ذن شکلی از آیین بودایی مهایانه است که تاکید فراوانی بر تفکر لحظه به لحظه و ژرف نگری به ماهیت اشیا به وسیله تجربه مستقیم دارد. این مکتب معمولاً تعالیم خود را به صورت‌هایی تناقض‌آمیز و فرامنطقی بیان می‌دارد. ذن را میتوان تمرکزی ناظر بر چهار لایه شرح داد: لایه نخست شاهد بودن بر محیط اطراف شامل صداها، بوها، نورها واحساس سرما وگرما است لایه دوم ناظر بودن بر ذهن است. به این معنی که افکار واندیشه‌ها ستیز نکنیم، از آنها نگریزیم، آنهارا نام گذاری نکنیم (زشت/زیبا) و به خاطر خجالت یا احساس گناه از افکار، آنها را انکار نکنیم. لایه سوم جسم است که بر تک تک نقاط بدن و وانهادگی و آرامش آنها ناظر باشیم لایه چهارم تنفس است که طی آن ریتم وآهنگ طبیعی تنفس را شاهد خواهیم بود
ذن از لغت “چان” که یک واژه چینی است سر چشمه گرفته و وارد زبان انگلیسی شده و در فرم اصلی دهیانا می با شد امروزه ” ذن ” به عنوان یک لغت ژاپنی شناخته می شود و معنی آن در انواع تلفظ های ژاپنی و چینی و انگلیسی ، در بحر تفکر غوطه ور شدن و اندیشیدن است . ” ذن ” بر اثر برخورد جهان بینی ” تائوئیستها ” و ” کنفومیونسیتها ” با اصول ” ماهایانا ” پدید آمده و بنابر این ظهور و بروز تمایلات خیلی نزدیک به ” ذن ” را می توان پس از فراهم آمدن ” (سوتراهای :سوره )بزرگ ماهایانا ” در چین دید که این کار توست راهب و مدرس هند ” کومباراجیوا ” صورت گرفت . ذن تعریفی خاص و قالبی ندارد و نه مذهب است و نه ریاضت و نه فلسفه و نه روانشناسی ولی با این وصف ، تعاریف چند نفر از متفکرین معاصر ادبیات ذن را نقل می کنیم : پروفسور دی _تی _سوزوکی ( استاد فلسفه بودائی در دانشگاه اوتانی توکیو ) این استاد که ۲۵ جلد کتاب درباره ی ذن نوشته و به زبان انگلیسی هم منتشر کرده است متجاوز از ۹۰ درصد ادبیات ذن را به تحریر کشیده و به دنیا معرفی نموده است . پروفسور ژاپنی ” ذن ” را بدینسان توصیف می کند : (ذن عبارت است از رهائی _ ذن یعنی پرورش خود آگاه و ناخود آگاه انسان که ماوراء هر گونه دور اندیشی است ذن یعنی “ماوراء” منطقی زیستن و منطقی اندیشیدن). آلن واتس (محقق و فیلسوف و استاد دانشکده های آمریکا) وی که چندین کتاب درباره ” ذن ” نوشته ، رئیس آکادمی آسیائی در آمریکاست و چنین می گوید : ( ذن شیوه و روشی است در راه رستگاری و رهائی . یعنی مجموعه اصولی که انسان با رعایت آنها می تواند با اشتیاق زندگی نماید ” ذن ” نه مذهب است و فلسفه است و نه علم و روانشناسی ) . دکتر کرسیمی همفریز (نویسنده شاعر و قاضی انگلیسی) وی که در لندن زندگی می کند ، تالیفات معتبری در زمینه ذن دارد او می گوید : ( ذن یعنی نگریستن به هر شیئی و جسم و انسان بدون کاستن از ارزش واقعی آن و بدون افزودن بر ارج واقعی آن … و بعد می افزاید : برای انتقال مفهوم ذن واژه و نثر و نظم نقش خامی را ایفا می کنند . یعنی ذن را با ابزار کلمه و لفظ و واژه و نظم نمی توان به درستی تعریف و بازگو کرد . ) ذن تجربه ای است طولانی که فرد باید خود آن را حس نماید . و همچنانکه نمی توان با توضیح درباره راه رفتن و نفس کشیدن عین نفس کشیدن و راه رفتن را تجربه نمود ذن را نیز با توضیح و توصیف و تعریف نمی توان درک کرد . درباره ذن تعاریف زیادی وجود دارد . ما دو تعریف دیگر هم درباره ی ذن نقل می کنیم : ذن یعنی مبدل گشتن روباه به شیر و هزارپا به اژدها . ذن یعنی مهاجرت از قطب اضطراب به قطب آرامش . نادیده گرفتن ذن مایه تاسف است؛ زیرا هنرهای رزمی در ظریف ترین شکل خود چیزی بیش از رقابت جسمی بین دو حریف، یعنی وسیله ای برای تحمیل اراده فرد بر حریف یا وارد آوردن ضربه فیزیکی بر او است. در واقع برای استاد واقعی کاراته ، کونگ فو ، آی کی دو ، وینگ چون ، جودو و دیگر هنرهای رزمی اساسا راهی برای دستیابی به آرامش روحی و روانی ، استراحت مغزی و فکری و عمیق ترین نوع اعتماد بنفس به شمار می رود. بنابراین به پیروی از آن هنر جنگیدن به وسیله شمشیر ، کنجوتسو «روش شمشیر زنی» به کندو تبدیل گشت. به زودی دیگر هنرهای رزمی پسوند “دو” به خود گرفتند که به مفهوم “راه” است و یا کاملتر بگویم: «راه روشن بینی، خودسازی و فهم.» عنصر اساسی ذن به درجات مختلف در هنرهای رزمی آی کی دو ، جودو ، کاراته دو ، کوان دو ، هاپ کی دو ، جیت کان دو و وو وی تائو (تائو:دائو:دو:روش :راه ) و در بین دیگر هنرهای رزمی معکوس است. نقش ذن در هنرهای رزمی تعریف ساده از آن را غیر ممکن می سازد زیرا ذن فاقد هر گونه نظریه است از این رو ذن دانشی است درونی و از درون شخص سرچشمه می گیرد که برای آن هیچ توضیح خاص و صریح و قطعی داده نشده است. ذن در هنرهای رزمی بر قدرت فکر و ارتقاء سطح هوش فرد تاکید ندارد و تاکید آن بر عمل شهودی است. هدف نهایی ذن آزاد سازی فرد از خشم پندارهای باطل و هیجان های عاطفی است. در جهت توسعه بخشیدن به تمرکز حواستان (تصور کنید) زیر یک آبشار به سردی آب یخ بنشینید و غرق در معماهای ذن (سوالاتی که از طریق منطقی قابل حل نیستند) بشوید تا قوه ، انبساط فکری و عقلانی ایجاد کند و به روشن بینی دست یابید. بعضی ها قادر اند لبه دستشان را مانند هیزم شکنی که با تبر تنه درخت را به دو نیم می کند یک دو جین سفال را که در فرش کردن بام منازل به کار می روند به راحتی خرد کنند. وقتی از یک استاد هنرهای رزمی در مورد سرچشمه آرامش و آسایش خاطر او پرسیده می شود می گوید: کاراته یک مسابقه نیست کاراته یک ورزش هم نیست حتی روشی برای دفاع شخصی هم نمی باشد کاراته مرکب از نیمی تمرینهای جسمی و نیمی روحی و معنوی است فرد کاراته کایی که سالهایی را با تمرین و تعمق و تفکر سپری می کند فردی آرام است او بی باک است و قادر است حتی در درون ساختمان در حال سوختن نیز آرامش خود را حفظ نماید. پس از گذرانیدن سالیان متمادی با هنرمندان رزمی تصور می شود مفهوم اصلی گفته های بالا را درک می کنید چنین آرامش و آسودگی را فرد فقط می تواند از طریق بسط دادن کامل خود در کار مورد نظر به دست آورد با علم به اینکه آنچه فرد قادر به انجام دادن است انجام داده است. وقتی یک استاد هنرهای رزمی مشغول انجام دادن عملیات (تمربنات) است به فرد بیننده این احساس دست می دهد که او در پیله ای نفوذ ناپذیر از تجربیات شخصی فضیلت و برتری خودشناسی و معرفت خود پیچیده و محصور شده است. او هرگز در مورد نمایش خود ، نگرانی ندارد زیرا که او کاملا بر کار خود مسلط است. استاد ذن ، در ذهن او جدا از استاد هنرهای رزمی نیست به علت آرامش ویژه درونی او می تواند از میان راههای مختلف در برخورد با خطرهای تهدید کننده زندگی راهی منطقی و عقلانی برگزیند. بسیاری از استادانی که زندگیشان را وقف هنرهای رزمی کرده اند آموخته است که برای دفع حمله ، راههای متعددی وجود دارد همان طور که در نزدگی عادی راههای مختلف وجود دارد. به علت اینکه استادان آرام و مسلط به خود هستند در کمال آرامش از نیروی خود استفاده می کنند و به دفع حملات می پردازند. تجربیات روی تشک مسابقه به شما می آموزد که در موارد خاصی می توانید اقداماتی به عمل آورید و مواردی وجود دارد که کاری نمی توانید بکنید. شما می اموزید که راههای مختلف را با بی طرفی مدنظر قرار داده و تصمیم منطقی اتخاذ و بدان عمل کنید. هنرمند رزمی حتی در مواجهه با زمین لرزه نیز قادر به حفظ آرامش خویش است در اولین لحظات زمین لرزه و با احساس اولین علامت خطر او با خود می گوید که زمین لرزه در حال وقوع است بهترین کاری که می توانم بکنم چیست؟ آیا بایستی زیر راه پله ای پناه بگیرم؟ بایستی به بیرون از خانه فرار کنم؟ یا بایستی همانجا که هستم بمانم؟ او در حالی که بایستی تصمیم به حرکت بگیرد باید آن را نیز با آرامش کامل انجام دهد زیرا تصمیم او مبنی تفکر معقول منطقی است تصمیم او هر چه باشد به هر حال بایستی او بر اساس واقعیت حاکم بر آن موقعیت واکنش نشان دهد نه بر اساس وحشت. استاد امریکایی کاراته آقای “اد پارکر” این مرحله از آسایش و خونسردی را به داشتن ذهنی همانند آب ساکن تشبیه می کند که در اصطلاح کاراته میستونوکورو گفته می شود. چگونه شخصی به یک چنین ذهنی همانند آب ساکن دست می یابد؟ فرد می آموزد که با مسیر زندگی همراه شود و با جریان هستی پیش رود زمانی که یک حادثه ناگوار در زندگیتان اتفاق می افتد در برابر آن اتفاق بدون داشتن کوچکترین عجله و یا هیجان عکس العمل نشان دهید این موضوع را همیشه مدنظر داشته باشید که در اغلب مواردی که برایتان پش می‌آید. بیشتر از آنچه که خود فکر می کنید راه چاره و راه حل وجود دارد آرامش و خونسردی خود را برای حتی یک دقیقه قبل از آنکه عمل و یا عکس العمل از خود نشان دهید حفظ نمایید و راه های چاره را مدنظر قرار دهید. سپس با گرفتن یک تصمیم عاقلانه با خونسردی در ان راه قدم بردارید پنج روش در ذن: ۱٫ذن بدون انگیزه دینی برای سلامتی ۲٫ذن با انگیزه دینی ۳٫ذن با قطع ادراکات حسی و جریان آگاهی ۴٫ذن در پیوند با زندگی ۵٫ذن ترکیبی شامل ۴ قسمت بالا که تکامل یافته ترین ذن است و بودایان آن را تمرین میکنند ذاذن:نشستن ۴ زانو مانند مجسمه بودائیان را ذاذن یا به ذن نشستن گویند البته تمرین ذن را در همه حال حتی ایستاده نیز میتوان انجام داد و مسئله اساسی تفکر ذن است نه نوع و حالات فیزیکی.
