امام رضا(ع) برای ایرانی‌ها غریبه نیست، مظهر رحمانیت و لطف خاصه خداست. آن‌قدر عزیز است، آن‌قدر مسلم است و آن‌قدر رحیم و مقدس است که بعضی از مواقع می‌ترسی نکند این دوستی و ارادت به شرک برسد.
همه مردم خاطراتی از کرامات امام رضا(ع) دارند، حتی کودکی که طلبکارانه از امام عروسک خواسته و حضرت نصیبش کرده است. حتی پیر‌زن بی‌سوادی که از امام خواسته حرمش را با خانه محقر و مخروبه‌اش مقایسه کند و در طرفه‌العینی خانه مفروش شده است.
تشرف به زیباترین حرم
ایستاده مقابل ضریح، در قاب نگاهش زیباترین ضریح است و دوست داشتنی‌ترین لوستر با آن نور سبز و چهار گلدان پر از گل چهار گوشه بالای ضریح، انگار همهمه آمدن و رفتن‌ها و سروصدای آن‌هایی را که می‌خواهند خودشان را به ضریح برسانند، نمی‌بیند. خودش را می‌بیند و دلش اعتقاد عمیقی دارد که امام آنجا نشسته و با نگاه نافذ و مهربانش به او خیره شده است. او از وقتی حرم را دیده، نگاه تازه‌ای یافته است.
از تازه مسلمان‌هایی می‌گوییم که به نام تازه‌ایمان، جدیدالایمان و جدیدالاسلام برای رفع مایحتاج خود درخواست پول داشته‌اند. گستره مکانی، نژادی و تنوع درخواست‌ها در اسناد آشکار است؛ به گونه‌ای که یزد، بلوچستان، افغانستان، شکی‌گنجه، بخارا، روسیه، بادکوبه و داغستان را شامل میشود.
عریضه هایی خطاب به متولی
این اسناد از صفویه تا انتهای دوره قاجاریه را شامل میشود و بیشتر عریضه‌هایی را دربرمی‌گیرد که به متولی آستان قدس نوشته شده؛ اسنادی که به چند گروه تقسیم می‌شوند.
آن‌هایی که زیر درخواستشان از سوی افراد معتقد تایید شده و متولی هم با این درخواست در گوشه سمت راست موافقت کرده است.
درخواست‌هایی که به نیابت افراد، از سوی آدم‌های معتبر نوشته می‌شده است و بالاخره اسنادی که متولی، خود دستور دادن وجه را بدون درخواست فرد صادر می‌کرده است.
شاید به همین علت است که بیشتر اسناد، به چند بخش مجزا تقسیم می‌شوند؛ عریضه‌هایی که از درخواست‌های فرد را تا تاییدیه از سوی رجال معتبر و دستور متولی برای پرداخت پول به تحویل‌داران و رسید تحویل‌دار را شامل می‌شده است.
عریضه‌ها و درخواست‌ها
بسیاری از درخواست ها در زمستان به علت سردی هوا و از روی تنگدستی و پریشان حالی و بیکاری و غربت بوده، است. برخی از آن‌ها هم برای برگشت به شهر عنوان می‌شده است. درخواست‌هایی هم بوده، که تقاضای کار از آستان قدس را داشته‌اند تا بتوانند هر روز به حرم مشرف شوند. همچنین بعضی از این درخواست‌ها به منظور آموزش علوم دینی شیعه در مشهد بوده است تا درخواست‌کنندگان بعد از تعلیم به شهر خود برگردند. بعضی از افراد هم درخواست لباس و پوستین داشته‌اند.
موقوفه‌هایی برای زائران
وجود موقوفات، یکی از پررنگ‌ترین دلایلی است که این عریضه‌ها را شامل می‌شده است، البته بررسی پرداخت‌ها نشان می‌دهد که در بیشتر موارد این امر از محل مشخصی تامین نمی‌شده، ولی در موارد خاصی به موقوفه وزیر نظام، نظام‌الدوله، عنوان کلی موقوفه زوار، مال فقرا و موقوفه کشف اشاره شده است و پاسخ به درخواست‌ها به صورت نقدی، جنسی و نان بوده است و در موارد خاص پوستین و کفش نیز داده شده است، اما بیشتر درخواست‌ها که توسط متولی تایید می‌شده، به صورت برات کلی و ازمحل درآمدهای آستان قدس صادر می‌شده است.
سیر پاسخگویی به درخواست‌ها ساده بوده و طبق دستور متولی توسط تحویل‌دار پرداخت می‌شده است و معمولا به تمام درخواست‌ها پاسخ مثبت داده می شده و پرداخت بلافاصله صورت می‌گرفته است. پرداخت‌ها معمولا اتفاقی و در پی درخواست افراد بوده است.
خدمات آستان قدس به جدیدالاسلام تنها در قالب پرداخت پول نبوده، بلکه گاهی به صورت انعام و گاهی به شکل درمان بیماری و به صورت رایگان در دارالشفا بوده و بعضی از مواقع هم امکان خدمت آن‌ها در حرم فراهم شده است.
یکی از سؤالاتی که در این بحث مطرح میشود، این است که با توجه به تنوع قومی و مذهبی رابطه‌ای میان میزان پرداخت وجود داشته است. بررسی اسناد نشان می‌دهد که مبلغ پرداخت به زرتشتی‌ها، یهودی‌ها، سنی‌ها، مسیحی‌ها و ... از ضابطه خاصی پیروی نمی‌کرد.
درخواست هایی که اهمیتشان بیشتر است
در این موارد پرداخت‌ها متفاوت بوده است؛ میزان پرداخت بیشتر از آنکه به نوع و نژاد بستگی داشته باشد، به درخواست و سلیقه متولی مربوط بوده است. معمولا درخواست‌هایی که علما یا افراد معمم تایید می‌کردند، از اهمیت بیشتری برخوردار بود، یا پول بیشتری داده می‌شده است. گاه در مورد درخواست‌هایی که برای سفر عتبات یا برای زن و بچه فرد بود، نیز بسته به تعداد افراد خانواده پول پرداخت می‌شده است. سندی که نشان دهد میان زن و مرد در میزان و نوع پرداخت تفاوتی وجود داشته موجود نیست. در میان اسناد از یک زن روسی در تمام سال‌های مختلف نام برده شده که مرتب مواجب دریافت می‌کرده است. از این زنان در اسناد به نام «سکینه جدیدالاسلام »و ضعیفه یاد شده است، اما مشخص نیست چرا به آنان پول جدا می‌داده‌اند.
در برخی اسناد ضعیفه روسی برای اطفال خود درخواست پول کرده است. در این‌گونه موارد احتمال اینکه تنها زن، مسلمان شده باشد و شوهر او مسلمان نبوده باشد، نیز وجود دارد.
مبلغ پرداختی در سال‌های مختلف ثابت بوده اما محل پرداخت‌ها تفاوت داشته است. استفاده از لفظ مسلمان در بیشتر اسناد نکته جالب آن است به طوری که از کلمه مسلمان برای تغییر آیین افراد استفاده شده است.
*زائران نیازمند، حمایت می شوند
گذشته از این ها اسنادی در مورد کمک‌های آستان قدس به زائران و نیازمندان، موجود است. زائرانی که در مشهد دچار گرفتاری می‌شدند، مال و ثروت آن‌ها در راه به غارت برده می‌شد یا با فقر و تنگدستی وارد مشهد می‌شدند یا به دلیل رسیدن سرمای زمستان، مجبور به اقامت طولانی در کاروانسراها و اقامتگاه‌های اطراف حرم می‌شدند یا نیازمندانی که در خود مشهد اقامت داشتند، تنها پناه آن‌ها آستان قدس رضوی بود که طی مکاتبه با کارگزاران آستان قدس یا رجال و بزرگان شهر، از آستان قدس درخواست کمک می‌کردند. در کنار این کمک‌ها، وقف‌نامه‌هایی نیز موجود بود که واقف در آن کمک کردن به زائران و مستحقان را از محل وقف قید کرده بود. در برخی وقف‌نامه‌ها کمک به طلاب علوم دینی و تهیه لباس برای آن‌ها، تهیه پیراهن و پوستین برای فصل زمستان، کمک به سادات و زائرانی که از عتبات عالیات وارد مشهد می‌شوند، پرداخت عیدی و انعام به زائران پیاده و فقرا و مساکین و زنان بی‌سرپرست یا تامین غذا و تهیه افطاری در ماه رمضان نیز برای این افراد در نظر گرفته شده است
