رازهاي مرگ

سلام؛

چشمه‌ی جاودانگی كجاست تا بسان خضر جرعه‌ای از آب حیات بنوشم و جاودانه زنده بمانم؟

چه كنم كه آن سوی زندگی من زیباتر از اكنونم شود؟

اصلا مرگ چیست؟ و چرا من باید بمیرم؟
برزخ كجاست و قیامت چیست و بعد از آن چه می‌شود؟

و هزار سوال دیگر كه اگر بدانها فكر كنی مجنون می‌شوی !

 
برای یافتن پاسخ پرسشهای خود درباره مرگ، برزخ، قیامت و... ، مجموعه مقالات قرآنی « رازهای مرگ » را كه از امروز، به صورت پیوسته تقدیم حضورتان می‌شود، پیگیری كن.(بر گرفته از سایت تبیان (http://www.tebyan.net))

از رازهای سر به مُهر، با نگاهی جدید، علمی و قاطع و قانع كنند، در این مجموعه مطلع شوید ...

ای قلب من

می دانم که روزی از ضربان خواهی افتاد

و پس از آن همه تلاش

در روزهای سپید و شبهای سیاه

افسرده ،

در گوشۀ زندان سینۀ من خواهی مُرد

اما، قلب من

آیا به هنگامی که آخرین ضربانت  به پایان میرسد

با عشق او خواهی مُرد؟ 

و آن عهدی كه در ازلبسته‌ای را،

فراموش نخواهی کرد؟

كه اگر نه، پس تو جاودانه خواهیماند.

آری

اگر چه من خاك شوم!

عنوان : رازهای مرگ-قسمت 1

ربّنا  إنّك جامع الناس لِيَومٍ لا ريبَ فِيهِ إنّ اللهَ لا يُخلِفُ الميعادَ1

سپاس آفريدگاري را كه آغاز همه از اوست و انجام   همه بدوست بلكه خود، همه، اوست. و درود بر پيامبران كه راهنمايان خلقند به آغاز و انجام خصوصا بر پيامبر گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم). 2

مساله معاد از دير باز جزء دغدغه‌هاي بشر در هرعصري بوده است. بر پايه‌ي جهان بيني قرآن كريم همه انسانها به ملاقات خدا مي‌روند؛ چه افرادي كه در راه مستقيم گام برمي‌دارند و چه آنان كه بيراهه مي‌روند: "إلي اللّه مرجعكم جميعاً"3. بازگشت به خدا ويژه مؤمنان و صالحان نيست، بلكه انسان، هر كه باشد به اين ملاقات دست مي‌يازد : " يأيّها الإنسن إنّك كادح إلي ربّك كدحاً فملاقيه"4؛ اي انسان البته با هر رنج و مشقت عاقبت به حضور پروردگارت خواهي رفت و به ملاقات او نايل خواهي گشت. چه بهتر كه انسان تلاش كند آسانتر و بهتر به لقاي خدا برسد. اگر كسي با اراده صحيح و نيّت خالص خود اين راه را كه صراط مستقيم است طي نكرد او را مي‌برند. چه بهتر كه انسان با وضع بهتر برود، نه با وضع بد و دشوار و با غُل  و زنجير:"خذوه فغلّوه"5 .       


تفاوت ميان خوبان و بدان در اين است كه دين باوران در صراط مستقيم، با نفس سالم سريعتر، بهتر و جلوتر مي‌روند و در صف مقدم جا مي‌گيرند و به تماشاي جمال> مليك مقتدر مي‌نشينند: "إنّ المتّقين في جنّـتٍ و نهرٍ * في مقعد صدقٍ عند مليكٍ مقتدر"6 ، امّا تبهكاران، گستاخان و دين ستيزان به سختي مي‌روند، ديرتر مي‌رسند و دورتر مي‌نشينند: "ينادون من مكانٍ بعيدٍ" 7. بنابراين، مؤمنان جمال حق را مي‌نگرند و با خداي ارحم الرّاحمين ملاقات مي‌كنند :

 " وجوه يومئذٍ ناضرة * إلي ربّها ناظرة"8، اما تبهكاران خدا را با اسم "أشدّ المعاقبين في موضع النّكال و النّقمة"9   ملاقات مي‌كنند و به عنوان "إنّا من المجرمين منتقمون"10 مي‌بينند و جهنّم را با همه‌ي  وجود حسّ مي‌كنند و جلال حقّ را درمي‌يابند، نه جمال او را. از اين رو كورند و از تماشاي جمال او در حجابند: "إنّهم عن ربّهم يومئذٍ لمحجوبون"11. پس آنان در آخرت به ملاقات اسم منتقم الهي مي‌شتابند و همان را مي‌نگرند .

بر اين پايه، قرآن سفارش و موعظه مي‌كند كه هر كسي كه صاحب روان سالم و شعور است بايد پيش پاي خود را بنگرد و توشه‌اي براي سراي ديگر خويش تدارك ببيند: "و لتنظر نفسٌ ما قدّمت لغدٍ"12؛ اي اهل ايمان خداترس شويد و هر نَفْسي بنگرد تا چه عملي براي فرداي قيامت خود پيش مي‌فرستد. از خدا بترسيد كه او به همه‌ي  كردارتان به خوبي آگاه است . تبهكاران در قيامت در حضور خداوند سر به زير و ذليلند و مي‌گويند: اكنون عذاب را ديديم. ما را به دنيا بازگردان تا كرداري شايسته و در خور انجام دهيم: "و لو تري إذ المجرمون ناكسوا رؤسهم عند ربّهم ربّنا أبصرنا و سمعنا فارجعنا نعمل صلحاً إنّا موقنون"13 ؛ اي پيامبر اگر حال بدكاران را ببيني كه چگونه در حضور خداي خود سر به زير و ذليلند و گويند پروردگارا اكنون عذاب را به چشم ديديم و به گوش شنيديم. ما را به دنيا بازگردان تا كار شايسته كنيم كه هم اكنون به چشم يقين مشاهده كرديم، ولي اين خواهش ديگر سودي ندارد و انسان به دنيا باز نخواهد گشت. بايد هم اكنون در دنيا آماده سفر آخرت بود و توشه‌ي  راه برداشت. حق تعالي خطاب به پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) مي‌فرمايد: اي پيامبر ياد كن هنگامي كه خلايق از قبرها برانگيخته شوند. آن هنگام است كه هر شخصي به هر چه مقدّم و مؤخر انجام داده يعني در اوايل عمر و در اواخر كرده است همه را آگاه شود: "وإذا القبور بُعثرت * علمت نفسٌ ما قدّمت و أخّرت" 14 - 15

و خداوندگار گفت: اي پيامبر اگر حال بدكاران را ببيني كه چگونه در حضور خداي خود سر به زير و ذليلند و گويند پروردگارا اكنون عذاب را به چشم ديديم و به گوش شنيديم. ما را به دنيا بازگردان تا كار شايسته كنيم كه هم اكنون به چشم يقين مشاهده كرديم، ولي اين خواهش ديگر سودي ندارد و انسان به دنيا باز نخواهد گشت

پيوند ياد معاد با ياد مبدأ
ياد خدا (مبدأ)، ياد معاد است و هر لحظه انسان به جانب او مي‌رود: "إنّا للّه وإنّا إليه راجعون"16. در مقابل، فراموشي اللّه، سبب فراموشي معاد، بلكه موجب فراموشي خود انسان مي‌گردد، به طوري كه خويش را فراموش كند؛ چنان كه سبب مي‌شود مورد فراموشي عمدي خداوند قرار گيرد: "نسوا اللّه فأنساهم أنفسهم"17، "نسوا اللّه فنسيهم"18. خداي سبحان در آن روز و هر روز ديگر آنان را به فراموشي مي‌سپارد: "فاليوم ننساهم كما نسوا لقاءَ يومهم هذا"19-20

مباحث آينده ترجمه و شرحي بر رساله« الانسان بعد الدنيا» اثر برجسته علامه‌ي طباطبايي رحمه الله عليه در زمينه‌ي معاد مي‌باشد. در اين نوشتار از كتاب شريف «معاد در قرآن» اثر گرانقدر حضرت آية الله  جوادي آملي و ساير آثار علامه‌ي   طباطبايي خصوصا تفسير قيّم الميزان استفاده شده است. در اين مباحث  به  اهميت ياد معاد و سير انسان از لحظه‌ي مرگ تا برزخ و قيامت و منازل قبل آن پرداخته خواهدشد .

ربّنا وآتنا ما وعدتنا علي رسلك ولا تخزنا  يوم  القيامة إنّك لا تخلف الميعاد21

----------------------------------------------------------------------------
1-  آل عمران:3/8

2- آغاز و انجام:ص1

3- سوره ي  مائده، آيه ي   105.

4- سوره ي  انشقاق، آيه ي  6

5- سوره ي  حاقّة، آيه ي   30.

6- سوره ي  قمر، آيات 54 ـ 55 .

7- سوره ي  فصلت، آيه ي   44.-

8- سوره ي  قيامت، آيات 22 ـ 23 .

9- مفاتيح الجنان، دعاي افتتاح

10- سوره ي  سجده، آيه ي  22 .

11- سوره ي  مطففين، آيه ي   15.

12- سوره ي  حشر، آيه ي  18 .

13- سوره ي  سجده، آيه ي   12.

14- سوره ي  انفطار، آيات 4 ـ 5 .

15- معاد در قرآن:ص243-245

16- سوره ي  بقره، آيه ي  156 .

17- سوره ي  حشر، آيه ي  19 .

18- سوره ي  توبه، آيه ي  67 .-

19- سوره ي  اعراف، آيه ي   51-.

20- معاد در قرآن:ج4/ص 21و22 -

21- ال عمران:3/194 -

عنوان : رازهاي مرگ-قسمت2

بهترین جایزه‌ی پیامبران !

آثار یاد معاد

مهم‌ترین اثر یاد معاد، اجرای عدل و برپاداری قسط فردی و اجتماعی است. از این رو امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: "من تذكّر بُعد السّفر استعدّ" 1 ؛ كسی كه به یاد سفر آخرت باشد خود را آماده محاسبه آن روز خواهد كرد. نیز فرمود: "و اذكر قبرك فإنّ علیه مَمرّك"2؛ به یاد گورت باش؛ زیرا از آن جا به طرف معاد مرور می‌كنی و به مالك اشتر فرمود: "و لن تحكم ذلك من نفسك حتّی تُكثر هُمُومَك بذكر المعاد إلی ربّك" 3 ؛ هرگز بر خویشتن تسلّط نمی‌یابی و از خشم نمی‌رهی تا اندیشه‌‌هایت را بسیار به یاد بازگشت به سوی پروردگارت نگردانی. مهم‌ترین اثر فراموشی معاد نیز تبهكاری و ستمگری فردی و اجتماعی است. 4

نقش یاد قیامت در وارستگی انسان

یاد قیامت یكی از عوامل مؤثر در وارستگی انسان است؛ كسی كه معاد را فراموش نكند پارسا خواهد بود؛ زیرا همه‌ی  اعمال و رفتارش را تحت مراقبت ویژه قرار می‌دهد و سعی و تلاش همه جانبه دارد تا آنها را بر خشنودی خداوند استوار ساخته، در مدار شهوات، آرزوهای باطل و هوس‌های شیطانی نگردد امیرالمؤمنین علیه السلام به این نكته زیبا توجّه داده و فرموده است: هراسناك‌ترین چیزی كه می‌ترسم دامنگیر شما گردد دو چیز است: پیروی از هوای نفس و آرزوی دراز؛ اما زیان پیروی از هوای نفس آن است كه راه حق و حقیقت را می‌بندد و زیان آرزوی طولانی آن است كه سبب فراموشی آخرت خواهد شد: "إنّ أخوف ما أخاف علیكم إثنان: إتّباع الهوی و طول الأمل؛ فأمّا إتّباع الهوی فیصدّ عن الحقّ و أمّا طول الأمل فیُنسی الآخرة" 5. پس انسان اگر از قید و بند هوا بگریزد، قهراً برنامه‌های اخروی را با كمك عقل تنظیم می‌كند. 6

حبّ الوطن من الإیمان؛ وطن انسان جایی است كه از آن جا آمده و به آن جا می‌رود. از این رو پیامبران فرموده‌اند: شما فرزندان آخرت هستید و به حضور خدا خواهید رفت

یاد معاد بهترین جایزه‌ی پیامبران

خداوند سبحان به پیامبران و بندگان برجسته و خاص خود، نعمتی ویژه عطا فرموده و آن یاد قیامت است : " إنّا أخلصناهم بخالصة ذكرَی الدّار * وإنّهم عندنا لمن المصطفیْن الأخیار" 7؛ ما آنان را برای یاد سرای آخرت خالص و پاكدل گردانیدیم، یا آن كه ما آنان را از عِباد مُخْلَص قرار دادیم؛ چون دارای وصف خالِص و ویژه‌اند و آن، یاد معاد است و آنان نزد ما از برگزیدگان خوبان بودند. از این رو پیامبران بسیار آرزوی شتافتن به سرای آخرت داشته، از آن استقبال می‌كردند؛ برخلاف كافران و گمراهان كه شدیداً از آن هراسناك   بودند .

رابطه قیامت با هدف بعثت
هدف پیامبران نورانی كردن مردم و جامعه و نجات آنان از تاریكی و جهالت است انسان وقتی بداند موجودی ابدی است و هرگز با مردن از بین نخواهد رفت و بپذیرد كه همه عقاید، اخلاق و كردارش زنده است و با او ارتباط دارد و احساس كرد كه روزی همه ی  آنها ظهور خواهد كرد و او جوابگوی همه‌ی   عقاید و اخلاق و كردار فاسد و باطل خویش است، بهتر به هدف بعثت پیامبران نزدیك می‌شود. پس یاد معاد است كه این هدف را محقّق می‌سازد و فراموشی آن موجب تباهی در عقاید و اخلاق وتبه كاری خواهد بود .

شیخ اشراق در معنای سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم: "حبّ الوطن من الإیمان" 8، می گوید: وطن انسان جایی است كه از آن جا آمده و به آن جا می‌رود. پس جای دیگر وطن او به حساب نمی‌آید. از این رو پیامبران فرموده اند: شما فرزندان آخرت هستید و به حضور خدا خواهید رفت 9 . 10


--------------------------------------------------------------------------------
1-  نهج البلاغه، حكمت 028

2-  همان، خطبه ی  153 .

3 - همان، نامه 53.

4-  معاد در قرآن:ج4/ص 22

5-  نهج البلاغه، خطبه ی42
6-  معاد در قرآن:ج4/ص22و23

7-  سوره ی  ص، آیات 46 ـ 47.

8-  سفینة البحار، ج 8، ص 525، "و ط ن ".

9-  مجموعه ی  مصنفات شیخ اشراق، ج 3، ص 462 .

10-  معاد در قرآن:ج4/ص24و25

عنوان : مرگ؛ درس انسان ساز !

رازهای مرگ قسمت 3

 
درس انسان ساز !

وقتی روح و روان انسان براساس یاد قیامت پرورش یابد و "ذكری الدّار"(1) در نظرش باشد، چنین باوری "ضمانت اجرایی" می‌شود كه همه عقاید و اخلاق و كردار و رفتار خود را براساس این ویژگی پایه ریزی كند. اگر انسان یاد قیامت را فراموش كند، دلیلی ندارد كه مقیّد به ضابطه و قانون باشد. به هر جنایتی دست می‌زند و به فرموده‌ی امام حسین علیه السلام در ظهر عاشورا، در ملاقات با امام سجاد علیه السلام: "استحوذ علیهم الشّیطان فأنساهم ذكر اللّه"(2)؛ غفلت همه‌ی  وجودشان را فرا گرفت و برآنان چیره گشت و یاد خدا را از یادشان برد. و چون یاد معاد همان یاد مبدأ است، با نسیان یاد مبدأ جریان معاد هم فراموش می‌شود، در حالی كه انسان می‌تواند در پرتو سازندگیِ یاد قیامت، گذشته از بركات اعتقادی، اخلاقی، رفتاری آتش را بالعیان بنگرد: "كلّا لو تعلمون علم الیقین * لترونّ الجحیم"(3). یاد قیامت به معنای علم به قیامت است، و اگر كسی علم حقیقی به قیامت داشته باشد حتماً جهنّم و جهنّمیان را <!-- Inject Script Filtered --> خواهد دید و چنین انسانی گذشته از بركات اعتقادی، اخلاقی و رفتاری، دیگر معصیت نمی‌كند؛ زیرا خاستگاه گناه، فراموشی قیامت است. كار شیطان آن است كه نخست یاد خدا را از قلب انسان می‌گیرد و سپس در آن تخم گذاری می‌كند. یاد قیامت حضور دائم قلبی است .

علامه طباطبایی رحمه الله می‌فرمود: ممكن است انسان عمری تحت ولایت شیطان باشد و نداند. در این هنگام باید از عبادت یك عمر خود استغفار كند. اگر واقعاً یاد قیامت و "ذكری الدّار"(4) در جان انسان نشسته باشد، چنین انسانی آتش را می‌بیند .

خود هنر آن دان كه دید آتش عیان          نـه گـپ دلّ علی النّار الـدّخـان(5 )

اگر انسان دود را مشاهده و به وسیله‌ی  آن برآتش استدلال كند این هنر نیست، بلكه حرف و گپ است. هنر آن است كه آتش را ببیند .

جوانی به رسول اكرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم عرض كرد: من به قیامت یقین دارم. پیامبر فرمود: هر چیزی نشانه‌ای دارد، نشانه‌ی  یقین تو چیست؟ گفت: گویا بهشت و اهل آتش را می‌بینم و صدای دوزخ را همچون زوزه‌ی سگ می‌شنوم(6). رسول اكرم در برابر ادّعای آن جوان نفرمود این شدنی نیست. او سپس از پیامبر خواست دعا كند تا به شهادت نایل آید . حضرت دعا فرمود و او در یكی از جبهه‌های اسلام علیه كفر به شهادت رسید. او در حقیقت با دو طاغوت مبارزه كرده بود: طاغوت برون، یعنی هجوم آورندگان به مرزهای دین و عقیده، و وطن اسلام و طاغوت درون، یعنی نفس شیطانی. (7 )

جوان گفت: من به قیامت یقین دارم. پیامبر فرمود: نشانه‌ی  یقین تو چیست؟ گفت: گویا بهشت و اهل آتش را می‌بینم و صدای دوزخ را همچون زوزه‌ی سگ می‌شنوم !

حسابرسی و مرگ <!-- Inject Script Filtered --> !

به انسان دستور داده‌اند مراقب شؤون ظاهر و باطن خود باشد؛ یعنی نفس خود را زیر نظر بگیرید و از آن حساب رسی داشته باشد. در این صورت اگر خلافها بیش از صوابها باشد باید نقصان را جبران كرد و اگر صوابها بیشتر باشد باید شكرگزاری كرد؛ ضرورت مراقبت برای آن است كه انسان موجودی است كه هر آن احتمال سقوط دارد و از یاد قیامت فاصله می‌گیرد. خدای سبحان به پیامبر گرامی اسلام سفارش اكید دارد: "فلا یصدّنّك عنها مَن لا یؤمِن بها و اتّبع هواهُ فترْدی"(8)؛ زنهار مردمی كه به قیامت ایمان ندارند و پیرو هوای نفسند تو را از آن روز هولناك باز ندارند و غافل نكنند وگرنه هلاك خواهی شد. هوای نفس انسان را هم از توجه به مبدأ باز می‌دارد هم از عنایت به معاد .

اعتقاد به معاد گرچه از نظر قرآن ضروری است و برای فرزانگان ضرورت خضوع در برابر آن را به همراه دارد، لیكن بیشتر مردم گرفتار بیم و امیدند و تا ضرورت پاداش و كیفر مطرح نباشد تن به ایمان و عمل صالح نمی‌دهند. از این رو بت پرستان حجاز كه به وجود خداوند و خالقیّت او اعتقاد داشتند، ولی به معاد ایمان نداشتند، به راهزنی و آدم كشی فخر می‌كردند . مهم‌ترین عامل بازدارنده‌ی بشر از معاصی خدا همان ایمان به مسؤولیت در قیامت است؛ یعنی ایمان به محكمه عدل و داد و یاد آن صحنه ی  هولناك كیفر الهی. وقتی یاد قیامت از جان انسان رخت بربست وی گرفتار هلاكت می‌شود و در عذاب دردناك گرفتار خواهد آمد : " لهم عذاب شدید بما نسوا یومَ الحساب"(9)؛ چون روز حساب را فراموش كردند به عذاب سخت معذب خواهند شد .

مولی الموحدین علی علیه السلام می‌فرماید: "ذهَب المُتذكِّرون وبقی النّاسون أو المُتناسون"(10)؛ از اصحاب خاص رسول خدا آنان كه به یاد معاد بودند رخت بربستند و گروهی مانده‌اند كه یا قیامت از یادشان رفته، یا قیامت را از یاد خودبرده اند. گروهی كه معرفتشان اندك است می‌پندارند تحقق وعده‌ی   قیامت بسیار دور است، اما آنان كه مظهر صفات خدایند و از غیب آگاهند آن را نزدیك <!-- Inject Script Filtered --> می‌بینند (11 )

گروه دین و اندیشه سایت تبیان

--------------------------------------------------------------------------------
1-  سوره ی  ص، آیه ی   46.

2-  سوره ی  مجادله، آیه ی  19 .

3-  سوره ی   تكاثر، آیات 5 ـ 6 .

4-  سوره ی  ص، آیه ی  46 .

5-  مثنوی مولوی، دفتر ششم، ص998 .

6-  اصول كافی، ج 2، ص 53 .

7-  معاد در قرآن:ج4/ص28-30

8-  سوره ی  طه، آیه ی  16 .

9-  سوره ی  ص، آیه ی   26.

10-  نهج البلاغه، خطبه 176 .

11-  معاد در قرآن:ج4/ص34-36

عنوان : رازهاي مرگ-قسمت4

پیامبر همیشه جهنم را می‌دید !

 
پیامبر همیشه آماده رفتن بود !

هر رخداد بزرگ یا كوچكی به وقوع می‌پیوست و نشانه زوال بود، پیامبر آیه‌ی‌ "إنّا للّه وإنّا إلیه راجعون"(1) را بر لب جاری می‌كردند و به گفته‌ی‌ زمخشری وقتی چراغ منزل آن حضرت خاموش می‌شد و نیز در رخدادهای كوچكتر <!-- Inject Script Filtered --> از آن، این آیه مباركه را تلاوت می‌فرمودند(2). در سیره‌ی‌ آن حضرت هر حادثه یك آزمون الهی تلقی می‌شد .

انسان كامل در حوادث شكیبایی خود را از دست نخواهد داد؛ زیرا رخدادهای تلخ و شیرین و سبك و سنگین را مجلای اراده‌ی‌ الهی می‌داند و هرگز متزلزل نمی‌شود و چنان‌كه حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: "النّفسُ الكریمة لا تؤثر فیها النّكبات"(3) توجّه به خدا را در همه حالات خود حفظ می‌كند. بدیهی است سیره اخلاقی چنین انسانی بسیار آموزنده خواهد بود. 4

 

پیامبر جهنم را می‌دید

شیخ مفید می‌گوید: وقتی پیامبر از قیامت خبر می‌دادند، مانند كسی كه از تهاجم ناگهانی سپاه نیرومند و مسلح دشمن گزارش می‌دهد، با حالتی جدّی و احساس خطر خبر می‌دادند: "كانّه منذرُ جیش جرّار"(5) و گونه‌های مباركشان سرخ می‌گشت: "تحمارّ وجنتاه"(6 ).

خداوندا ترسی در دل ما قرار ده تا مانع از معصیت و نافرمانی تو شود

در حقیقت آن حضرت آتش دوزخ را از نزدیك مشاهده می‌كردند و بدیهی است كسی كه آتش دوزخ را بالعیان مشاهده كند جدّاً از آن پرهیز دارد. وجود عینی آتش بسی مؤثّرتر از وجود علمی آن است: "لیست الرّوِیّة كالمعاینة مع الأبصار"(7). كسی كه آتش قیامت را نبیند سخن او از معاد به منزله اعلام خطر نیست، برخلاف درد آشنای معاد، كه هم علمش نسبت به اصل معاد، شهودی است و هم خود آتش را می‌بیند و گزارش او دردمندانه و شاهدانه است. از این رو رسول گرامی از خداوند مسألت می‌داشتند: خداوندا ترسی در دل ما قرار ده تا مانع از معصیت و نافرمانی تو شود؛ "اللّهم اقسم لنا من خشیتك ما یحول بیننا و بین معصیتك"(8 ).

نمی‌توان گفت همه‌ی‌ این مناجاتها، تضرعها و به یاد قیامت بودنها جنبه‌ی‌ آموزش به دیگران دارد، بلكه آنان این لابه‌ها را درجات نردبان ترقی <!-- Inject Script Filtered --> می‌شمرند كه توقف، در منطق آنان زیان‌آور است و كسی كه دو روز او مساوی باشد مغبون است. بنابراین، خشیت از خدا كمال و ترس از غیرخدا نقص است .