1 - یكى از راویان به نام ابو هاشم گوید: محمّد بن صالح از امام ‏عسكرى ‏علیه السلام در باره این فرموده خداى تعالى: (للَّهِ‏ِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِنْ بَعْدُ). (6) یعنی: امر از آن خداست از قبل و از بعد.) پرسید: امام پاسخ داد: امر از آن اوست پیش از آنكه بدان امر كرده باشدوباز امر از آن اوست بعد از آنكه هر آنچه خواهد بدان امر كرده باشد. من ‏با شنیدن این جواب با خود گفتم: این همان سخن خداست كه فرمود: ( أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ(7) یعنی: خلق و امر از آن اوست، بزرگ است خداوند پروردگار جهانیان). پس امام رو به من كرد و فرمود: همچنانكه تو با خود گفتى: ( أَلاَ لَهُ‏الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ). من گفتم: گواهى مى ‏دهم كه توحجّت خدایى و فرزند حجّت خدا بر خلقش.(8)

2 - یكى دیگر از راویان به نام على بن زید نقل مى‏كند كه همراه با امام ‏حسن عسكرى ‏علیه السلام از دار العامه به منزلش آمدم. چون به خانه رسید و من‏خواستم بر گردم فرمود: اندكى درنگ كن. سپس به من اجازه ورود دادوچون داخل شدم دویست دینار به من داد و فرمود: با این پول براى خودكنیزى بخر كه فلان كنیز تو مُرد. در صورتى كه وقتى من از خانه بیرون‏آمدم آن كنیز در كمال نشاط وخرّمى بود. چون برگشتم غلام را دیدم كه ‏گفت: همین حالا كنیزت فلانى بمرد. پرسیدم: چطور؟ گفت: آب درگلویش گیر كرد و جان داد.(9)

3 - ابو هاشم جعفرى گوید: از سختى زندان و بند و زنجیر به امام ‏عسكرى شكایت بردم. آن حضرت برایم نوشت: تو نماز ظهر را در خانه‏خود مى ‏گزارى پس به وقت ظهر از زندان آزاد شدم و نماز را در منزل خودبه جاى آوردم.(10)

4 - از ابو حمزه نصیر خادم روایت شده كه گفت: بارها شنیدم كه امام ‏عسكرى ‏علیه السلام با غلامانش و نیز دیگر مردمان با همان زبان آنها سخن‏ مى‏گوید در حالى كه در میان آنها، اهل روم، ترك و صقالبه بودند. از این‏امر شگفت زده شدم و گفتم: او در مدینه به دنیا آمده و تا زمان وفات‏ پدرش در بین مردم ظاهر نشده و هیچ كس هم او را ندیده پس این امرچگونه ممكن است؟ من این سخن را با خود گفتم پس امام رو به من كردوفرمود: خداوند حجّت خویش را از بین دیگر مخلوقاتش آشكار ساخت‏ و به او معرفت هر چیز را عطا كرد. او زبانها و نسبها و حوادث را مى ‏داندو اگر چنین نبود هرگز میان حجّت خدا و پیروان او فرقى دیده نمى‏ شد.(11)

8 - یكى از راویان از شخصى به نام محمّد بن على نقل مى‏ كند كه گفت:كار زندگى برما سخت شد. پدرم گفت: بیا برویم نزد این مرد، یعنى ‏حضرت عسكرى‏علیه السلام، مى‏گویند مردى ‏بخشنده  ‏است. گفتم: او را مى ‏شناسى؟گفت: نه او را مى‏شناسم و نه تا به حال او را دیده‏ام. به قصد منزل او در حركت شدیم. در بین راه پدرم به من گفت: چقدرمحتاجیم كه او دستور دهد پانصد درهم به ما بدهند؟ دویست درهم‏ براى لباس و دویست درهم براى آرد و صد درهم براى هزینه. محمّد فرزندش گوید: من نیز با خود گفتم، اى كاش او سیصد درهم براى من‏دستور دهد، صد در هم براى خرید یك مركوب و صد درهم براى هزینه‏و صد درهم براى پوشاك تا به ناحیه جبل ( اطراف قزوین) بروم. چون به سراى امام رسیدیم، غلامش بیرون آمد و گفت: على بن‏ابراهیم وپسرش محمّد وارد شوند. چون داخل شدیم و سلام كردیم به‏پدرم فرمود: چرا تا الان اینجا نیامدى؟ پدرم عرض كرد: سرورم! شرم‏داشتم شما را با این حال دیدار كنم. چون از محضر آن امام بیرون آمدیم غلامش نزد ما آمد و كیسه‏اى به‏پدرم داد و گفت: این 500 درهم است! دویست درهم براى خرید لباس‏ودویست درهم براى خرید آرد و صد درهم براى هزینه. آنگاه كیسه‏ اى‏دیگر در آورد و به من داد و گفت: این سیصد درهم است! صد درهم براى‏خرید یك مركوب و صد درهم براى خرید لباس و صد درهم براى‏هزینه، ولى به ناحیه جبل نرو بلكه به طرف سورا (جایى در اطراف‏ بغداد) حركت كن.(15)

10 - ابو یوسف شاعر متوكّل معروف به شاعر قصیر یعنى شاعر كوتاه ‏قد. روایت كرده است كه پسرى برایم زاده شد و تنگدست بودم. به عدّه ‏اى‏یادداشتى نوشتم و از آنها كمك خواستم. با نا امیدى بازگشتم به گرد خانه ‏امام حسن ‏علیه السلام یك دور چرخ زدم و به طرف در رفتم كه ناگهان ابو حمزه ‏كه كیسه‏اى سیاه در دست داشت بیرون آمد. درون كیسه چهار صد درهم ‏بود. او گفت: سرورم مى ‏گوید: این مبلغ را براى نوزادت خرج كن كه خداوند در اوبراى تو بركت قرار دهد.(17)

---------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏490.
2) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏482.
3) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏253.
4) همان مأخذ، ص‏309.
5) البته طول خلافت معتمد بیش از بیست سال بوده و شاید پس از گذشت مدّتى ازدوران خلافتش نزد امام آمده و این خواسته را مطرح كرده است.همان مأخذ،ص‏309.
6) سوره روم، آیه 4.
7) سوره اعراف، آیه 54.
8) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏257.
9) همان مأخذ، ص‏264.
10) همان مأخذ، ص‏267.
11) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏268.
12) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏268.
13) همان مأخذ، ص‏269.
14) همان مأخذ، ص‏274.
15) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏274.
16) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏271.
17) همان مأخذ، ص‏294.
18) سیرة الائمة الاثنى عشر، ص‏299.

(تحف العقول - ص 517)

جُعِلتِ الخَبائِثُ فی بَیت وَ جُعِل مِفتاحُهُ الکَذِبَ
تمام پلیدیها در خانه ای قرار داده شده و کلید آن دروغگویی است .

(بحارالانوار، ج78، ص377)

لَیسَتِ العِبادَةُ کَثرَةَ الصیّامِ وَ الصَّلوةِ وَ انَّما العِبادَةُ کَثرَةُ التَّفَکُّر فی أمر اللهِ .

عبادت کردن به زیادی روزه و نماز نیست، بلکه (حقیقت) عبادت، زیاد در کار خدا اندیشیدن است.

(تحف العقول، ص448)

من آنَس بِالله اِستوحَشَ مِنَ النّاس
کسی که با خدا مانوس باشد، از مردم گریزان گردد

(مسند الامام العسکری، ص287)

کَفاکَ ادبا تَجنُّبُکَ ما تَکرهُ مِن غَیرکَ
در مقام ادب همین بس که آنچه برای دیگران نمی پسندی، خود از آن دوری کنی

(مسند الامام العسکری، ص288)

ان الوصول الی الله عزوجل سفر لا یدرک الا بامتطاء اللیل
وصول به خداوند عزوجل سفری است که جز با عبادت در شب حاصل نگردد

(مسند الامام العسکری، ص290)

التواضع نعمة لایحسد علیها
تواضع و فروتنی نعمتی است که بر آن حسد نبرند

(تحفالعقول، ص489)

لَیسَ مِنَ الاَدَبِ اِظهارِ الفَرَح عِندَ المَحزونِ
اظهار شادی نزد غمدیده، از بی ادبی است

(تحفالعقول، ص489)

المومن بركة علی المومن و حجة و علی الكافر
مومن برای مومن بركت و برای كافر، اتمام حجت است .

(تحف العقول، ص489)

بئس العبد عبد یكون ذا وجهین و ذا لسانین، یطری أخاه شاهدا، و یأكله غائبا، إن أعطی حسده، و إن ابتلی خانه
چه بد است آن بنده خدا كه دورو و دو زبان است. در حضور برادرش او را می ستاید و در غیاب او بدگوئیش می كند. اگر عطایی به برادرش رسد حسد برد، و اگر گرفتار گردد او را وانهد .

 (تحفالعقول ، ص 518)

ما أقبَحَ بِالمؤمِن أَن تَكوُن لَه رَغبَة تَذِلَهی
چه زشت است برای مؤمن دلبستگی به چیزی كه او را خوار می كند ی

(تحف العقول ، ص 520)

من وعظ أخاه سرا فقد زانه ، و من وعظه علانیة فقد شانه
هر كه نهانی برادر خود را پند دهد او را آراسته و زیور بسته ، و هر كه در برابر دیگرانش پند دهد زشتش كرده .

(تحف العقول ، ص 520)

  من لم یتّق وجوه الناس لم یتّق الله
آن كه از مردم پروا نكند، از خدا نیز پروا نمى كند.

(بحارالانوار،ج ۷۱ ،ص ۳۳۶)

.پارساترين مردم کسی  است که در هنگامشبهه توقف کند . عابدترين مردم
کسی است که واجبات را انجام دهد . زاهدترين مردم کسی است که حرام را ترک
نمايد . کوشنده ترين مردم کسی است که گناهان را رها سازد .
تحف العقول ، ص (519)

شماها عمر کاهنده و روزهای  برشمرده ای داريدو مرگ ناگهانی است . آن که
تخم نيکی بکارد خوشی  برداشت کند ، و هر که تخم بدی بکارد پشيمانی برداشت کند .
هر که هر چه بکارد همان برای اوست . کند کار را بهره از دست نرود ، آزمند آنچه
را مقدرش نيست به دست نياورد . هر که به خيری رسد خدايش داده ، و هر که از
شری رهد خدايش رهانده است .
تحف العقول ، ص (519)

صورت نيکو ، زيبايی  ظاهری است ، وعقل نيکو ، زيبايی باطنی است .
بحار الانوار ، ج 78، ص (379)

هيچ بلائی  نيست مگر اين که درپيرامونش از طرف خدا نعمتی است .
تحف العقول ، ص (520)

بالای دو خصلت چيزی نيست : ايمان بهخدا و سود رساندن به برادران .
تحف العقول ، ص (520)

فرزند خردسالی که به پدر گستاخی کند ،چون بزرگ شد عاق و ناسپاس او
گردد .
تحف العقول ، ص (520)

شادمانی کردن در نزد غم ديده بی ادبی است .
تحف العقول ، ص (520)

بهتر از زندگی  آن چيز است که چون ازدست دهی از زندگی بدت آيد ، و
بدتر از مرگ آن چيزی است که چون بر سرت آيد مرگ را دوست بداری .
تحف العقول ، ص (520)

پرورش دادن نادان و ترک دادن معتاد از عادتش معجزه آميز است .
تحف العقول ، ص (520)

رسيدن به خداوند متعال ، سير و سفری استکه جز با شب زنده داری حاصل
نگردد .
مسند الامام العسکری . ص (290)

کم آسايشترين مردم کينه ورز است .
تحف العقول ، ص (519)

مؤمن برای  مؤمن برکت است ، و بر کافر اتمام حجت .
تحف العقول ، ص (519)

دل نابخرد در دهان اوست ، و دهان خردمند فرزانه در دل او .
تحف العقول ، ص (519 )

هنگامی که قائم (ع ) قيام کند ، دستوربه خرابی مناره ها و اتاقکهای مخصوص
پيش نمازها در مساجد دهد .
الغيبة للشيخ الطوسی ، ص (133)

کسی که در طهارت شرعی خود از حد تجاوزکند ، همچون کسی است که آن را
باطل کرده است .
تحف العقول ، ص (520)

هيچ عزيزی  حق را واننهد جز اين که خوار شود ، و هيچ خواری به حق نرود جز
اين که عزيز شود .
تحف العقول ، ص (520)

از بلاهای کمر شکن ، همسايه ای است کهاگر کردار خوبی را بيند نهانش سازد ،
و اگر بدکرداری بيند آن را فاش سازد .
تحف العقول ، ص (517)

دوستی نيکان به نيکان ثواب استبرای نيکان ، و دوستی بدان به نيکان
بزرگواری است برای نيکان ، و دشمنی بدان با نيکان زينتی است برای نيکان ، و
دشمنی خوبان با بدان رسوايی است برای بدان .
تحف العقول ، ص (517)

خنده بيجا نشانه نادانی است .
تحف العقول ، ص (517)

جدال مکن تا احترامت برود ، و شوخی  مکن تا بر تو گستاخ شوند .
تحف العقول ، ص (516)

هر که به نشستن در جاهای  معمولی مجلسبسنده کند ، خدا و فرشتگان بر او
رحمت مي فرستند تا برخيزد .
تحف العقول ، ص (516)

از گناهانی که آمرزيده نشود اين است کهگفته شود : کاش به جز بر اين
گناه مؤاخذه نشوم .
تحف العقول ، ص (517)

شرک در ميان مردم از جنبش مورچه بر روپوش سياه در شب تار نهانتر است .
تحف العقول ، ص (517)

امام حسن عسکری (ع ) در سال 232هجری در مدينهچشمبهجهانگشود . مادر
والا گهرشسوسنياسليلزنی لايقو صاحبفضيلتو در پرورشفرزند نهايت
مراقبتراداشت، تا حجتحقرا آنچنانکهشايستهاستپرورشدهد . اينزن
پرهيزگار در سفری کهامامعسکری (ع ) بهسامرا کرد همراهامامبود و در سامرا از
دنيا رحلتکرد .
کنيهآنحضرتابامحمد بود .

صورت و سیرت ایشان

امام يازدهم صورتی گندمگون و بدنی در حد اعتدال داشت . ابروهای سياه
کمانی ، چشمانی  درشتو پيشانی گشادهداشت . دندانها درشتو بسيار سفيد
بود . خالی بر گونهراستداشت . امامحسنعسکری (ع ) بيانی شيرينو جذابو
شخصيتی الهی باشکوهووقار و مفسری بي نظير برای قرآنمجيد بود . راهمستقيم
عترتو شيوهصحيحتفسير قرآنرا بهمردمو بهويژهبرای اصحاببزرگوارش -
در ايامعمر کوتاهخود - روشنکرد .

به طور کلی دوران عمر 29سالهامامحسنعسکری (ع ) بهسهدورهتقسيم
مي گردد : دورهاول 13سالاستکهزندگی آنحضرتدر مدينهگذشت .
دورهدوم 10سالدر سامرا قبلاز امامت .
دورهسومنزديک 6 سالامامتآنحضرتمي باشد .
دورهامامتحضرتعسکری (ع ) با قدرتظاهری بنی عباسرو در روی بود .
خلفايی کهبهتقليدهاروندر نشاندادننيروی خود بلندپروازيهايی داشتند .
امامحسنعسکری (ع ) از ششسالدوراناقامتش، سهسالرا در زندان
گذرانيد . زندانبانآنحضرتصالحبنوصيفدو غلامستمکار را بر امامگماشته
بود ، تا بتواندآنحضرترا - بهوسيلهآندو غلام - آزار بيشتری دهد ، اما
آندو غلامکهخوداز نزديکناظر حالو حرکاتامامبودند تحتتأثير آنامام
بزرگوار قرار گرفتهبهصلاحو خوشرفتاری گراييدهبودند . وقتی از اينغلامان
جويای حالامامشدند، مي گفتند اينزندانی روزها روزه دار استو شبها تا بامداد
بهعبادتو راز ونياز با معبود خود سرگرماستو با کسی سخننمي گويد .
عبيداللهخاقانوزير معتمد عباسی با همهغروری کهداشتوقتی با حضرت
عسکری ملاقاتمي کردبهاحترامآنحضرتبرمي خاست، و آنحضرترا بر مسند خود
مي نشانيد . پيوسته می گفت : در سامرهکسی را مانند آنحضرتنديده ام، وی 
زاهدترينو داناترينمردمروزگار است .
پسر عبيداللهخاقانمي گفت : منپيوستهاحوالآنحضرترا از مردم
مي پرسيدم . مردمرا نسبتبهاو متواضعمي يافتم . مي ديدمهمهمردمبه
بزرگواريشمعترفند و دوستدار او مي باشند .
با آنکهامام (ع ) جز با خواصشيعيانخود آميزشنمي فرمود ، دستگاه
خلافتعباسی  برای حفظآرامشخلافتخود بيشتر اوقات، آنحضرترا زندانی و
ممنوعاز معاشرتداشت .
" از جملهمسائلروزگار امامحسنعسکری (ع ) يکی نيز اينبود کهاز طرف
خلافتوقت، اموالو اوقاتشيعه، بهدستکسانی سپردهمي شد کهدشمنآلمحمد
(ص ) و جريانهای شيعی  بودند ، تا بدينگونهبنيهمالی نهضتتقويتنشود .
چنانکهنوشته اند کهاحمد بنعبيداللهبنخاقاناز جانبخلفا ، والی اوقافو
صدقاتبود درقم، و او نسبتبهاهلبيترسالت، نهايتمرتبهعداوترا
داشت " .
" نيز اصحابامامحسنعسکری ، متفرقبودند و امکانتمرکز برای آنان
نبود ، کسانی چونابوعلی  احمد بناسحاقاشعری در قمو ابوسهلاسماعيلنوبختی 
در بغدادمي زيستند ، فشار و مراقبتی کهدستگاهخلافتعباسی ، پساز شهادت
حضرترضا (ع ) معمولداشت، چناندامنگستردهبود کهجناحمقابلرا با
سخت تريننوعدرگيری  واداشتهبود . اينجناحنيز طبقايمانبهحقو دعوتبه
اصولعدالتکلی  ، اينهمهسختی را تحملمي کرد ، و لحظه ای از حراست ( و
نگهبانی ) موضعغفلتنمي کرد " .
اينکهگفتيم : حضرتهادی (ع ) و حضرتامامحسنعسکری (ع ) هماز سوی 
دستگاهخلافتتحتمراقبتشديد و ممنوعاز ملاقاتبا مردمبودند و همامامان
بزرگوار ما - جز با يارانخاصو کسانی کهبرای حلمشکلاتزندگی مادی و دينی 
خود بهآنها مراجعهمي نمودند - کمتر معاشرتمي کردند بهجهتآنبود کهدوران
غيبتحضرتمهدی (ع ) نزديکبود ، و مردممي بايستکم کمبدانخو گيرند ، و
جهتسياسی و حلمشکلاتخود را از اصحابخاصکهپرچمدارانمرزهای مذهبی بودند
بخواهند ، و پيشآمدندورانغيبتدر نظر آنانعجيبنيايد . باری ، امامحسن
عسکری (ع ) بيشاز 29سالعمر نکرد ولی در مدتششسالامامتو رياست
روحانی اسلامی ، آثار مهمی  از تفسير قرآنو نشر احکامو بيانمسائلفقهی و جهت
دادنبهحرکتانقلابی  شيعيانی کهاز راههای دور برای کسبفيضبهمحضر امام
(ع ) مي رسيدند بر جای گذاشت .
در زماناماميازدهمتعليماتعاليهقرآنی و نشر احکامالهی و مناظرات
کلامی جنبشعلمی خاصی  را تجديد کرد ، و فرهنگشيعی - کهتا آنزمانشناخته
شدهبود - در رشته های ديگرنيز مانند فلسفهو کلامباعثظهور مردانبزرگی چون
يعقوببناسحاقکندی  ، کهخود معاصر امامحسنعسکری بود و تحتتعليماتآن
امام، گرديد .
در قدرتعلمی  امام (ع ) - کهاز سرچشمهزلالولايتو اهلبيتعصمت
مايهگرفتهبود - نکته ها گفته اند . از جمله : همينيعقوببناسحاقکندی فيلسوف
بزرگعربکهدانشمندمعروفايرانی ابونصر فارابی شاگرد مکتبوی بودهاست،
در مناظرهباآنحضرتدرماندهگشتو کتابی را کهبر رد قرآننوشتهبود
سوزانيدو بعدها از دوستدارانو در صفپيروانآنحضرتدرآمد .