل ضروري تاكيد دارد.

« مصرف صحيح » از موضوعات اساسي و حائز اهميت در زندگي فردي و حيات جمعي مي باشد و از عوامل مهم در رشد و پيشرفت جامعه و كشور در ابعاد مختلف به شمار مي رود.

اهميت مصرف صحيح خاستگاهي همچون ثروت و مال دارد و از آنجا كه اقتصاد داراي جايگاهي مهم مي باشد و فراهم آمدن امكانات مادي بسترساز رفاه و تامين كننده آرامش است و تنگناهاي معيشتي را مرتفع مي نمايد ضرورت خاص مصرف صحيح براي استمرار نقش و آثار حياتي مال و ثروت و جلوگيري از به هدر رفتن نعمت ها و امكانات گوناگون رخ مي نماياند.

خداوند متعال در قرآن كريم خطاب به انسان ها اعلام مي فرمايد :

« هو الذي خلق لكم ما في الارض جميعا »

« خداوند نعمت هاي دنيوي در گستره ارض را براي بهره برداري شما انسان ها آفريده است . » (1 )

همچنين به صراحت مي فرمايد :

« و لا تنس نصيبك من الدنيا »

« هرگز بهره و نصيب مادي از دنيا را فراموش مكن » (2 )

و به اين ترتيب اهميت ثروت و نعمت و ضرورت استفاده از آن ها در حيات دنيايي را نمايان مي كند.

در كنار اين آگاهي بخشي و دستورالعمل اهميت مصرف صحيح را به آدميان گوشزد مي كند و با فرمان « ولا توتوا السفها اموالكم » ـ مال و ثروت خود را در اختيار سفيهان مگذاريد ـ (3 ) و نيز با اين دستورالعمل كه « لا تاكلوا اموالكم بينكم بالباطل » ـ اموال يكديگر را به ناحق مخوريد ـ (4 ) به دو نمونه و مصداق از مصرف ناصحيح اشاره مي كند و در نقطه مقابل با مطرح كردن ضرورت تعامل اقتصادي با عاقلان و رعايت حقوق يكديگر در فعاليت هايي چون معامله و كسب و تجارت دو جلوه از مصرف صحيح را نمايان و آشكار مي سازد چنان كه دستورالعمل هاي ديگري همچون « ولا تسرفوا » ـ در بهره وري از نعمت ها و امكانات اسراف نكنيد ـ (5 ) از يكسو از مصرف غلط و بي رويه منع مي نمايد و از سوي ديگر به تعادل در استفاده از آنها به عنوان روش مصرف صحيح فرامي خواند.

قرآن كريم براي دست يابي به بهره وري از ثروت و نعمت هاي خلق شده براي انسان ها در سطح كلان راهبرد و روشي بنيادين و اساسي ارائه مي دهد تا به اين طريق به صورت مبنايي و در سطحي گسترده و در همه ابعاد و جلوه هاي حيات و زندگي دنيايي ـ كه شامل تمام صحنه هاي فعاليت هاي فردي اجتماعي اقتصادي فرهنگي سياسي و حكومتي مي شود ـ مصرف صحيح تسري و تجلي يابد. اين روش مبنايي « پيوند ماديت و معنويت » است كه موجب مي گردد همه تحرك ها و بهره وري هاي اقتصادي با ايمان و معنويت زلال آميخته شود و « ياد خدا » مانع مصرف گرايي هاي لجام گسيخته كه در تعاليم دين مبين عنوان « حرام » مي گيرند مي شود و انسان همواره « حضور خدا » را در تمام حركات و رفتار و تلاش هايش احساس مي كند و همين احساس زنده و مستمر او را از مصرف ناصحيح نعمت هاي الهي بازمي دارد.

قرآن كريم اگرچه در تعاليم و معارف خويش دستورات مختلف و امر و نهي هاي گوناگون در پرهيز از مصرف ناصحيح و عمل به مصرف صحيح را ارائه مي دهد لكن پيش از آنها و در تمام سوره ها و آيه ها راهبرد تسري معنويت در ماديت و حضور ايمان زلال در تمام عرصه هاي فعاليت هاي انسان را به صورت يك ضرورت محوري و حياتي مطرح مي نمايد و در واقع بايد به اين واقعيت توجه داشت كه پشتوانه تحقق ساير دستورالعمل هاي الهي براي به عينيت درآمدن الگوي مصرف صحيح نيز همين راهبرد و خط مشي اصلي و محوري مي باشد و تا ياد خدا و ايمان خالص به صورت « معنويت زلال » در « ماديت دنيا » متجلي نشود و با جان و روح آدمي نياميزد هرگز دستورالعمل هاي الهي در نهي از مصرف گرايي مخرب و امر به مصرف صحيح به نتيجه و ثمر نمي رسند.

در نگاه معارف جامع و غني قرآن اين « معنويت » بايد در تمام حركات و فعاليت هاي انسان كه همه آنها در صورت تحقق جامع و كامل و خالص « عبادت » محسوب مي شوند سريان يابد :

برخي از آيات قرآن معنويت مورد نظر را به صورت اختصاص عبادت و پرستش براي خداوند متعال مطرح مي نمايند . (6 )

بعضي ديگر از آيات قرآن كريم ايمان و معنويت را كه در « عمل » زيباترين تجلي خود را « نماز » مي يابد عامل اجتناب از معاصي و گناهان گوناگون معرفي مي كنند (7 )

آياتي ديگر به نقش سازنده معنويت در ميادين جهاد با دشمنان اسلام تصريح دارند . (8 )

آياتي از كتاب خدا ياد خدا را كه به صورت عشق و ايمان و معنويت زلال متجلي مي شود موجب آرامش قلب انسان مي داند و اين آرامش قلبي است كه نقش محوري و راهبردي در موفقيت در تمام امور را ايفا مي نمايد . (9 )

برخي ديگر از آيات به نقش معنويت و ياد خداوند متعال در مواجهه و تقابل با طاغوت ها اشاره دارند . (10 )

در آياتي ديگر از جمله اين آيه و با اين تصريح كه « رجال لا تلهيهم ولا بيع عن ذكرالله » (11 ) شدت معنويت را به گونه اي در مراتب بالا معرفي مي كنند كه هرگز و هرگز تجارت و معامله و فعاليت هاي اقتصادي و زرق و برق پول و زر سكه هاي به دست آمده از آنها ذره اي اثر منفي و سستي و غفلت از ياد خدا در انسان هاي ساخته و پرورده نمي گذارد.

حضرت امام خميني كه شاگرد مكتب قرآن و محو در اسلام بود همين نحوه نگرش قرآني به موضوع مصرف را در انديشه و عمل خويش متجلي نمود. ارائه راهبرد پيوند ماديت و معنويت توسط امام خميني در آثار به جاي مانده از آن پيشواي محبوب حضور پيوسته و مستمر دارد و اين نشان مي دهد كه موضوع مزبور از منظر امام داراي منزلت و اهميت بسيار مي باشد. نمونه هايي از اين نگرش را به تفكر و پيام گيري درمي آوريم :

« مكتب هاي توحيدي ـ كه در راس آنها مكتب اسلام است ـ در عين حال كه به ماديات و با ماديات سر و كار دارند لكن مقصد اين است كه مردم را طوري تربيت كنند كه ماديات حجاب آنها براي معنويات نباشد. ماديات را در خدمت معنويات مي كشند در عين حالي كه نسبت به ماديات نظر دارند نسبت به زندگي دنيا نظر دارند در عين حال مردم را متوجه به معنويات مي كنند و از ظلمت ماده نجات مي دهند. توجه به ماده و به ماديات به طوري كه تمام توجه به ماديات باشد ظلمت است ظلمات است انسان را به ظلمات مي كشد . » (12 )

دو نكته ژرف در اين رهنمود حضرت امام بايد مورد تامل واقع شود. نكته اول اين كه اسلام ماديات را رها نمي كند و انسان را به حال خود رها نمي سازد تا بدون برنامه و هدف براي رفع تنگناهاي معيشتي باقي بماند و در راه رفع موانع رفاه و بهره وري از نعمت هاي الهي حركت و تلاش نكند و به نتيجه مطلوب نائل نيايد بلكه در نگاه تعاليم دين مبين اسلام انسان با نيازهاي جسمي و روحي آفريده شده است و اين دو در كنار هم بايد تامين گردند و راه تحقق آن موازنه بين دنيا و آخرت و كوشش در مسير دست يابي به امكانات مادي و مصرف صحيح آنها در كنار توجه به نيازهاي معنوي مي باشد.

به همين دليل است كه در متن فرهنگ و معارف اسلامي تصريح شده است كه ترك دنيا براي رسيدن به آخرت تفكر و عملكردي باطل مي باشد همچنان كه ترك آخرت براي نيل به دنيا مردود است . حضرت امام خميني در رهنمودهاي خود اعلام مي كنند كه : « اسلام يك مكتب مادي ـ معنوي است » (13 ) و اين رهنمود به خوبي نشان مي دهد كه دنيا و آخرت و نيازهاي دنيوي و اخروي در كنار هم بايد تامين شوند.

نكته دوم اين كه حضرت امام تصريح دارند در عين حال كه اسلام دين دنيا و آخرت و ماديات و معنويات است اگر تمام توجه انسان به دنيا و امور مادي باشد ظلمت ايجاد مي شود و انحراف و انحطاط به وجود مي آيد. زيرا نگرش مطلق و يكسويه به ماديت با فلسفه آفرينش انسان و هدف غايي او كه رشد و كمال و نيل به حيات جاودان آخرت است در تضاد و تعارض مي باشد و دنيا و نعمت ها و مال و ثروت هاي آن بايد به نحوي به « مصرف » برسد كه معنويت را تقويت كند نه آنكه آن را از زندگي انسان حذف نمايد.

حضرت امام در رهنمودهايشان چنين مي فرمايند :

« مكتب اسلام ماديت را در پناه معنويت اسلام قبول دارد معنويات اخلاق تهذيب نفس . اسلام براي تهذيب نفس آمده است براي انسان سازي آمده است ... ما مكلفيم انسان بسازيم ... اگر انسان تربيت شد همه مسائل حل است يك مملكتي كه داراي انسان مهذب است تمام مطالبش حل است . انسان آگاه مهذب همه ابعاد سعادت را براي كشور تامين مي كند . » (14 )

بر مبناي سخنان امام و با توجه به اصل پيوند ماديت و معنويت در اسلام و ضرورت تسري ايمان و اخلاق در همه عملكردهاي اجتماعي اكنون به اين واقعيت مي رسيم كه اولا مصرف صحيح در ثروت و نعمت و امكانات گوناگون و ابزار و وسايل و وقت و علم و دانش و انرژي با معنويت و يا به تعبيري ديگر با « اخلاق اقتصادي » (15 ) تحقق مي يابد و نظام اخلاقي اسلام در ابعاد گوناگون به اين اصل ضروري تاكيد دارد و براي تثبيت و اجراي آن اصرار مي ورزد و اين موضوع را نه يك موعظه و توصيه بدون پشتوانه كه يك « راهبرد » و داراي ضوابط و معيارها و روش هاي خاص و برنامه و نظارت و ارزيابي مي داند و همه دستگاه ها و تشكيلات حكومتي و دولتي متوليان فرهنگ و تبليغات مراكز حوزوي و دانشگاهي پژوهشگاه ها رسانه هاي گروهي به ويژه مطبوعات داراي مسئوليت حساس « فرهنگ سازي » در اين امر مهم و حياتي مي باشند و اگرچه در اين باره تاكنون فعاليت ها بسيار ناچيز و ناقص بوده است لكن هرگاه و از جمله اين زمان و فرصت اين واقعيت لمس شود و با شناخت و معرفت همراه گردد تلاش جدي براي تحقق آن بدون نتيجه و ثمر نخواهد بود.

ثانيا مصرف صحيح امري كوچك نيست و نبايد از كنار آن سهل و آسان گذشت و همانند برخي از امور ديگر با تساهل و تسامح با آن مواجه گشت و براي رفع تكليف به حركات و تلاش هايي مقطعي و سطحي بسنده كرد بلكه بايد فراموش نكنيم كه « مصرف » با سرنوشت يك جامعه و كشور مرتبط مي باشد و هرگونه رشد و توسعه پايدار در گرو مصرف صحيح منابع و امكانات و نعمت ها خواهد بود و اصولا اين يك اصل بديهي و پذيرفته در سرتاسر دنيا و تمام كشورها مي باشد و بسيارند ممالكي كه در عمل به اين اصل گوي سبقت را از ملل مسلمان ربوده اند و با اصلاح الگوي مصرف خود در تمام زمينه ها دروازه هاي علم و دانش و توسعه و پيشرفت را گشوده اند و اين به خاطر رهاسازي تعاليم و قوانين اسلام توسط مسلمين و عمل كشورهاي بيگانه به اين تعاليم و دستورالعمل ها مي باشد چنان كه در متون فرهنگي اسلام اشاره شده است كه مبادا غير مسلمانان با عمل به اسلام از شما سبقت گيرند و به سعادت و پيشرفت برسند و شما از وجود گنجينه هاي بزرگ معارف و دانش هاي ديني غفلت ورزيد!

ثالثا درباره جامعه امروز خود بايد اذعان كنيم كه يكي از علل مهم انحراف از ضوابط و معيارهاي تعيين شده توسط اسلام درباره « مصرف صحيح » بها دادن بيش از حد به « ماديات » و غفلت از « معنويات » است .

امروز بر كسي پوشيده نيست كه گرايش به مصرف گرايي بي حد و مرز يكي از آفات و آسيب هاي بزرگ جامعه است به گونه اي كه بسياري از افراد و خانواده ها ـ از زن و مرد و دختر و پسرـ در اثر اين مصرف زدگي و عطش ناشي از آن به مسابقه با يكديگر مي پردازند و از اين خطرناك تر آن كه بر اين عمل باطل و لغو و ضداسلامي مباهات مي كنند و بر يكديگر فخر مي فروشند كه لباس و غذا و ماشين و مسكن و وسايل ما از شما گران قيمت تر! و از نوع خارجي ! مي باشد.

علاوه بر افراد و خانواده ها در ميان برخي از مسئولان ـ شامل وزيران معاونان مشاوران و مديران ـ همين تمايلات بيمار در حال رشد است و شگفتا كه اين گرايشات با توجيهاتي به نام « حفظ پرستيژ » و « مقام و رياست » صورت مي پذيرد و حتما بايد اتومبيل گران قيمت و خانه ها و ويلاهاي آنان چشم ها را خيره كند و عقل ها را به حيرت افكند تا منزلت و شخصيت اجتماعي و سياسي اين آقايان حفظ شود!

همچنين اين گرايشات را در بخش خصوصي و در ميان گروهي از افراد فراوان مي يابيم . ثروتمندان و زراندوزان و سرمايه داران بزرگ نيز جاي خود را دارند و معلوم است كه چه حالاتي دارند و به كجا مي روند!

وقتي « اقتصاد » كه به تعبير حضرت امام خميني ابزار و وسيله است (16 ) « هدف » شود و « ماديت » از « معنويت » بگسلد و به يكه تازي بپردازد معلوم است كه « الگوي مصرف صحيح اسلامي » رها شده و همه چيز در ماديت محض خلاصه و محصور گرديده است و اين افراط ها و اسراف ها و هدر رفتن ثروت و امكانات مختلف در شرايطي صورت مي گيرد كه بسياري از مردم جامعه در فقر و تهي دستي مي سوزند و توان تهيه احتياجات روزمره و ضروري خود را ندارند و روزبه روز بر تورم و گراني و فشار و تنگناهاي اقتصادي و فقر و محروميت مشقت زاي آنان افزوده مي شود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ

پاورقي :

1 ـ قرآن كريم سوره بقره (2 ) آيه 29

2 ـ سوره قصص (28 ) آيه 77

3 ـ سوره نسا(4 ) آيه 5

4 ـ سوره نسا (4 ) آيه 29

5 ـ سوره اعراف (7 ) آيه 31

6 ـ سوره اسرا(17 ) آيه 23 ـ سوره طه (20 ) آيه 24

7 ـ سوره عنكبوت (29 ) آيه 45

8 ـ سوره انفال (8 ) آيه 45

9 ـ سوره رعد(13 ) آيه 28

10 ـ سوره طه (20 ) آيه 42

11 ـ سوره نور(24 ) آيه 37

12 ـ صحيفه امام موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني ج 9 ص 288 و 289

13 ـ همان مدرك ج 7 ص 531

14 ـ همان مدرك

15 ـ « اخلاق اقتصادي » اگر چه از معنويت زلال سرچشمه مي گيرد و خاستگاه آن ايمان و تقواي الهي مي باشد لكن مقوله اي است كه بايد به طور مستقل به فحص و بررسي درآيد. زيرا داراي ابعاد و جنبه هاي گوناگون مي باشد و چنانچه به طور شايسته تبيين گردد و به رفتار درآيد اقتصاد جامعه راه سلامت مي پويد و به دليل اتصال به حق و عمل خالصانه به دستورالعمل هاي اخلاقي و تهذيبي اسلام در كسب و كار و توليد و توزيع و بيع و معامله و تجارت به رشد و رونق مي رسد و نه تنها تلاش هاي اقتصادي فردي كه فعاليت هاي اقتصادي كلان توسط مراكز و سازمان ها و شركت هاي دولتي و خصوصي سالم و پاك و در پي آن سرشار از بركت و رحمت مي گردد.

16 ـ صحيفه امام ج 8 ص 85

بسيارند ممالكي كه با اصلاح الگوي مصرف خود در تمام زمينه ها دروازه هاي علم و دانش و توسعه و پيشرفت را گشوده اند و گوي سبقت را از ملل مسلمان ربوده اند و اين به خاطر رهاسازي تعاليم و قوانين اسلام توسط مسلمين و عمل كشورهاي بيگانه به اين تعاليم و دستورالعمل ها مي باشد چنان كه در متون فرهنگي اسلام اشاره شده است كه مبادا غيرمسلمانان با عمل به اسلام از شما سبقت گيرند و به سعادت و پيشرفت برسند و شما از وجود گنجينه هاي بزرگ معارف و دانش هاي ديني غفلت ورزيد!

امروز بر كسي پوشيده نيست كه گرايش به مصرف گرايي بي حد و مرز يكي از آفات و آسيب هاي بزرگ جامعه است به گونه اي كه بسياري از افراد و خانواده ها ـ از زن و مرد و دختر و پسر ـ در اثر مصرف زدگي و عطش ناشي از آن به مسابقه با يكديگر مي پردازند و از اين خطرناك تر آن كه بر اين عمل باطل و لغو و ضد اسلامي مباهات مي كنند و بر يكديگر فخر مي فروشند كه لباس و ماشين و مسكن و وسايل ما از شما گران قيمت تر! و از نوع خارجي ! مي باشد

بعضي از مسئولان و مديران مصرف گرايي هاي افراطي خود را به نام « حفظ پرستيژ » و « مقاومت و رياست » توجيه مي كنند و حتما بايد اتومبيل گران قيمت و خانه ها و ويلاهاي آنان چشم ها را خيره كند و عقل ها را به حيرت افكند تا منزلت و شخصيت اجتماعي و سياسي اين آقايان حفظ شود!

وقتي « اقتصاد » كه به تعبير حضرت امام خميني ابزار و وسيله است « هدف » شود و « ماديت » از « معنويت » بگسلد و به يكه تازي بپردازد معلوم است كه « الگوي مصرف صحيح اسلامي » رها شده و همه چيز در ماديت محض خلاصه و محصور گرديده است و اين افراط ها و اسراف ها و هدر رفتن ثروت و امكانات مختلف در شرايطي صورت مي گيرد كه بسياري از مردم جامعه در فقر و تهي دستي مي سوزند و توان تهيه احتياجات روزمره و ضروري خود را ندارند و روز به روز بر تورم و گراني و فشار و تنگناهاي اقتصادي و فقر و محروميت مشقت زاي آنان افزوده مي شود

منبع : سایت شورای سیاستگذاری ائمه جمعه