در پایان، فهرست ‏بقیه مواردى كه حضرت على(علیه السلام) به حدیث غدیر استناد كرده است، ذكر مى‏ شود :

1 -طولانى‏ترین كلامى، كه پیرامون غدیر خم و عظمت آن از حضرت على(علیه السلام) نقل شده است، خطبه‏اى است كه در جمعه‏اى كه با سالگرد غدیر خم مصادف بود در كوفه ایراد شده است.
شیخ طوسى در صفحه 752 مصباح المتهجد این خطبه را به طور كامل آورده است و علامه مجلسى در جلد97 بحارالانوار آن را از «مصباح الزائر» سید بن‏طاووس نقل مى‏ كند.

2 -امیر مؤمنان على(علیه السلام) در نامه‏اى، كه در قالب نظم براى معاویه فرستاد، به حدیث غدیر تصریح كرده است. كتابهاى زیر بخشى از منابعى است كه این ابیات در آنها دیده مى‏شود:
الف- الفصول المهمة، ابن الصباغ المالكى، ص 15.
ب-  تذكرة الخواص، ابن‏الجوزى، ص‏103.
ج- فوائد السمطین، حموینى، ج 1، ص‏427.
د- الفصول المختارة، شیخ مفید، ج 2، ص 70.
ه- الاحتجاج، طبرسى، ج 1، ص‏429.

3 -همچنین اشعار بسیار زیبایى از حضرت على(علیه السلام) نقل شده است، كه امام(علیه السلام) براى اثبات حقانیت ‏خویش به حدیث غدیرخم تمسك جسته است. این اشعار در صفحه 78 ینابیع المودة قندوزى حنفى، صفحه 540 دیوان منسوب به امیرالمؤمنین و صفحه 32 جلد دوم الغدیر نقل شده است.

4 -حضرت على(علیه السلام) در مجلسى كه انس بن‏مالك، براء بن‏عازب، اشعث ‏بن ‏قیس و خالد البجلى حضور داشتند، خطبه‏اى ایراد كرد و از این چهار تن خواست كه بر درستى حدیث غدیر گواهى دهند. ولى هر چهار تن به خاطر ملاحظات سیاسى از اداى شهادت خوددارى كردند. حضرت درباره هر یك آنها دعایى كرد كه به اجابت رسید. شیخ صدوق(ره) در كتاب‌هاى «الخصال‏» و «امالى‏» خود از این واقعه یاد كرده است. این مطلب در جلد دوم، مناقب آل ابى‏طالب ج 2 و جلد 31 و بحارالانوار نیز نقل شده است.

5 -داستان نفرین حضرت درباره كسانى كه حدیث غدیر را كتمان كردند در منابع معتبر بسیار آمده است. انساب الاشراف، اسدالغابة، مسند احمد، و البدایة و النهایة بخشى از روایات این واقعه شمرده مى‏شوند.

6 -امیرمؤمنان على علیه السلام در روایتى طولانى هفتاد فضیلت ویژه خود را بیان كرده، در ضمن آنها از حادثه غدیر خم نیز سخن گفته است. این روایت را شیخ صدوق(ره) در جلد دوم كتاب خصال آورده است.

7 -همچنین در صفحه‏166 كتاب بشارة المصطفى حادثه غدیر و سخنان پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در آن روز از زبان على(علیه السلام) نقل شده است.
8 -حضرت على(علیه السلام) هنگام عزیمت ‏به سوى شام براى جنگ با معاویه، در یكى از منازل بین راه، خطبه‏اى نسبتا طولانى ایراد كرد، او ضمن تشویق یارانش به جهاد در راه خدا به حدیث غدیر استناد جست و مردم را به اطاعت از خود دعوت كرد. این خطبه را شیخ مفید(ره) در جلد اول كتاب ارشاد، طبرسى در جلد اول الاحتجاج و علامه مجلسى بحارالانوار در جلد 32 و 34 نقل كرده ‏اند.

9 -قضیه معمم شدن امیرمؤمنان على علیه السلام به وسیله پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در روز غدیر، از مواردى است كه حضرت پیرامون غدیر خم صحبت كرده است. ابن صباغ مالكى در «الفصول المهمة‏» این كلام حضرت را نقل كرده است. علامه امینى در جلد اول الغدیر از چندین منبع دیگر اهل سنت نام برد كه این حدیث را نقل كرده‏اند.

10 -حضرت على(علیه السلام) در جواب سؤال كسى كه گفت: مهمترین فضیلت ‏خود را از زبان پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) بیان كنید، به حادثه غدیرو وجوب ولایت ‏خود اشاره مى‏كند. این روایت را طبرسى در جلد اول كتاب احتجاج نقل كرده است. كتاب سلیم بن‏قیس و جلد چهلم بحارالانوار نیز از منابع این حدیث ‏شمرده مى‏شود.

11 -حضرت على(علیه السلام)، در توضیح حدیث «ان حدیثنا اهل البیت صعب مستصعب‏»، حدیث غدیر را بیان كرده، از آزمون مؤمنان در این مسیر سخن گفته است. این روایت در صفحه 55 تفسیر فرات كوفى و نیز جلد 25 بحارالانوار دیده مى ‏شود.

12 -ابن عساكر شافعى در جلد دوم تاریخ دمشق به طرق مختلف حدیث غدیر را از زبان على علیه السلام نقل كرده است. همچنین ابن مغازلى شافعى در صفحه 21 كتاب «المناقب‏»، ابن‏ كثیر در جلد پنجم البدایة و النهایة و هیثمى در جلد نهم مجمع الزواید سخنان حضرت را نقل كرده ‏اند.

 

 باز نشر از قائمیون

برابر آنچه از منابع تاریخى به دست مى‏آید اولین موردى كه حضرت على علیه السلام حدیث غدیر را مطرح فرمود، بعد از رحلت پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله بود. وقتى حضرت را براى بیعت ‏به مسجد آوردند، آن بزرگوار با بیان حقانیت ‏خود خلافت مسلمین را از آن خویش دانست و از بیعت امتناع كرد.

بشیر بن‏سعد انصارى برخاست و گفت: اى ابوالحسن، اگر انصار قبل از بیعت ‏با ابوبكر این كلام را مى‏شنیدند، حتى دو نفر درباره بیعت‏ با شما اختلاف نمى‏كردند. حضرت در جواب فرمود:
«یا هؤلاء اكنت ادع رسول الله مسجى لا اواریه و اخرج انازع فى سلطانه؟ و الله ما خفت احدا یسمو له و ینازعنا اهل البیت فیه و یستحل ما استحللتموه، ولا علمت ان رسول الله صلى الله علیه و آله ترك یوم غدیر خم لاحد حجة و لا لقائل مقالا. فانشد الله رجلا سمع النبى صلى الله علیه و آله یوم غدیر خم یقول: «من كنت مولاه فهذا على مولاه اللهم و ال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله‏» ان یشهد الان بما سمع.‏» (1)
آیا باید پیكر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را بر روى زمین رها مى‏كردم و قبل از كفن و دفن آن حضرت، درباره خلافت و جانشینى وى نزاع مى‏كردم؟ مساله خلافت چنان روشن بود كه گمان نمى‏كردم كسى در صدد دستیابى به آن باشد و در این موضوع با اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) درگیر شوند. مگر رسول خدا صلى الله علیه و آله در روز غدیر خم حجت را بر مردم تمام نكرد و مگر جاى عذرى براى كسى باقى مانده بود؟
همگان را به خدا قسم مى‏دهم، هر كس كلام پیامبر اكرم در روز غدیر خم را شنیده است كه مى‏فرمود: «هر كس كه من مولاى او هستم اینك على مولاى اوست. خداوندا، هر كس على را دوست دارد دوست‏ بدار و آن كه على را دشمن بشمارد، دشمندار، هر كس على را یارى كند یارى كن، و هر كه على را خوار كند، خوار ساز.» برخیزد و شهادت دهد.
زید بن‏ارقم مى‏گوید: بعد از این سخن حضرت، دوازده تن از اصحاب جنگ بدر برخاستند و گواهى دادند. اما من، با آن كه این گفتار را از زبان رسول الله صلى الله علیه و آله شنیده بودم، از اداى شهادت خوددارى كردم و بر اثر همین امر و نفرین حضرت بینایى‏ام را از دست دادم.
 
1- احتجاج طبرسى، ج 1، ص 184/ الامامة و السیاسة، ص‏29 – 30/ بحارالانوار، ج 28، ص 185.

 هفت روز پس از وفات پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله)، امیرمؤمنان علیه السلام در مدینه خطبه‏اى بسیار بلند ایراد فرمود كه به خطبه وسیله معروف شد. حضرت در آن خطبه به واقعه غدیر خم و نزول آیه اكمال دین در آن روز تصریح مى‏كند. ثقة‏الاسلام كلینى، در روضه كافى، خطبه وسیله را نقل كرده است. در بخشى از آن چنین مى ‏خوانیم :

«...و قوله صلى الله علیه و آله حین تكلمت طائفة فقالت: نحن موالى‏ ‏رسول‏الله(صلی الله علیه و آله) فخرج رسول الله صلى الله علیه و آله الى حجة الوداع ثم صار الى غدیر خم، فامر فاصلح له شبه المنبر ثم علاه و اخذ بعضدى حتى رئى بیاض ابطیه رافعا صوته قائلا فى محفله: «من كنت مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه‏» فكانت على ولایتى ولایة الله و على عداوتى عداوة الله. و انزل الله عزوجل فى ذلك الیوم: الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا (2) فكانت ولایتى كمال الدین و رضا الرب جل ذكره... .» (3)
\[در اواخر عمر پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)،]، وقتى گروهى گفتند: ما بعد از پیامبر رهبران مردم هستیم، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) براى حجة‏الوداع از مدینه خارج شد و پس از اعمال حج ‏به وادى غدیر خم شتافت، فرمان داد چیزى مانند منبر برایش آماده كردند. سپس بالاى آن رفت، و بازوى مرا گرفت و بلند كرد، به گونه‏اى كه سفیدى زیر شانه‏هایش دیده شد. آنگاه با آواز بلند فرمود:
هر كس كه من مولاى او هستم على مولاى اوست. خدایا، دوستش را دوست‏ بدار و دشمنش را دشمن شمار. پس ولایت من معیار ولایت ‏خدا و دشمنى با من معیار دشمنى با خدا شد؛ و خداوند در همان روز این آیه را نازل فرمود: امروز دین شما را كامل ساختم، نعمتم را بر شما تمام كردم و اسلام را دین شما برگزیدم.
پس ولایت من كمال دین و رضایت پروردگار جل ذكره شد... .
 
2-مائده،3.
3-الروضة من الكافى، ج 8، ص‏27.

 در ایام خلافت عثمان جمعى از مهاجران و انصار در مسجد النبى - صلى الله علیه و آله - گرد آمده، پیرامون فضایل و سوابق قریش و انصار سخن مى‏گفتند و از سخنان پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) درباره قریش و انصار بهره مى ‏جستند.

حضرت على علیه السلام نیز در این مجلس حضور داشت و به سخنان آنان گوش مى‏داد. گروهى از حضرت خواستند كه او نیز سخنى بگوید. حضرت پاره‏اى از سوابق و مناقبش را برشمرد و حاضران بر درستى گفتارش گواهى دادند. آنگاه امام به حدیث غدیر اشاره كرد و فرمود :
«افتقرون ان رسول الله صلى الله علیه و آله دعانى یوم غدیر خم فنادى لى بالولایة ثم قال: لیبلغ الشاهد منكم الغائب؟ »قالوا: اللهم نعم. (5)
آیا قبول دارید كه رسول خدا صلى الله علیه و آله در روز غدیر خم مرا خواست، ولایتم را به مردم ابلاغ كرد و فرمود حاضران باید این مطلب را غایبان برسانند؟
حاضران گفتند: آرى.
 
5-كتاب سلیم بن‏قیس، حدیث 11، ص 641/ فوائد السمطین، ج 1، ص 312/ الغدیر، ج 1، ص‏163.

 در ایام خلافت عثمان جمعى از مهاجران و انصار در مسجد النبى - صلى الله علیه و آله - گرد آمده، پیرامون فضایل و سوابق قریش و انصار سخن مى‏گفتند و از سخنان پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) درباره قریش و انصار بهره مى ‏جستند.

حضرت على علیه السلام نیز در این مجلس حضور داشت و به سخنان آنان گوش مى‏داد. گروهى از حضرت خواستند كه او نیز سخنى بگوید. حضرت پاره‏اى از سوابق و مناقبش را برشمرد و حاضران بر درستى گفتارش گواهى دادند. آنگاه امام به حدیث غدیر اشاره كرد و فرمود :
«افتقرون ان رسول الله صلى الله علیه و آله دعانى یوم غدیر خم فنادى لى بالولایة ثم قال: لیبلغ الشاهد منكم الغائب؟ »قالوا: اللهم نعم. (5)
آیا قبول دارید كه رسول خدا صلى الله علیه و آله در روز غدیر خم مرا خواست، ولایتم را به مردم ابلاغ كرد و فرمود حاضران باید این مطلب را غایبان برسانند؟
حاضران گفتند: آرى.
 
5-كتاب سلیم بن‏قیس، حدیث 11، ص 641/ فوائد السمطین، ج 1، ص 312/ الغدیر، ج 1، ص‏163.

 قبل از شروع جنگ جمل، حضرت براى اتمام حجتى دیگر به طلحه پیام داد تا با وى دیدار كند. طلحه نیز پذیرفت و به حضور امیرمؤمنان علیه السلام شتافت.

[B]حضرت به وى فرمود :[/B]

«نشدتك الله هل سمعت رسول الله صلى الله علیه و آله یقول: «من كنت مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه‏»؟

[B]تو را به خدا سوگند مى‏دهم، آیا شنیدى كه رسول الله صلى الله علیه و آله مى‏فرمود: «هر كس من مولاى او هستم على مولاى اوست، خدایا هر كس او را دوست دارد دوست ‏بدار و هر كس او دشمنى مى‏كند دشمن بدار؟»[/B]

قال: نعم. قال - علیه السلام - «فلم تقاتلنى؟» قال: لم اذكر. (6)
[B]طلحه گفت: آرى شنیده ‏ام :[/B]
[B]حضرت فرمود: پس چرا با من مى‏جنگى؟[/B]
[B]طلحه جواب داد: فراموش كرده بودم.[/B]
 
6-مناقب الخوارزمى، ص 182/ مستدرك حاكم، ج‏3، ص 371/ مروج الذهب، ج 2، ص‏373/ تذكرة الخواص، ابن الجوزى، ص‏73/ مجمع الزوائد، ج‏9، ص‏107.

 در جنگ صفین، هنگامى كه فرستاده‏هاى معاویه به حضور امیرمؤمنان علیه اسلام رسیدند تا به اصطلاح بین حضرت و معاویه صلح برقرار سازند، حضرت خطبه‏اى ایراد كرد و فرمود :

«انشدكم الله فى قول الله: (یا ایها الذین آمنوا اطیعواالله و اطیعواالرسول و اولى الامر منكم) (7) و قوله: (انما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنواالذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزكاة و هم راكعون) (8) ثم قال: (و لم یتخذوا من دون الله ولا رسوله ولا المؤمنین ولیجة)، (9) فقال الناس: یا رسول الله، اخاص لبعض المؤمنین ام عام لجمیعهم؟ فامر الله عزوجل رسوله ان یعلمهم فیمن نزلت الایات و ان یفسر لهم من الولایة ما فسر لهم من صلاتهم و صیامهم و زكاتهم و حجهم. فنصبنى بغدیر خم و قال: «ان الله ارسلنى برسالة ضاق بها صدرى و ظننت ان الناس مكذبونى، فاوعدنى لابلغنها او یغذبنى، قم یا على‏» ثم نادى بالصلاة جامعة فصلى بهم الظهر ثم قال: «ایها الناس، ان الله مولاى و انا مولى المؤمنین و اولى بهم من انفسهم، الا من كنت مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه، و انصر من نصره و اخذل من خذله.» فقام الیه سلمان الفارسى فقال: یا رسول الله ولاءه كما ذا؟ فقال: «ولاءه كولایتى، من كنت اولى به من نفسه فعلى اولى به من نفسه.» و انزل الله تبارك و تعالى: (الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا) (10) ...» (11)
شما را به خدا سوگند مى‏دهم، در باره این آیات: «اى مؤمنان، از خدا و پیامبر و صاحبان امر خود پیروى كنید»؛ «صاحب اختیار و ولى شما خدا و پیامبرش و كسى است كه نماز را به پا داشته، در حال ركوع زكات مى‏دهد» و «غیر از خدا، پیامبر و مؤمنان را دوست صمیمى به شمار نیاوردید.»
مردم از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سؤال كردند: آیا مراد از «مؤمنان‏» در این آیات بعضى از آنهاست ‏یا همه آنان را شامل مى‏شود؟ خداوند به پیامبرش دستور داد تا به آنان بفهماند كه این آیات درباره چه كسى نازل شده است و ولایت را براى آنها تفسیر كند چنانكه نماز، روزه، زكات و حج را تفسیر كرد. پیامبر(صلی الله علیه و آله)، براى امتثال امر خدا، در غدیر خم مرا به خلافت منصوب كرد و فرمود: «خداوند مرا به رسالتى فرستاده است كهسینه‏ام از آن به فشار آمده، گمان مى‏كنم مردم مرا تكذیب خواهند كرد؛ ولى خداوند مرا تهدید كرد و فرمود: این پیام را برسانم وگرنه مرا عذاب مى‏كند. اى على برخیز». سپس مردم را براى نماز جماعت فرا خواند، و نماز ظهر را با آنان خواند و فرمود: اى مردم، خداوند مولاى من است، من مولاى مؤمنینم و اختیارم بر مؤمنین از خود آنان بیشتر است، بدانید هر كه من مولاى او هستم على مولاى اوست. خداوندا، هر كه على را دوست دارد دوست ‏بدار و آن كه على را دشمن دارد دشمن بدار، هر كس على را یارى كند یارى كن و هر كه على را یارى نكند خوار كن.
در اینجا سلمان فارسى برخاست و گفت: یا رسول الله، ولایت و اختیار او بر مردم چگونه است؟ حضرت فرمود: اختیارات او مانند اختیارات من است، هر كس اختیار من به او از خود او بیشتر بوده، على هم اختیارش بر او از خودش بیشتر است.
و خداوند تبارك و تعالى این آیه را نازل فرمود: امروز دین شما را كامل كردم، نعمتم را بر شما تمام كردم و راضى شدم كه اسلام دین شما باشد.

7-النساء،59.
8-المائده، 55.
9-التوبة،16.
10-المائده،3.
11-كتاب سلیم بن‏قیس، ص 758/ الغدیر، ج 1، ص 195/ احتجاج طبرسى، ج 1، ص 341/ فرائد السمطین، ج 1، ص 314/ كمال الدین، ج 1، ص 274/ بحارالانوار، ج‏33، ص‏147.

 امام على(علیه السلام) در خطبه‏اى، كه در رحبه كوفه ایراد كرد، به واقعه غدیر و گفتار پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در آن تمسك جست. ولى در این محفل انس بن‏مالك، كه در غدیر حضور داشت، مصلحت‏ اندیشى پیشه ‏كرده، از گواهى دادن سرباز زد.

[B]ابن ‏ابى ‏الحدید در شرح نهج‏ البلاغه چنین نقل مى ‏كند :[/B]
«المشهور ان علیا علیه السلام ناشد الناس الله فى الرحبة بالكوفة، فقال: انشدكم الله رجلا سمع رسول الله صلى الله علیه و آله، یقول لى و هو منصرف من حجة الوداع: من كنت مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه، فقام رجال فشهدوا بذلك. فقال - علیه السلام - لانس بن‏مالك: «لقد حضرتها فما بالك؟. فقال: یا امیرالمؤمنین كبرت سنی و صار ما انساه اكثر مما اذكر. فقال \[على علیه السلام] له: ان كنت كاذبا فضربك الله بها بیضاء لا تواریها العمامة. فما مات حتى اصابه البرص‏.» (13)
مشهور است كه على علیه السلام - در رحبه كوفه مردم را سوگند داد و گفت: به خدا سوگند مى‏دهم هر كس در بازگشت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از حجة‏الوداع از آن حضرت شنید كه درباره من فرمود:« من كنت مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه‏» برخیزد و گواهى دهد. مردانى برخاستند و گواهى دادند. سپس على علیه السلام به انس بن مالك فرمود: تو نیز آن روز حضور داشتى، چه شده است \[كه گواهى نمى‏دهى]؟ انس گفت: یا امیرالمؤمنین، سن من زیاد شده و آنچه فراموش كرده‏ام بیش از چیزهایى است كه به یاد دارم. حضرت فرمود: اگر دروغگو باشى، خداوند تو را به چنان سفیدى مبتلا كند كه حتى عمامه نیز آن را پنهان نسازد. پس انس قبل از آنكه بمیرد مبتلا به پیسى ‏شد.
 
13-شرح نهج البلاغة، ابن ابى‏الحدید، ج‏19، ص‏217/ المعارف، ابن قتیبة، ص 580/ انساب الاشراف، بلاذرى، ج 2، ص‏156/ حلیة الاولیاء، ج 5، ص‏26/ الارشاد، شیخ مفید، ج 1، ص 351/ كشف الیقین، علامه حلى، ص 110/ الغدیر، ج 1، ص‏193.

امام على علیه السلام بارها مردم را مسجد كوفه جمع كرد و فرمود كه، هر كس در غدیر خم حضور داشته، حدیث غدیر را از زبان پیامبر اكرم شنیده است ‏برخیزد و شهادت دهد.

هر بار حضرت چنین خواسته‏اى را بیان كرده، جمعى از بزرگان اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) اجابت كرده، شهادت دادند كه، ما در غدیرخم این سخن را از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیده ‏ایم.
این بخش از استشهادات حضرت چنان گسترده و متنوع است كه، بى هیچ اغراقى گردآورى منابع آن كتابى مى‏طلبد.
احمد بن‏حنبل در مسند خود داستان یكى از گواه‏ جویى‏ هاى حضرت را چنین نقل مى‏ كند: على - رضى الله عنه - مردم را در رحبة (یكى از میادین كوفه) گرد آورد و فرمود :
«انشد الله كل امرئ مسلم سمع رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم یقول یوم غدیر خم ما سمع لما قام.»
به خدا سوگند مى‏دهم هر مسلمانى كه در روز غدیر خم گفتار پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) راشنیده ‏است ‏برخیزد و شهادت دهد.
احمد بن‏حنبل مى‏افزاید: به گفته ابى‏الطفیل سى ‏تن از مردم برخاستند ولى ابونعیم نقل مى‏كند كه بسیارى از مردم برخاسته، شهادت دادند پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) را در غدیر خم در حالى كه دست ‏حضرت على را گرفته بود، مشاهده كردند كه مى‏فرمود: «آیا مى‏دانید كه من به مؤمنین از خودآنان سزاوارترم؟» مردم در جواب عرضه داشتند: آرى چنین است، اى رسول خدا. آنگاه فرمود:« هر كس من مولاى او هستم على مولاى اوست. خدایا، دوستدار وى را دوست ‏بدار و با دشمن وى دشمن باش.
ابى‏الطفیل كه راوى این حدیث است، مى‏گوید: من از جمع مردم خارج شدم. در حالى كه پذیرش این حدیث ‏برایم مشكل بود و در تردید به سر مى‏بردم، به ملاقات زید بن‏ارقم رفتم و آنچه از على(علیه السلام) در آن روز دیده و شنیده بودم با وى در میان گذاشتم. زید بن ارقم گفت: حق همان است كه شنیده‏اى. من خود همه آن مطالب را از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیده‏ام‏». (12)
 
12-مسند احمد بن‏حنبل، ج 4، ص 370/ این حدیث در صدها كتاب ‏شیعه ‏و سنى ‏با عبارات‏ مختلف ‏نقل ‏شده ‏است.

 پس از جنگ نهروان امیرمؤمنان على علیه السلام نامه‏اى خطاب به شیعیان خود نوشت و ده نفر از بزرگان كوفه ‏را كه مورد اعتماد بودند، مامور كرد تا هر جمعه در حضور آنها این نامه براى مردم قرائت ‏شود. حضرت در بخشى از این نامه بر حق ولایت ‏خود استدلال مى‏ كند و مى‏ فرماید :

«و انما حجتى انى ولى هذا الامر من دون قریش، ان نبى الله صلى الله علیه و آله قال: «الولاء لمن اعتق‏» فجاء رسول الله صلى الله علیه و آله بعتق الرقاب من النار، و اعتقها من الرق، فكان للنبى صلى الله علیه و آله، ولاء هذه الامة، و كان لى بعده ما كان له، فما جاز لقریش من فضلها علیها بالنبى صلى الله علیه و آله، جاز لبنى هاشم على قریش، و جاز لى على بنى هاشم یقول النبى صلى الله علیه و آله یوم غدیر خم «من كنت مولاه فعلى مولاه‏»، الا ان تدعى قریش فضلها على العرب بغیر النبى صلى الله علیه و آله. فان شاءوا فلیقولوا ذلك...» (15)
دلیل من بر این كه من ولى امرم نه سایر قریش، این است كه پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: ولایت‏ براى كسى است كه آزاد كرده است؛ و چون رسول الله(صلی الله علیه و آله) مردم را از قید بندگى و آتش جهنم آزاد كرد پس بر امت ولایت دارد. بعد از آن حضرت، همان ولایت او از آن من است؛ زیرا هر فضیلتى كه قریش بر سایر امت دارد به سبب پیامبر(صلی الله علیه و آله) است و \[با توجه به این معیار] بنى‏هاشم بر قریش فضیلتى آشكارتر دارد؛ و من همان فضیلت را بر بنى‏هاشم دارم، زیرا رسول خدا در روز غدیر خم فرمود:« من كنت مولاه فهذا على مولاه.» مگر آن كه قریش ادعا كند به دلیلى جز انتساب به پیامبر بر عرب برترى دارد، پس اگر مى‏خواهند چنین بگویند، بگویند.
 
15-كشف المحجة، سید بن‏طاووس، ص‏246. معادن الحكمة‏ فى مكاتیب الائمة، فصل 2/ بحار، ج 30،ص‏7.

 

 با این كه بیشتر مسلمانان صحت‏ حدیث غدیر و اعلام ولایت امیرمؤمنان على علیه السلام را پذیرفته‏اند و غالبا آن را از احادیث قطعى و متواتر مى‏ دانند، باز گروهى چنین مى‏پرسند : اگر واقعا حادثه غدیر خم اتفاق افتاده و بسیارى نیز شاهد آن بوده‏ اند، چرا شخص امیرمؤمنان علیه السلام براى اثبات حقانیت‏ خود هرگز از آن بهره نگرفت؟

در باور این گروه عدم استشهاد حضرت به حدیث غدیر نشان ‏دهنده این حقیقت است كه یا واقعه‏اى به نام غدیر در تاریخ تحقق نیافته، یا بر فرض تحقق بر امامت ‏حضرت دلالت نداشته است.
در پاسخ این مطلب باید گفت: اگر حدیث غدیر را از احادیث قطعى و متواتر ندانیم، باید بپذیریم كه در میان احادیث پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) و مطالب تاریخى مورد قطعى و متواتر وجود ندارد؛ علاوه بر این، این ادعا كه امیرمؤمنان(علیه السلام) براى اثبات حقانیت ‏خود به حدیث غدیر استناد نكرده، خود شاهد بى‏اطلاعى و ناآگاهى گوینده آن است.
بررسى اجمالى كتاب هاى معتبر و مورد قبول فرقه‏هاى گوناگون اسلامى نشان مى‏دهد كه حضرت على(علیه السلام) بیش از 22 بار پیرامون غدیر و استشهاد به آن سخن گفته است. هر چند این موارد در حوصله این مقاله نمى‏ گنجد و نیازمند فرصت‏ بیشتر است، ولى براى نمونه تنها ده مورد آن را نقل و در بقیه موارد تنها به ذكر منابع بسنده مى ‏كنیم...

يك‌شنبه هفدهم ذي‌الحجّة سال دهم هجري قمري :
كاروان بزرگ غدير به همراهي وجود مقدّس پنج نور پاك، پيامبر، اميرالمؤمنين، حضرت زهرا، امام حسن و امام حسين عليهم السلام- كه اين كاروان را بر افلاكيان شرف مي‌بخشد

- پس از گذشتن از “عُسفان” به “قُدَيد” رسيده است و اينك تا “جحفه” كه “غديرخم” كنار آن قرار دارد، راهي باقي نيست.

آنچه در غدير براي مردم بيان مي‌شود بزرگترين پيام اسلام، يعني ولايت اهل بيت عليهم السلام مي‌باشد كه اهميّت آن از هر اصل ديگري در اسلام برتر است. نماز كه خود ستون دين است، به هنگام سفر، كوتاه و شكسته خوانده مي‌شود و در حالاتي، ساقط است يا روزه بر كهن‌سالان و
بيماران و مسافران حرام شمرده شده است؛ اما ولايت بر هر زن و مرد، پير و جوان، كوچك و بزرگ…. واجب است و تخلّف از آن در هيچ هنگامي جايز نيست. غدير خود حكايتِ متخلّف از ولايت را چنين گزارش مي‌كند:

در آخرين ساعات روز سوم واقعة غدير يعني 21 ذي‌الحجه، “حارث فِهْري” با دوازده نفر از يارانش نزد پيامبر صلي الله عليه و آله مي‌آيد: اي محمّد، سؤالي دارم! اين كه دربارة عليّ‌بن ابي‌طالب گفتي: «مَن كنتُ مولاهُ فَعليٌّ مَولاه..» از جانب پروردگار بود يا گفتة خود توست؟

پيشواي اسلام پاسخ مي‌دهد: «خداوند به من وحي كرده است و واسطة بين خدا و من، جبرئيل است. من اعلام كنندة پيام خداوندم و بدون اجازة پروردگارم خبري نمي‌دهم.» مرد نگون‌بخت بد نهاد مي‌غرّد: «خدايا! اگر آن چه محمّد مي‌گويد حق و از جانب توست، سنگي از آسمان بر من بيفكن و عذابي دردناك فرو فرست.»

همين كه سخن حارث تمام مي‌شود و به راه مي‌افتد، خداوند سنگي از آسمان بر او مي‌فرستد كه وي را دردم هلاك مي‌گرداند و ماجراي اصحاب فيل، در برابر ديدگان يكصدوبيست هزار حاضر در وادي غدير، تكرار مي‌شود. آن گاه فرشتة وحي فرود مي‌آيد:

«سَأَلَ سائلُ بِعذابٍ واقعٍ ، للكافرينَ ليسَ لَهُ دافعٌ» (معارج/1و2)1
«سؤال كننده‌اي، عذابي را كه وقوعش حتمي است طلب مي‌كند. (او بداند كه اين عذاب) كافران را در برمي‌گيرد و هيچكس را توان دفعِ آن نيست.»

--------------------------------------------------------------------------------
1. مدارك علماي شيعه: بحارالانوار/37/ص136، الغدير/1/ص239 و برخي مدارك مربوط به اهل سنّت: تفسير غريب القرآن حافظ ابو عبيد هروي، دعاه الهداه حاكم حسكاني

شانزدهم ذي‌الحجّة سال دهم هجري قمري :
قافلة عظيم غدير همچنان درحركت است و از “مَرُّالظَّهْران” گذشته و به آبادي بعدي يعني “عُسفان” رسيده است.

تا جايگاه موعود راهي باقي نيست. جايي كه خداوند مقدّر داشته است تا رسولش، ولايت اميرالمؤمنين و يازده فرزند او عليهم السلام را به مردم ابلاغ كند و پس از اتمام حجّت با مسلمانان، علي را به فرمان رواييِ آنان منصوب كند، چراكه چند روزي بيشتر از عمر مباركش باقي نمانده است. آري، خداوند هيچگاه زمينش را بدون حجّت باقي نمي‌گذارد و پس از رسول خدا صلي‌الله‌ عليه و آله، اميرمؤمنان و فرزندانش عليهم السلام حجّت روي زمين خواهند بود.

از طرف ديگر، بنيان‌گذاران سقيفه مقارنِ ماجراي غدير، پيمان‌نامه‌اي امضا كرده و به نظام دادن لشكر خود پرداخته‌اند تا از رسيدن خلافت به اميرالمؤمنين عليه السلام جلوگيري كنند. در حقيقت در اين روز است كه صف‌آرايي جمل و صِفّين و نهروان شكل مي‌گيرد و آئين نو پاي اسلام به جاي آن كه انسان‌هاي خاكي را با دستورات الهي به افلاك ببرد، گرفتار جهنّم هوا و هوس‌ها مي‌شود. شماري دنيا طلب در بوستان دين لانه مي‌كنند و گروهي منافقانه به بهانة دفاع از دين، تيشة جاهليّت بر ريشة دين مي‌زنند.

تمام كج انديشي‌ها در تاريخ اسلام، از اين جا ريشه دارد و يكي از آثار اين پيمان نامة ناپاك و صحيفة شوم، آناني هستند كه صاحب غدير را به نام اسلام در محراب عبادت شهيد مي‌كنند و آب به آسيابِ مال پرستان و شهوتراناني مي‌ريزند كه از عدالت علوي گريزانند.

در صحيفة ملعونه خطوط نانوشته‌اي است كه غدير را تا قربانگاهِ كربلا مي‌كشاند.
چه آگاهانه فرمود امام صادق عليه السلام: «آن گاه كه آن پيمان نامه نوشته شد، حسين (عليه السلام) به شهادت رسيد.»1
... آري، اين راه خطا و اين بار كج، تا قيام موعود روزگاران، به منزل نخواهد رسيد.

--------------------------------------------------------------------------------

1. بحارالانوار/24/ص366 و 28/ص123

جبرئیل به پیامبر اکرم ( صلی ا... علیه و آله و سلم) : « هَنّاک اللهُ فی اَهلِ بَیتِک. »
در شأن نزول سوره هل اتی، نوشته اند : چون حسنین ، دو فرزند دلبند پیغمبر (صلی ا... علیه و آله و سلم) بیمار شدند ، امیر المؤمنین علی (علیه السلام) برای بهبودی آنان نذر کردند که سه روز پی در پی روزه بدارد.

حضرت زهرا و فرزندان هم به پیروی از آن حضرت، چنین نذری نمودند و در روز اول و دوم و سوم به هنگام افطار، غذای خود را به سائِل ( فقیر و یتیم و اسیر ) بخشیدند و فقط با آب افطار کردند. خداوند پیامبرش را از این فضیلت بزرگ آگاه ساخت و او را به وجود چنین اهل بیتی تبریک گفت و سوره هل اتی را در شأن پر برکت آن امام همام، نازل کرد.
وَ یُطعِمُونَ الطّعامَ عَلی حُبِّه مِسکیناً وَ یَتیماً وَ اَسیراً.
اکثر سیره نویسان، تاریخ نزول این سوره را روز 25 ذی حجه می دانند.