فرمود: «شما در آتيه نزديك به چيزى شديدتر و بزرگ‌تر آزمايش خواهيد شد، به طفلى در شكم مادر خود، و كودكى شيرخوار امتحان خواهيد شد تا آن كه گفته شود از ديده‏ها پنهان شد و مرد، و بگويند: ديگر امامى نيست، در حالى كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله غايب شد و باز غايب شد و غايب شد (يك بار در غار حرا و يك بار در شعب ابى طالب خانه عبد اللَّه بن ارقم و يك بار هم در غار ثور)، و اين هم من كه به مرگ خواهم مرد. 

شایعة اول آن که: امامی وجود ندارد. امام رضا(ع) پاسخ آن را در روایات بیانگر اضطرار به حجت داده‌اند. امام فرمودند زمین هرگز بدون امام باقی نمی‌ماند و نباید این سخن پذیرفته شود. 

شایعه دوم این که: امام از دنیا رفته است. علاوه بر این حدیث در حدیث دیگری نیز امام رضا(ع) به این سخن اشاره کرده‌اند. برادر امام کاظم(ع) نقل می‌کند که امام رضا(ع) فرمودند:
وَ هُوَ الطَّرِيدُ الشَّرِيدُ الْمَوْتُورُ بِأَبِيهِ وَ جَدِّهِ صَاحِبُ الْغَيْبَةِ يُقَالُ مَاتَ أَوْ هَلَكَ أَيَّ وَادٍ سَلَكَ؛(33)
و اوست دور از مردم و تنها، دور از پدر و جدّ و صاحب غيبت، مردم دربارة او گويند: معلوم نيست مرده يا هلاك شده و به كدام وادی رفته‏.
اساساً یکی از ویژگی‌های موعود(عج) همین است زیرا وقتی مفضل بن عمر از امام صادق(ع) می‌‌پرسد: مَا عَلَامَةُ الْقَائِمِ؟
امام(ع) می‌فرماید:
قَالَ إِذَا اسْتَدَارَ الْفَلَكُ فَقِيلَ مَاتَ أَوْ هَلَكَ فِي أَيِّ وَادٍ سَلَكَ؛(34)
هنگامى كه گردون آن قدر بگردد كه بگويند: مرد؟ يا هلاك شد؟ در كدام بيابان پا نهاد؟
با توجه به این پیش بینی امامان همواره به شیعیان هشدار می‌دادند که این سخن و شایعه را از کسی نپذیرند و باور نکنند که گروهی از دفن امام می‌آیند و دستشان از خاک قبر او خاکی شده است. امام صادق(ع) به حازم بن حبیب می‌فرماید:
فَمَنْ جَاءَكَ يَقُولُ إِنَّهُ نَفَضَ يَدَهُ مِنْ تُرَابِ قَبْرِهِ فَلَا تُصَدِّقْه‏؛(35)
پس اگر كسى نزد تو آمد بگويد كه دستش را از خاك قبر او پاک داده است تصديقش مكن. 

جالب است بدانیم گروهی از واقفه برای اثبات ادعای خود مبنی بر زنده بودن امام موسی کاظم(ع) این نوع احادیث را بر ایشان حمل می‌کردند و یکی از اقدامات امام رضا(ع) رفع این شبهه بود.(36) 

نکتة مهم: مسالة بسیار مهمی که امام رضا(ع) در موضوع غیبت در این حدیث اشاره ‌فرموده و کمک مؤثری برای پذیرش غیبت به شمار می‌رود، پیشینة غیبت است امام می‌فرماید پیامبر اسلام(ص) نیز بارها غیبت کرده‌اند و غیبت تنها برای امام عصر(عج) اتفاق نیفتاده است که امری بی‌سابقه باشد و پذیرش آن سخت گردد. با آن که همه امامان(ع) به امر غیبت اهتمام فراوان داشته‌اند اما در میان امامان(ع) تنها امام هشتم(ع) است که به پیشینة غیبت اشاره می‌نماید پیشینه‌ای که مورد توجه خود امام زمان(عج) است و شیخ صدوق را مأمور نوشتن کتابی با همین موضوع می‌نماید و شیخ صدوق برای امتثال این امر، کتاب کمال الدین و تمام النعمه را به رشتة تحریر در می‌آورد. شیخ صدوق از مولایمان امام عصر(عج) چنین نقل می‌کند:
آمُرُكَ أَنْ تُصَنِّفَ وَ لَكِنْ صَنِّفِ الْآنَ كِتَاباً فِي الْغَيْبَةِ وَ اذْكُرْ فِيهِ غَيْبَاتِ الْأَنْبِيَاء؛(37)
اكنون تو را امر مى‏كنم كه در باره غيبت كتابى تأليف كنى و غيبت انبياء(ع) را در آن بازگوئى. 

4. جوانی و قوّت بدن:
چنان که گفته شد ولایت عهدی و موقعیت سیاسی خاص امام رضا(ع) باعث شد تا اطرافیان و اصحاب امام گمان کنند ایشان امامی است که قرار است زمین را پر از عدل و داد نماید. امام برای رفع این شبهه ویژگی‌هایی از امام مهدی(عج) نقل می‌فرمایند تا معلوم گردد ایشان قائم موعود(عج) نیستند. 

در روایتی از ریّان بن صلت که راوی ثقه و مورد اطمینان است(38) و امام رضا(ع) به ایشان لباسی را هدیه کرده‌اند(39) چنین نقل شده است:
قُلْتُ لِلرِّضَا(ع) أَنْتَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ أَنَا صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ وَ لَكِنِّي لَسْتُ بِالَّذِي أَمْلَؤُهَا عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ كَيْفَ أَكُونُ ذَلِكَ عَلَى مَا تَرَى مِنْ ضَعْفِ بَدَنِي وَ إِنَّ الْقَائِمَ هُوَ الَّذِي إِذَا خَرَجَ كَانَ فِي سِنِّ الشُّيُوخِ وَ مَنْظَرِ الشُّبَّانِ قَوِيّاً فِي بَدَنِهِ حَتَّى لَوْ مَدَّ يَدَهُ إِلَى أَعْظَمِ شَجَرَةٍ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ لَقَلَعَهَا وَ لَوْ صَاحَ بَيْنَ الْجِبَالِ لَتَدَكْدَكَتْ صُخُورُهَا؛(40)
به امام رضا(ع) گفتم: آيا شما صاحب الامر هستيد؟ فرمود: من صاحب الامر هستم امّا آن كسى كه زمين را از عدل سرشار سازد همچنان كه پر از جور شده باشد نيستم و چگونه او باشم در حالى كه ضعف بدن مرا مى‏بينى، و قائم كسى است كه در سنّ پیران و چهرة جوانان قيام كند و نيرومند باشد به حدّی كه اگر دستش را به بزرگترين درخت روى زمين دراز كند آن را از جاى بركند و اگر بين كوهها فرياد برآورد صخره‏هاى آن فرو پاشد. 

وقتی عبدالسلام هَرَوی از راویان معتبر و دوست‌داران سر سخت اهل بیت(ع)(41) از امام هشتم در مورد نشانه‌های قائم آل محمد(ص) پرسش می‌کند، امام به همین پاسخ اشاره می‌فرمایند و اضافه می‌نماید که این جوانی برای موعود(عج) جاودانی است. ابوصلت می‌گوید:
قُلْتُ لِلرِّضَا(ع) مَا عَلَامَاتُ الْقَائِمِ مِنْكُمْ إِذَا خَرَجَ قَالَ عَلَامَتُهُ أَنْ يَكُونَ شَيْخَ السِّنِّ شَابَّ الْمَنْظَرِ حَتَّى إِنَّ النَّاظِرَ إِلَيْهِ لَيَحْسَبُهُ ابْنَ أَرْبَعِينَ سَنَةً أَوْ دُونَهَا وَ إِنَّ مِنْ عَلَامَاتِهِ أَنْ لَا يَهْرَمَ بِمُرُورِ الْأَيَّامِ وَ اللَّيَالِي حَتَّى يَأْتِيَهُ أَجَلُه؛(42)
به امام رضا(ع) گفتم: علامت ظهور قائم شما چيست؟ فرمود: نشانه‏اش اين است كه در سنّ پيرى است ولى قیافه‌اش جوان است به گونه‏اى كه بيننده مى‏پندارد چهل ساله و يا كمتر از آن است و نشانه ديگرش آن است كه به گذشت شب و روز پير نشود تا آنكه اجلش فرا رسد.
 
5. میراث‌دار پیامبران(ع): 
حضرت ثامن الحجج(ع) نشانة دیگری برای شناخت امام موعود(عج) بیان می‌دارند:
يَكُونُ مَعَهُ عَصَا مُوسَى وَ خَاتَمُ سُلَيْمَانَ(ع)؛(43)
عصاى موسى و خاتم سليمان عليهما السّلام با اوست.
همراه داشتن آثار پیامبران(ع) یکی از روشن‌ترین راه‌ها برای شناختن امام مهدی(عج) از مدعیان دروغین است. سید حسنی بعد از دیدار با امام عصر(عج) از ایشان درخواست می‌نماید برای اثبات امامت خویش میراث پیامبر(ص) را نشان دهد.(44) 

در روایات از همراه داشتن زره و عمامه و سلاح و پرچم پیامبر اسلام(ص)(45) و پیراهن حضرت آدم و ابراهیم و یوسف(ع) و سنگ حضرت موسی(ع)(46) نیز سخن به میان آمده است. 

6. چهامین نسل امام رضا(ع):
ذَاكَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِي يُغَيِّبُهُ اللَّهُ فِي سِتْرِهِ مَا شَاءَ ثُمَّ يُظْهِرُهُ فَيَمْلَأُ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً؛(47)
او چهارمين نسل من است، خداوند او را در پره خود نهان سازد سپس او را ظاهر كند و به واسطه او زمين را از عدل و داد لبریز سازد هم‌چنان كه پر از ظلم و ستم شده باشد. 

با این بیان، امام رضا(ع) شخص امام مهدی(عج) را برای شیعیان معرفی می‌کند و روشن می‌نماید که موعود پیامبر اسلام(ص) بر خلاف ادعای اهل تسنن فردی کاملاً شناخته شده و معلوم است. و نیز بر خلاف شبهه پراکنی‌های دشمنان تشیع(48) هرگز هویت مهدی(عج) نزد اهل بیت(ع) مجهول نبوده است.

به امید روزی که یوسف زهرا با تمام این نشانه‌ها بر همة مردم آشکار گردد.
والحمد لله رب العالمین

پی‌نوشت‌ها:
1ـ عضو هیات علمی مؤسسة آینده روشن (پژوهشکده مهدویت).
2ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏1، ص280، ح27 (ناشر: اسلاميه‏، مكان چاپ تهران‏، سال چاپ 1395 ق‏، نوبت چاپ دوم، دو جلدی‏).
3ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏1، ص 286، ح1.
4 ـ ر. ک. معجم احادیث الامام المهدی(عج)، ج5، از ص441 تا ص486. (چاپ سال 1428ق، هشت جلدی).
5 ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص: 372 ح6: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ سَمِعْتُ دِعْبِلَ بْنَ عَلِيٍّ الْخُزَاعِيَّ يَقُولُ... فَقَالَ [الرضا(ع)] يَا دِعْبِلُ الْإِمَامُ بَعْدِي مُحَمَّدٌ ابْنِي وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ عَلِيٌّ وَ بَعْدَ عَلِيٍّ ابْنُهُ الْحَسَنُ.
6 ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص: 372 ح6.
7 ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص: 374حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ دَخَلَ دِعْبِلُ بْنُ عَلِيٍّ الْخُزَاعِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(ع) بِمَرْوَ.
8 ـ كافي، ج‏8، ص310، ح483: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَقُولُ خَمْسُ عَلَامَاتٍ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ الصَّيْحَةُ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الْخَسْفُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ وَ الْيَمَانِيُّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنْ خَرَجَ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ قَبْلَ هَذِهِ الْعَلَامَاتِ أَ نَخْرُجُ مَعَهُ قَالَ لَا. (ناشر اسلاميه‏، مكان چاپ تهران‏، سال چاپ 1362 ش‏، نوبت چاپ: دوم، هشت جلدی).
9 ـ كافي، ج‏1، ص356، ح16: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْجَارُودِ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرِ بْنِ دَأْبٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) أَنَّ زَيْدَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(ع) دَخَلَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) وَ مَعَهُ كُتُبٌ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ يَدْعُونَهُ فِيهَا إِلَى أَنْفُسِهِمْ وَ يُخْبِرُونَهُ بِاجْتِمَاعِهِمْ وَ يَأْمُرُونَهُ بِالْخُرُوج.
10 ـ غيبت نعماني، ص114، ح9: وَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ الزُّهْرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ بْنِ عِيسَى الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مَالِكِ بْنِ أَعْيَنَ الْجُهَنِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ(ع) أَنَّهُ قَالَ:
11 ـ أمالي شيخ طوسي ص412، ح926: أخبرنا محمد بن محمد (شیخ مفید) قال أخبرني الشريف أبو محمد أحمد بن محمد بن عيسى العلوي الزاهد، قال حدثنا حيدر بن محمد بن نعيم السمرقندي، قال حدثنا أبو عمرو محمد بن عمر الكشي، قال حدثنا حمدويه بن نصر، عن محمد ابن عيسى، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا(ع) إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ بُكَيْرٍ يَرْوِي حَدِيثاً وَ يَتَأَوَّلُهُ وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ أَعْرِضَهُ عَلَيْكَ فَقَالَ مَا ذَاكَ الْحَدِيثُ قُلْتُ قَالَ ابْنُ بُكَيْرٍ حَدَّثَنِي عُبَيْدُ بْنُ زُرَارَةَ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) أَيَّامَ خَرَجَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ قَدْ خَرَجَ وَ أَجَابَهُ النَّاسُ فَمَا تَقُولُ فِي الْخُرُوجِ مَعَهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) اسْكُنْ مَا سَكَنَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُكَيْرٍ فَإِذَا كَانَ الْأَمْرُ هَكَذَا فَلَمْ يَكُنْ خُرُوجٌ مَا سَكَنَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ فَمَا مِنْ قَائِمٍ وَ مَا مِنْ خُرُوجٍ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ صَدَقَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) وَ لَيْسَ الْأَمْرُ عَلَى مَا تَأَوَّلَهُ ابْنُ بُكَيْرٍ إِنَّمَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) اسْكُنْ مَا سَكَنَتِ السَّمَاءُ مِنَ النِّدَاءِ وَ الْأَرْضُ مِنَ الْخَسْفِ بِالْجَيْش.
12 ـ رجال‏ نجاشي ص102.
13 ـ كافي، ج‏1، ص 342، ح25: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا‏(ع):
14 ـ ابن قیم، المنار المنيف، ص153.
15 ـ سوره ملک آیة 30، سورة حج آیة 45، سورة لقمان آیه 20.
16 ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏1، ص286، ح1: حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ قَالَ:
17 ـ ر. ک. كمال الدين و تمام النعمة، باب 23 به بعد اخبار امامان(ع) از وقوع غیبت.
18 ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص480، ح4: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(ع) أَنَّهُ قَالَ:
19 ـ كافي، ج‏1، ص333، ح3: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ:
20 ـ «جوامع الکلم »رساله رشتیه، قسمت3، ص100؛ نقل از فصل‌نامه تخصصی انتظار، ش2، ص302.
21 ـ مقاله «مهدویت و فرقه‌های انحرافی»، فصل‌‌نامه تخصص انتظار، زمستان1380، ش2، ص304. (با کمی تصرف).
22 ـ شيخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج1، ص272، ح4 (انتشارات جهان، 1378 ق، دو جلد در یک جلد).
23 ـ محمد بن حسن بن فروخ صفار، بصائرالدرجات، (انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشى قم، 1404 هجرى قمرى، تک جلدی) ص489، ح8، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏1، ص204، عيون‏أخبارالرضا(ع)، ج1، ص272 و علل ‏الشرائع، ج1، ص198: أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الدِّينَوَرِيِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي قَتَادَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ:
24 ـ بصائرالدرجات، ص488، ح4.
25 ـ عيون‏أخبارالرضا(ع)، ج1، ص272، ح1.
26 ـ رجال نجاشی، ص39.
27 ـ بصائرالدرجات، ص489، ح7 و عيون‏أخبارالرضا(ع)، ج1، ص272، ح3 و كافي، ج1، ص179، ح13: الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا(ع).
28 ـ كافي، ج1، ص179، ح11 و عيون‏أخبارالرضا(ع)، ج1، ص272، ح2.
29 ـ بصائرالدرجات ص 489 ح 6 و عيون‏أخبارالرضا(ع)، ج1، ص272، ح2.
30 ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص480، ح4: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(ع) أَنَّهُ قَالَ:
31 ـ كمال الدين و تمام النعمه، ج‏2، ص485، ح4: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ الْكُلَيْنِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِيَّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنْ يُوصِلَ لِي كِتَاباً قَدْ سَأَلْتُ فِيهِ عَنْ مَسَائِلَ أَشْكَلَتْ عَلَيَّ فَوَرَدَتْ فِي التَّوْقِيعِ بِخَطِّ مَوْلَانَا صَاحِبِ الزَّمَان(عج)‏...
32 ـ غيبت نعماني، ص180، ح27: مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي يَعْقُوبَ الْبَلْخِيِّ قَالَ:
33 ـ كافي، ج‏1، ص322، ح14: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِيِّ جَمِيعاً عَنْ زَكَرِيَّا بْنِ يَحْيَى بْنِ النُّعْمَانِ الصَّيْرَفِيِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ جَعْفَرٍ يُحَدِّثُ الْحَسَنَ بْنَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فَقَالَ: ... و الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج‏2، ص276 (شيخ مفيد، ناشر: كنگره شيخ مفيد، مكان چاپ: قم‏، سال چاپ: 1413 ق‏، نوبت چاپ: اول)
34 ـ غيبت نعماني، ص156، ح19: وَ بِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا يُونُسُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع):
35 ـ غيبت نعماني، ص172، ح6 وَ بِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ حَازِمِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع)... ثُمَّ قَالَ لِي يَا حَازِمُ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَتَيْنِ يَظْهَرُ فِي الثَّانِيَةِ.
36 ـ رجال‏ كشي، ص475، ح902
37 ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏1، ص3، مقدمة المؤلف.
38 ـ رجال‏ نجاشي، ص165.
39 ـ رجال كشي، ص548.
40 ـ كمال الدين و تمام النعمة، شيخ صدوق، ج‏2، ص: 376ح 7: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ:
41 ـ رجال‏ كشي، ص616.
42 ـ كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص652، ح12: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيُّ عَنْ أَبِي الصَّلْتِ الْهَرَوِيِّ قَالَ:
43 ـ كمال الدين و تمام النعمة، شيخ صدوق، ج‏2، ص: 376ح 7: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ:
44 ـ بحارالأنوار، ج53، ص15.
45 ـ كافي، ج1، ص232، ح1 و الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد ، ج2، ص187.
46 ـ كافي، ج1، ص231، ح3.
47 ـ كمال الدين و تمام النعمة، شيخ صدوق، ج‏2، ص: 376ح 7: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ:
48 ـ احمد الکاتب، الأمام المهدی حقیقة تاریخیّة أم فرضیّة فلسفیّة.