منبع:http://www.hnp.ir/

بستن حسابها یک اصطلاح است و به این معنی است که حسابهای موقتی که مانده آنها بدهکار است بستانکار میشوند و حسابهای موقتی که مانده آنها بستانکار است ، بدهکار شده و در نهایت مانده آنها صفر میشود .

1- بستن حساب برداشت :

مانده بدهکار حساب برداشت مستقیماً به حساب سرمایه بسته می شود بطوری که حساب برداشت به میزان مبلغ مانده اش بستانکار شده و در مقابل حساب سرمایه به همان میزان بدهکار می گردد .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

30/2/84 حساب سرمایه 1500.000

حساب برداشت 1500.000

بابت بستن حساب برداشت

--------------------------------------------------------------------------------

2- بستن حساب سرمایه گذاری مجدد :

مانده بستانکار حساب سرمایه گذاری مجدد مستقیماً به حساب سرمایه بسته می شود بطوری که حساب سرمایه گذاری مجدد به میزان مبلغ مانده اش بدهکار شده و در مقابل حساب سرمایه به همان میزان بستانکار می گردد .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

30/2/84 حساب سرمایه گذاری10.000.000

حساب سرمایه 10.000.000

بابت بستن حساب سرمایه گذاری مجدد

--------------------------------------------------------------------------------

نکته :

برای بستن حسابهای درآمد و هزینه از یک حساب واسطه بنام حساب عملکرد که خود یک حساب موقت است استفاده می شود به اینصورت که ابتدا تمامی حسابهای درآمد و هزینه به حساب عملکرد بسته شده و در نهایت مانده حساب عملکرد به حساب سود و زیان بسته می شود .

3- بستن حساب درآمد خدمات :

برای این کار حساب درآمد خدمات به میزان مبلغ مانده اش بدهکار شده و در مقابل حساب عملکرد به همان میزان بستانکار می گردد .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

30/2/84 حساب درآمد خدمات 5.000.000

حساب عملکرد 5.000.000

بابت بستن حساب درآمد خدمات

--------------------------------------------------------------------------------

4- بستن حسابهای هزینه :

برای بستن این حسابها ، مبالغ مانده حسابهای هزینه بستانکار شده و در مقابل حساب عملکرد به میزان جمع آنها بدهکار می گردد .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

30/2/84 حساب عملکرد 1.000.000

حساب هزینه حقوق 1.000.000

حساب هزینه اجاره 1.000.000

حساب هزینه آب و برق 250.000

بابت بستن حسابهای هزینه

--------------------------------------------------------------------------------

5- بستن حساب عملکرد :

برای این کار ابتدا مانده حساب عملکرد را بدست می آوریم ، در صورت بدهکار بودن آنرا بستانکار میکنیم و حساب سود و زیان را بستانکار مینماییم و چنانچه بستانکار باشد آنرا بدهکار نموده و حساب سود و زیان را بستانکار مینماییم .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

30/2/84 حساب عملکرد 2.750.000

حساب سود و زیان 2.750.000

بابت بستن حساب عملکرد

--------------------------------------------------------------------------------

پس از انجام ثبتهای فوق مانده همه حسابهای موقت صفر شده و این حسابها در دفاتر سال مالی منتهی به 30/2/84 بسته میشوند ضمناً باید توجه داشت که مانده حساب عملکرد که به سود و زیان بسته میشود همان مانده سود قبل از کسر مالیات است .

واحدهای اقتصادی از نظر نوع فعالیت به سه دسته تقسیم می شوند:

1- واحدهای خدماتی: واحدهایی هستند که خدماتی را به مشتریان ارایه می کنند و معمولاً در قبال ارایه خدمات حق الزحمه دریافت می کنند .

2- واحدهای بازرگانی: به خرید و فروش مواد خام، فرآورده ها و کالاهای ساخته شده اشتغال دارند .

3- واحدهای تولیدی: با استفاده از عوامل تولید (نیروی انسانی ، مواد اولیه ، ماشین آلات و ... ) به ساخت کالاهای اقتصادی می پردازند . مثل شرکت های تولید مواد غذایی .

در درسهای قبل تمام مطالبی که گفته شد یک چرخه کامل از حسابداری عملی برای دسته اول یعنی واحد های خدماتی بود . اما در فعالیت بعضی از شرکت ها خرید و فروش کالا هم هست که عملیات حسابداری آنها با موسسات خدماتی مقداری تفاوت داره چون در موسسات خدماتی عملاً کالایی خرید و فروش نمیشه لذا از اینجا به بعد سعی میکنیم نحوه انجام عملیات حسابداری در شرکت های بازرگانی و تفاوت های حسابداری آنها رو با موسسات خدماتی شرح بدیم و اگر لازم شد مثالهایی رو هم بزنیم.

معمولاً خرید و فروش کالا فعالیت اصلی واحد های تجاری و بازرگانی محسوب میشود یعنی این شرکتها کالا یا کالاهایی رو به قصد فروش خریداری میکنند و این تفاوت عمده ای است که در حسابداری شرکت های تجاری با شرکتهای خدماتی وجود دارد چون در شرکتهای خدماتی کالایی برای فروش خریداری نمیشود به همین خاطر حسابی تحت عنوان حساب موجودی کالا در دفتر کل برای کنترل عملیات خرید و فروش افتتاح میشود .

سیستمهای نگهداری و کنترل موجودی کالا شامل :

1- سیستم ادواری

2- سیستم دایمی

سیستم ادواری موجودی کالا :

این سیستم در آن گروه از واحدهای تجاری مورد استفاده قرار می گیرند که کالاهای نسبتا ارزان قیمت می فروشند در چنین شرکتهایی هزینه نگهداری سوابق موجودی کالا بیشتر از منافع آن می باشد به همین خاطر این شرکتها در هر سال حداقل یکبار مبادرت به شمارش فیزیکی موجودی کالا مینمایند تا مقادیر موجودی کالا را مشخص کنند از این مقادیر موجودی کالا در تهیه صورتهای مالی استفاده می شود .

واحدهایی نظیر رستورانها و فروشگاههای زنجیره ای کوچک نیز از این سیستم استفاده می کنند .

سیستم دایمی موجودی کالا :

واحدهای تجاری که از این سیستم استفاده می کنند یک سابقه مستمر از موجودی کالا را در اختیار دارند .اصولا این سیستم در مواردی که کالاهای گرانقیمت همچون اتومبیل و جواهرات یا اثاثیه دارند بهترین روش برای نگهداری موجودی کالا میباشد .

اگر چه استفاده از این سیستم پر هزینه می باشد ولی این هزینه را می توان با زیان ناشی از کسری یا سرقت کالا های گرانقیمت که ممکن است در سیستم ادواری اتفاق افتد مقایسه و به راحتی توجیه کرد .

نکته قابل ذکر در این سیستم این است که واحدهای تجاری هرچند که از این سیستم استفاده می کنند ولی سالانه باید یکبار موجودی کالای خود را شمارش کنند (انبار گردانی) . شمارش فیزیکی موجودی کالا باعث حصول اطمینان از برابری موجودی فیزیکی پایان دوره با موجودی کالای دفاتر و سوابق حسابداری می شود .

به طور کلی می توان دو سیستم فوق الذکر را به صورت زیر با یکدیگر مقایسه نمود :

سیستم ادواری :

1- نیازی به نگهداری سوابق موجودی کالا نیست .

2- موجودی کالا حداقل یکبار در سال شمارش می شود .

3- برای کالاهای ارزان قیمت مورد استفاده قرار می گیرد .

سیستم دایمی :

1- سوابق مستمر خرید و فروش کالا را نگهداری می کند .

2- موجودی کالا باید یکبار در سال شمارش شود .

3- برای هر نوع کالایی می تواند استفاده شود .

ابتدا خرید و فروش کالا را در سیستم دایمی نگهداری موجودی کالا مطرح می کنیم و در درسهای آتی همین فعالیتها را در سیستم ادواری نیز شرح خواهیم داد .

اصولا در واحدهای بازرگانی وجه نقد یا نقدینگی از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که نقطه عطف در خرید و فروش کالا می باشه یا در حقیقت چرخه فعالیت یک واحد بازرگانی با وجه نقد شروع می شه .

اکنون فرض کنید که شرکت سعید و آرش به خرید و فروش کامپیوتر اشتغال دارند و این شرکت کامپیوترهایی را که به قصد فروش خریداری می کند

در سیستم دایمی نگهداری موجودی کالا در هنگام خرید ، کالای خریداری شده در بدهکار حسابی به نام موجودی کالا ثبت می شود و کل عملیات خرید و فروش بر روی همین حساب انجام میشود .

مثال :

شرکت سعید و آرش در تاریخ 1/1/84 تعداد 10 دستگاه کامپیوتر به مبلغ هر واحد 5.000.000 ریال خریداری می نماید با فرض اینکه سیستم موجودی کالا در این شرکت دایمی باشد ثبت خرید به شکل زیر در دفتر روزنامه انجام میشود :

فرض اول : شرکت کامپیوترهای فوق را به صورت نقدی خریداری نماید .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

1/1/84 موجودی کالا 50.000.000

بانک 50.000.000

بابت خرید کالا به صورت نقدی

--------------------------------------------------------------------------------

فرض دوم : شرکت سعید و آرش خرید کالای خود را به صورت نسیه انجام داده باشد .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

1/1/84 موجودی کالا 50.000.000

حسابهای پرداختنی 50.000.000

بابت خرید کالا به صورت نسیه

--------------------------------------------------------------------------------

ممکن است در زمان خرید از فروشنده تخفیف گرفته شود در این حالت عملیات حسابداری تخفیفات کالا به شرح زیر عمل میشود :

در خرید کالا دو نوع تخفیف وجود دارد :

1 - تخفیف تجاری

2 - تخفیف نقدی خرید

1 - تخفیف تجاری ( تخفیف کمیت )

این نوع تخفیف معمولاً مربوط به حجم خرید زیاد می باشد به اینصورت که هر چه کالای بیشتری خریداری شود به خریدار درصدی تخفیف داده خواهد شد و این باعث می شود که بهای تمام شده هر واحد کالای خریداری شده پایین تر شود . با توجه به مطالب بالا در حسابداری حسابی برای تخفیفات تجاری و همچنین ثبت حسابداری برای این نوع از تخفیفات وجود ندارد به عبارت دیگر تخفیفات تجاری در دفاتر ثبت نمیشوند و ثبت خرید ها در دفاتر حسابداری بر اساس قیمت خالص خرید (قیمت خرید پس از کسر تخفیف تجاری خرید) انجام می شود .

به عنوان مثال اگر شرکت سعید و آرش 5 دستگاه کامپیوتر خریداری می کردند هیچ تخفیف تجاری به آنها تعلق نمی گرفت و بهای تمام شده هر دستگاه 5.000.000 ریال تمام می شد ولی با توافق فروشنده اگر این موسسه 10 دستگاه خریداری نماید 10 درصد تخفیف تجاری به آن تعلق می گیرد که در اینصورت بهای تمام شده هر واحد 4.500.000 ریال تمام خواهد شد .

بنابراین خرید 10 دستگاه کامپیوتر را شرکت سعید و آرش به صورت زیر ثبت می کند :

فرض اول : این شرکت کامپیوترهای فوق را به صورت نسیه خریداری کند .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

1/1/84 حساب موجودی کالا 45.000.000

حسابهای پرداختنی 45.000.000

بابت خرید کالا به صورت نسیه

--------------------------------------------------------------------------------

فرض دوم : این شرکت کامپیوترهای فوق را به صورت نقدی خریداری کند .

--------------------------------------------------------------------------------

تاریخ شرح مبلغ بدهکار مبلغ بستانکار

--------------------------------------------------------------------------------

1/1/84 حساب موجودی کالا 45.000.000

حساب بانک 45.000.000

بابت خرید کالا به صورت نقدی

--------------------------------------------------------------------------------

2 – تخفیف نقدی : Cash Discounts

این نوع تخفیف در فروشهای نسیه است و ربطی به حجم خرید ندارد فقط برای تشویق خریدار نسبت به تسویه زودتر بدهی خود یک شرط قرار میدهند که چنانچه خریدار زودتر از موعد نسبت به تسویه بدهی خود اقدام نماید مبلغی به عنوان تخفیف از بدهی وی کسر گردد .

تخفیفات نقدی بر خلاف تخفیفات تجاری در دفاتر ثبت میشوند و در اینجا سعی میکنم با یک مثال مطلب را روشن نمایم.

مثال :

شرکت سعید و آرش در تاریه 15/1/84 تعداد 5 دستگاه کامپیوتر به بهای هر دستگاه 5.000.000 ریال را به طور نسیه 60 روزه خریدار کردند و با توافق فروشنده اگر این شرکت بدهی خود را 20روزه تسویه نماید 10درصد به او تخفیف تعلق خواهد گرفت .

توضیح اینکه : اصطلاحاً این تخفیف به صورت (ن / 60 – 10 / 20 ) نوشته میشود و به صورت (نسیه 60 روزه 10درصد 20روزه ) خوانده میشود .

طریقه ثبت رویداد بالا به صورت زیر می باشد :

فرض الف) شرکت سعید و آرش میتواند در موعد مقرر بدهی خود را پرداخت نماید و از تخفیف استفاده نماید :

فرض ب) شرکت سعید و آرش نمیتواند در موعد مقرر بدهی خود را پرداخت نماید :

برگشت از خرید و تخفیفات

در مواردی ممکن است خریدار پس از خرید کالا متوجه شود که کالای خریداری شده مطابق با کالای درخواستی او نبوده یا اینکه کالا دریافت شده معیوب است در این حالت دو راه وجود دارد یا کالا به فروشنده برگشت داده میشود یا اینکه خریدار با فروشنده به توافق میرسد که کالای معیوب را با تخفیف خریداری نماید که ثبت عملیات حسابداری آن به شرح زیر است .

مثال :

در تاریخ 17/1/84 شرکت سعید و آرش پس از خرید 5 عدد کامپیوتر(در درس قبل) متوجه شد که یک عدد از آنها دارای عیب است لذا با فروشنده به توافق رسید که کالای مذکور را برگشت دهد لذا ثبت حسابداری زیر را در حسابهای خود انجام میدهد :

مثال فروش کالا :

در تاریخ 1/3/84 شرکت مجید تعداد 7 دستگاه موتور سیکلت را به مبلغ هر عدد 3.000.000 ریال به صورت نقد به فروش رساند با فرض اینکه قیمت خرید آنها از قرار هر عدد 2.500.000 ریال بوده است .

توضیح :

همانطوریکه ملاحظه میکنید در هنگام فروش 2 ثبت حسابداری در دفاتر ثبت میشود که ثبت اول به قیمت فروش است (21.000.000=3.000.000×7) و ثبت دوم به قیمت تمام شده است (17.500.000=2.500.000×7) و مابه التفاوت آنها که در آینده مجدداً در صورتهای مالی نشان داده خواهد شد سود است (3.500.000=17.500.000-21.000.000).

ضمناً توجه داشته باشیم که موتور ها را به صورت نقد فروخته است و چنانچه بصورت نسیه فروخته بود بجای حساب بانک حسابهای دریافتنی بدهکار میشد.

قبلاً در مورد سیستم ادواری به طور مختصر صحبت شد . در این سیستم برای خرید و فروش کالا از همان حسابهای خرید و فروش استفاده میشود و در پایان سال از طریق انبارگردانی به تعداد موجودی کالا خواهیم رسید .

مثال 1:

شرکت محمد و حسن در تاریخ 10/5/84 تعداد 10 دستگاه کامپیوتر را به مبلغ هر عدد 5.000.000 ریال برای فروش خریداری کرد و هزینه حمل آنها را به مبلغ 200.000 ریال پرداخت نمود .

توضیح اینکه اگر کالا بطور نسیه خریداری میشد حسابهای پرداختنی بستانکار میشدند.

مثال 2:

فرض الف) اگر در تاریخ 12/5/84 تعداد 2 عدد از کامپیوتر ها بدلیل معیوب بودن به فروشنده برگشت دهد ثبت حسابداری زیر در حسابهای شرکت محمد و حسن زده میشود :

فرض ب) چنانچه شرکت محمد و حسن بجای برگشت کامپیوترها ، با فروشنده به توافق برسد که از هر کامپیوتر مبلغ 1.000.000 ریال بعنوان تخفیف کسر گردد ثبتی به شرح زیر زده میشود :

برخلاف سیستم دایمی که حسابداری فروش کالا از دو ثبت تشکیل میشد در سیستم ادواری برای فروش فقط یک ثبت (آرتیکل) زده میشود.

مثال 1 :

شرکت محمد و حسن در تاریخ 15/5/1384 تعداد 3 عدد از کامپیوتر های خریداری شده در درس قبل را به مبلغ هر عدد 5.500.000 ریال بطور نسیه به فروش رساند.

مثال 2 :

فرض کنیم فروش نسیه فوق با شرط (ن - 60 / 10% - 20) باشد و خریدار قبل از اتمام مدت شرط نسیه یعنی در تاریخ 5/6/1384 نسبت به تسویه مبلغ مذکور اقدام نماید ثبت حسابداری زیر در دفاتر شرکت محمد و حسن انجام خواهد شد.

در اینجا مقدمه آشنایی با حسابداری به اتمام می رسد. توصیه می کنم حتما مقاله زیر را نیز در این سایت بخوانید :

حسابداری و روش های شناسایی موجودی اولیه و پایان دوره انبار در حسابداری

نکته ای که بایستی به آن توجه کرد این است که شرکتهایی که در طول سال نسبت به خرید و فروش کالا اقدام می کنند در پایان سال چه مبلغی را باید در صورتهای مالی خود بعنوان موجودی کالای پایان دوره نشان دهند.

در روش دایمی، قیمت تمام شده موجودی کالای پایان دوره همان مانده حساب موجودی کالاست ولی در روش ادواری قیمت تمام شده موجودی کالای پایان دوره از طریق انبارگردانی و تعیین تعداد موجودی کالای پایان دوره با روشهایی که توضیح خواهم داد بدست می آید البته شرکت ها بدون توجه به استفاده از سیستم ادواری و یا دایمی معمولاً در پایان سال برای اطمینان از صحت مانده های موجودی کالای خود اقدام به انبارگردانی مینمایند یعنی از طریق شمارش عینی موجودی های خود و مطابقت آنها با کارت های انبار هر کالا به صحت یا سقم آنها پی میبرند.

سیستم های اندازه گیری موجودی کالا:

1 – روش اولین صادره از اولین وارده (فایفو) FIRST IN FIRST OUT

2 – روش اولین صادره از آخرین وارده (لایفو) LAST IN FIRST OUT

3 – روش میانگین موزون

4 – روش شناسایی ویژه

الف)روش اولین صادره از اولین وارده : FIRST IN FIRST OUT

در این روش که روش فایفو معروف است ، فرض براین است که کالای خریداری شده به ترتیب ورود به انبار, از انبار خارج می گردد یعنی کالاهایی که ابتدا خریداری میشوند ابتدا مصرف یا به فروش میرسند پس کالایی که در پایان دوره در انبار باقیمانده, مربوط به خریدهای آخر است و قیمت خرید آنها را به عنوان ارزش موجودی کالای پایان دوره در نظر می گیریم .

برای روشن شدن موضوع با هم مثال زیر را بررسی می کنیم :

مثال)فرض کنید در یک شرکت بازرگانی موجودی پایان دوره یک قلم از کالاهای شرکت در پایان سال مالی 83 تعداد 500 عدد باشد و اطلاعات زیر در مورد آن کالا در دست است :

تعداد نرخ (ریال)

------------ -----------

موجودی کالای اول دوره 200 300

خرید اول 250 320

خرید دوم 300 330

خرید سوم 250 350

قیمت موجودی کالای پایان دوره با استفاده از روش فایفو به صورت زیر محاسبه می شود :

با توجه به اینکه کالای باقیمانده در پایان دوره جزو آخرین خرید هاست پس تعداد 500 عدد کالای باقیمانده را به ترتیب از آخرین خرید ها قیمت گذاری می کنیم . و به صورت زیر محاسبه مینماییم :

بهای خرید سوم 87500=350*250

تعداد باقیمانده موجودی پایان دوره 250=250-500

بهای باقیمانده از خرید دوم 82500=330*250

بهای تمام شده موجودی پایان دوره 170.000=82.500+87.500

به عبارت دیگر از خریدهای انجام شده در طی سال و موجودی کالای ابتدای سال تنها 250 عدد کالا از خرید سوم و 250 عدد از خرید دوم باقیمانده و بقیه کالاهای خریداری شده و موجودی کالای ابتدای دوره فروخته شده و یا از انبار خارج شده است .

ب)روش اولین صادره از آخرین وارده : LAST IN FIRST OUT

دراین روش که به روش لایفو معروف است فرض بر این است که آخرین کالای خریداری شده زودتر از انبار خارج می شود و آنچه در پایان دوره باقی می ماند از بین کالاهای اول دوره است . اگر مثال قبل را دوباره تکرار کنیم قیمت 500 عدد موجودی کالای شرکت بازرگانی در پایان دوره با توجه به اطلاعات قبل به صورت زیر محاسبه می شود :

تعداد نرخ

--------- -----------

موجودی کالای اول سال 200 300

خرید اول 250 320

خرید دوم 300 330

خرید سوم 250 350

قیمت تعداد 200 عدد از کل کالای باقیمانده 60.000 = 200*300

قیمت تعداد 250 عدد از کل کالای باقیمانده 80.000 = 250*320

قیمت تعداد 50 عدد از کل کالای باقیمانده 16.500 = 50*330

----------

قیمت 500 عدد کالای باقیمانده در پایان دوره 156.500

به عبارت دیگر از کل موجودی کالای ابتدای سال و خرید های انجام شده در طی سال تعداد 200 عدد از موجودی کالای اول سال و 250 از خرید اول و 50 عدد از خرید دوم باقیمانده و بقیه فروخته شده است و با ضرب این تعداد کالای باقیمانده در نرخهای خرید مربوط به هرکدام قیمت کالای باقیمانده در آخر سال بدست می آید .

برای اینکه با مطلب بیشتر آشنا شوید میتوانید تمرین زیر را انجام دهید:

تمرین) موجودی یک قلم از کالای شرکت تجاری سینا در پایان سال 80 تعداد 300 عدد میباشد. اطلاعات مربوط به موجودی اول و خریدهای طی دوره کالای مزبور به شرح زیر میباشد :

تعداد نرخ

------- ---------

موجودی کالای اول دوره 100 500

خرید اول 200 520

خرید دوم 300 540

خرید سوم 200 550

خرید چهارم 120 560

مطلوبست قیمت گذاری موجودی کالای پایان دوره با استفاده از روشهای زیر الف)فایفو ب)لایفو

تا کنون با دو روش تعیین قیمت موجودی کالای پایان دوره آشنا شدیم و در روش سوم میخواهیم در مورد شناسایی ویژه صحبت کنیم.

ج) روش شناسایی ویژه:

این روش برای تعیین قیمت تمام شده آخر دوره کالاهایی به کار می رود که بهای تمام شده هر واحد آن را بتوان به تنهایی بدست آورد. مثلآ اگر یک نمایشگاه اتومبیل را در نظر بگیرید ، در پایان سال می توانیم به آسانی مشخص کنیم اتومبیل های باقیمانده به چه قیمتی خریداری شده اند .

نکته مهم این است که از این روش عمدتآ در موسساتی که تعداد کالاهای آنها محدود و کاملآ متمایز از یکدیگرند استفاده می شود . برای درک بهتر این موضوع مثال زیر را با هم بررسی می کنیم :

مثال ) در موسسه تجاری امیدان موجودی کالاهای پایان دوره به شرح زیر است :

تعداد کالای پایان دوره (واحد) قیمت هر واحد(ریال)

------------------------------ ---------------------

خرید25/1/83 50 2.000

خرید20/4/83 40 2.200

خرید15/8/83 62 2.500

مطلوبست : محاسبه قیمت تمام شده کالای پایان دوره

100.000 = 2.000 * 50

88.000 = 2.200 * 40

155.000 = 2.500 * 62

--------------

343.000 ریال قیمت تمام شده موجودی کالای پایان دوره

به عبارت دیگر تعداد کالای باقیمانده از هر نوع را در قیمت واحد آن ضرب می کنیم تا قیمت کل آن نوع کالا بدست آید و در آخر مجموع قیمت تمام کالاهای باقیمانده د ر پایان دوره را محاسبه می کنیم .

تا کنون با سه روش تعیین قیمت موجودی کالای پایان دوره آشنا شدیم و در روش چهارم می خواهیم در مورد روش میانگین موزون صحبت کنیم:

د) روش میانگین موزون:

در روشهای پیشین چنین فرض شده بود که کالاهای خریداری شده به صورت مجزا از هم قابل شناسایی و خروج از انبار بوده اند ِ حال اگر فرض کنیم در هر بار خروج مخلوطی از خریدهای اول و آخر دوره از انبار خارج می شود ِ آنچه در انبار باقیمانده است مخلوطی از تمام خریدهای انجام شده (تمام کالاهای ورودی به انبار) می باشد ِ به این روش میانگین موزون می گویند .

برای درک بهتر موضوع مثال زیر را باهم بررسی می کنیم .

مثال)فرض کنید اطلاعات موجودی کالای شرکت تجاری مجیدی و شرکاء به شرح زیر در دست است :

تعداد کالا(واحد) قیمت هر واحد (ریال)

------------------ -----------------------

موجودی کالای اول سال 200 300

خرید اول 250 320

خرید دوم 300 330

خرید سوم 250 350

----------

جمع 1000

مطلوبست محاسبه قیمت 500 عدد کالای باقیمانده در پایان دوره

کل کالاهای انبار 326500=(350*250)+(330*300)+(320*250)+(300*200)

نرخ میانگین 326/5=326500:1000

قیمت 500 عدد کالای باقیمانده درآخر دوره 163250 = 326/5*500

به عبارت دیگر ابتدا کل مبلغ کالای انبار را جمع می کنیم وبر کل تعداد کالای انبار تقسیم می کنیم تا نرخ میانگین بدست آید سپس آن را در تعداد کالای باقیمانده در پایان دوره ضرب می کنیم و قیمت تمام شده کالاهای موجود در پایان سال را محاسبه می کنیم .

صورت حساب سرمایه یکی از صورتهای مالی است و بیانگر خلاصه تغییراتی است که در سرمایه یک واحد تجاری طی یک دوره مالی یا یکسال مالی روی می دهد . صورت حساب سرمایه با سرمایه اول دوره شروع شده در مرحله بعدی اگرمالکین شرکت سرمایه گذاری مجدد در موسسه خود انجام داده باشند مبلغ این سرمایه گذاری به سرمایه اول دوره اضافه میشه همچنین اگر سود ویژه هم در طی همان دوره کسب کرده باشند مبلغ این سود نیز به سرمایه اول دوره اضافه می شود اما در ادامه اگر مالکین برداشتی از حساب شرکت کرده باشند یا اینکه در طی دوره زیان ویژه داشته باشند ، این دو مبلغ از سرمایه اول دوره کسر می شود که در نهایت به مبلغ سرمایه پایان دوره خواهیم رسید . پس به طور کلی تغییرات در سرمایه به دو صورت می باشند

1-

تغییراتی که باعث افزایش در سرمایه اند      

2-

تغییراتی که باعث کاهش در سرمایه اند

 همانطور که متوجه شدید مبلغ سرمایه گذاری مجدد و سود ویژه باعث افزایش در سرمایه شده و مبلغ برداشت مالکین از حساب شرکت و زیان ویژه باعث کاهش در حساب سرمایه می شوند .

صورت سرمایه یک واحد خدماتی به طور کلی به صورت زیر تهیه میشود :

                             موسسه خدماتی ..................

                                    صورت حساب سرمایه

                          برای دوره مالی منتهی به 31/02/84

سرمایه اول

دوره                                                                

                                          ×××

اضافه میشود :

سرمایه گذاری مجدد                   ×××

سود ویژه                                  ××      

                          ×××

کسر میشود :

برداشت                                    ××

زیان ویژه                                 ××                                         

                                             (**)

افزایش (کاهش) در سرمایه               ×××

سرمایه پایان دوره                      ×××

 نکته :

در طول یک سال مالی شرکت  یا سود دارد یا زیان ، اما من در صورت حساب سرمایه بالا هر دو مورد را اشاره کردم که با توجه به اینکه شرکت شما سود داشته یا زیان می توانید مبلغ موجود را در محل مناسب از صورت حساب سرمایه قرار داده و به این ترتیب سرمایه پایان دوره را محاسبه نمایید . حال با توجه به مطالب بالا صورت حساب سرمایه با توجه به اطلاعات مالی موسسه خدماتی محمد و حسن به شکل زیر ارایه میشود :

                             موسسه خدماتی محمد و حسن

                                    صورت حساب سرمایه

                          برای دوره مالی منتهی به 31/02/84

سرمایه اول

دوره                                                                50.000.000

اضافه میشود :

سرمایه گذاری مجدد                   10.000.000

سود ویژه                                  2.062500

                                                 12.062.500

کسر میشود :

برداشت                                    1.500.000

 (1.500.000)

 افزایش در سرمایه                                   

                           10.562.500

سرمایه پایان

دوره                                                               

60.562.500

صورت حساب سود و زیان income statement

صورت حساب سود و زیان همانطور که از نامش پیداست جهت تعیین سود یا زیان ویژه واحد مالی تهیه میشه و شامل خلاصه ای از درآمدها و هزینه های برای یک دوره زمانی معین می باشد.

این صورت حساب معمولا به دو طریق تهیه می شود :

1- تک مرحله ای

2- دو مرحله ای

صورت حساب سود و زیان به روش تک مرحله ای :

در این روش ابتدا کلیه درآمد ها یکجا و در ادامه کلیه هزینه ها در زیر آنها آورده می شود و در نهایت از تفاضل آنها به سود یا زیان قبل از کسر مالیات می رسیم که با کسر مالیات (در صورتی که موسسه سود داشته باشد) به سود یا زیان بعد از کسر مالیات یا همان سود یا زیان ویژه خواهیم رسید .

صورت حساب سود و زیان به روش دو مرحله ای :

در این روش ابتدا درآمدهای عملیاتی آورده شده در ادامه هزینه های عملیاتی ذکر می گردد که از تفاضل این دو به سود یا زیان عملیاتی می رسیم در مرحله بعد درآمدهای غیر عملیاتی و هزینه های غیر عملیاتی آورده می شود که از تفاضل این مرحله و مرحله قبل به سود و زیان قبل از کسر مالیات می رسیم که با کسر مالیات به سود و زیان بعد از کسر مالیات یا همان سود و زیان ویژه خواهیم رسید .

به صورت حساب سود و زیان صورت حساب درآمد یا صورت حساب عملیات نیز گفته میشود . مهمترین بخش صورت حساب سود و زیان قسمت پایانی آن یعنی سود یا زیان ویژه است که نتیجه فعالیت یک واحد تجاری را نشان می دهد که آیا واحد تجاری در طول دوره مالی فعالیتش سود آور بوده است و یا خیر.

به طور کلی صورت سود و زیان یک واحد خدماتی به روش تک مرحله ای به صورت زیر می باشد :

موسسه خدماتی ............

صورت حساب سود و زیان

برای سال مالی منتهی به 29/12/××

--------------------------------------------------------------------------------

درآمد ها :

درآمد خدمات ××

کسر مشود هزینه ها :

هزینه اجاره ××

هزینه بیمه ××

هزینه حقوق ××

هزینه آب و برق و تلفن ××

جمه هزینه ها (××)

سود (زیان) قبل از کسر مالیات ××

مالیات (×)

سود (زیان) ویژه ××

حالا با توجه به مطالب ارایه شده در بالا و با توجه به مفروضات درسهای قبلی صورت حساب سو و زیان برای موسسه خدماتی محمد و حسن یه شکل زیر تهیه میشود :

موسسه خدماتی محمد و حسن

صورت حساب سود و زیان

برای دوره مالی منتهی به 31/2/84

--------------------------------------------------------------------------------

درآمد :

درآمد خدمات آموزشی 5.000.000

کسر میشود هزینه ها :

هزینه اجاره 1.000.000

هزینه حقوق 1.000.000

هزینه آب و برق و تلفن 250.000

جمع هزینه ها 2.250.000

سود و (زیان) قبل از کسر مالیات 2.750.000

مالیات به ماخذ 25% (687.500)

سود (زیان) ویژه 2.062.500

* سود(زیان) ویژه :چنانچه درآمد های یک واحد مالی نسبت به هزینه های آن بیشتر باشد آن واحد مالی دارای سود بوده و اگر هزینه ها نسبت به درآمد ها بیشتر باشند واحد مالی دارای زیان است .

** درآمد های عملیاتی و هزینه های عملیاتی به مواردی گفته میشود که مستقیماً مربوط به عملیات جاری و اصلی شرکت است و در غیر اینصورت از اصطلاح درآمد و هزینه غیر عملیاتی استفاده میشود . بطور مثال در موسسه خدماتی محمد و حسن درآمد آموزشی جزو درآمد های عملیاتی بوده و اگر همین موسسه با فروش یکدستگاه خودرو منافعی به دست بیاورد چون جزو عملیات جاری آن نبوده بنابر این درآمد آن غیر عملیاتی محسوب میشود .

*** مآخذ 25% طبق قانون مالیاتهای مستقیم محاسبه شده است .

ترازنامه که گاهی اوقات به آن صورت وضعیت مالی نیز گفته می شود عبارت است از فهرستی از تمام داراییها ، بدهیها و سرمایه یک واحد تجاری در یک تاریخ زمانی معین که معمولاً پایان دوره مالی می باشد . 

به طور کلی ترازنامه بر اساس معادله حسابداری یعنی سرمایه + بدهیها = داراییها شکل گرفته است و همانطور که از نامش (ترازنامه) پیداست هر دو طرف آن باید برابر باشد و به دو طریق تهیه می شود : 

1- شکل حساب تی (T) 

2- شکل گزارشی

چون معمولاً ترازنامه به شکل تی تهیه میشود لذا در این درس فقط شکل تی آن را توضیح میدهیم .

در ترازنامه به شکل تی تمام داراییها اعم از جاری و ثابت در سمت راست ترازنامه و تمام بدهیها اعم از جاری و بلندمدت و حساب سرمایه در سمت چپ ترازنامه آورده می شوند . 

ترازنامه با توجه به اطلاعات موسسه خدماتی محمد و حسن به شکل تی به صورت زیر می باشد : 

                               موسسه خدماتی محمد و حسن 

                                              ترازنامه 

                                       به تاریخ 31/2/84

داراییهای جاری:

صندوق                250.000

بانک                    86.312.500

بدهکاران              2.000.000

ملزومات               500.000

جمع داراییهای جاری              89.062.500

داراییهای ثابت :

اثاثه                    2.000.000

جمع داراییهای ثابت                2.000.000

بدهیهای جاری :

بستانکاران                500.000

جمع بدهیهای جاری                500.000

بد هیهای بلند مدت :

اسناد پرداختنی         30.000.000

جمع بد هیهای بلند مدت          30.000.000

جمع بد هیها                                30.500.000

سرمایه :

سرمایه اول دوره       50.000.000

اضافه میشود :

سرمایه گذاری مجدد  10.000.000

سود ویژه                 2.062.500              

کسر میشود :

برداشت                   (1.500.000)

سرمایه پایان دوره                         60.562.500

جمع داراییها                             91.062.500

جمع بدهیها و سرمایه                  91.062.500

در حسابداری هر حساب دارای یک ماهیت است یعنی حسابها ماهیتاً یا بدهکار هستند و یا بستانکار . ماهیت حسابها از بحث دو طرفه بودن حسابداری نشات گرفته و کنترل بعضی از حسابها با دانستن ماهیت آن حساب انجام می شود .

در ارتباط با حسابهای موقت و دایم هم قبلاً یک توضیح مختصر داده شد که حسابها در یک دسته بندی کلی به دو نوع حسابهای موقت و حسابهای دایم تقسیم میشوند .

1 - حسابهای موقت :

حسابهایی هستند که مربوط به عملیات حسابداری در یک سال مالی هستند و در پایان سال با یک حساب واسطه بسته شده (صفر میشوند) و در نهایت نتیجه عملیات آنها به حسابهای دایم منتقل میشن و باز در ابتدای سال بعد مجدداً افتتاح میشوند ضمناً به این نوع حسابها ، حسابهای سود و زیانی هم میگن مانند حسابهای درآمد و هزینه .

2 - حسابهای دایم :

حسابهایی هستند که از ابتدای تاسیس یک واحد تجاری افتتاح شده و عملیات حسابداری سالهای مختلف در آنها انجام شده و مانده آنها از یک سال به سال مالی بعد منتقل میشوند ضمناً به این نوع حسابها ، حسابهای ترازنامه ای هم میگن مثل داراییها ، بدهیها و حساب سرمایه .

  انواع ثبت ها :
ثبتها به 4 دسته تقسيم مي شوند :
1- ثبت هاي نقدينگي: توانايي واحد تجاري نسبت به بازپرداخت بدهيهاي جاري .
2- ثبت هاي فعاليت: كاربرد منابع مالي يا دارئي ها در اختيار مديران .
3- ثبت هاي سرمايه گذاري: نحوه تركيب سرمايه شركت و ميزان بازيافت مطالبات توسط طلبكاران و وام دهندگان مؤسسه .
4- ثبت هاي سود آوري: ميزان سود آوري مؤسسه را بيان مي كند.
2-1-8 – نسبت هاي نقدينگي
مهمترين نسبت هاي نقدينگي :
الف : نسبت جاري :
از تقسيم مجموع اقلام دارائي جاري ترازنامه بر تمام اقلام بدهي جاري نسبت جاري مشخصي مي گردد .
مثال :
مجموع دارائي جاري شركت فردين 24000000 ريال و مجموع بدهي جاري
شركت  8000000  ريال است. نسبت جاري را تعيين كنيد  .
نسبت جاری = دارایی جاری بر روی بدهی جاری                       3   = 8000000  /  24000000                                 
                  
نسبت جاري 3 مي باشد .
               
                       
يعني در مقابل هر يك ريال بدهي 3 ريال دارائي .
هر قدر نسبت جاري بزرگتر باشد قدرت بازپرداخت بدهي جاري افزايش مي يابد و طلبكاران با اطمينان خاطر بيشتر وام يا خدمات يا كالا در اختيار شركت قرار خواهند داد .
ب :نسبت آني يا سريع يا فوري
از تقسيم دارائيهاي زود نقد شونده بر بدهيهاي جاري نسبت آني حاصل   مي شود  دارائيهاي جاري به دو دسته تقسيم مي شوند يكي دارائيهاي جاري سيال يا زود نقد
و دوم دارائي هاي جاري غيرآني يا غير سيال كه بايد در جريان فروش قرار گيرند. و تبديل به نقد شوند. مثل موجوديهاي كالا يا دارائيهاي جاري مصرف شونده .
3-1-8- نسبت هاي فعاليت :
مهمترين نسبت هاي فعاليت عبارتند از :
الف: ثبت دوره وصول مطالبات .
براي تعيين نسبت دورة وصول مطالبات علاوه بر ترازنامه پايان دوره مالي داشتن مانده اول دورة حسابداري دريافتي واسناد دريافتي وميزان فروش نسيه هم لازم است
و براي تعيين اين ثبت ابتدا بايد گردش مطالبات و يا دفعات گردش تعيين شود و براي تعيين گردش بايد توسط مطالبات محاسبه شود .
متوسط مطالبات يعني مجموعه مانده حسابهاي دريافتي و اسناد
تجاري در اول و آخر دوره مالي را بر 2 تقسيم مي كنيم تا مشخص شود بعد از تعيين متوسط مطالبات مجموع فروش نسيه دوره را بر متوسط مطالبات تقسيم مي كنند
تا دفعات گردش به دست آيد . آنگاه سال را بر حسب روز كه 360 روز مقرر شده بر دفعات گردش مطالبات تقسيم مي كنند . پس نسبت وصول مطالبات شخصي مي شود.
ب: دوره گردش كالا و دفعات گردش كالا :

براي محاسبه دفعات گردش كالا : اطلاعات لازم از صورت حساب سود و زيان استخراج مي شود . موجودي كالاي اول دوره و موجودي كالاي
پايان دوره و بهاي تمام شده كالاي فروش رفته اطلاعاتي هستند كه لازم است  ابتدا از تقسيم مجموع موجودي كالاي اول و آخر دوره بر عدد 2 ميانگين كالا مشخص مي كنند
و سپس بهاي تمام شده كالاي فروش رفته را بر متوسط موجودي كالا تقسيم مي كنند تا دفعات گردش كالا معين شود . از تقسيم نمودن 360 روز بر دفعات گردش كالا دوره گردش به دست مي آيد .
پ: دوره گردش عمليات :
مؤسسات فروش كالا دو نوع است :
كه كالا را از منابع ديگر خريداري و به مشتري عرضه مي كند كه اين مؤسسات صرفاً تجاري يا بازرگاني هستند .
مؤسسات فروشنده كالا كه كالا را راساً مي سازند وسپس مي فروشند كه به آنها توليدي مي گويند و دوره گردش عمليات شامل مدت زمانيكه كالا ساخته مي شود .
ت: نسبت كالا به سرمايه در گردش :
سرمايه در گردش عبارت است از دارائي جاري منهاي بدهي جاري از تقسيم نمودن موجودي كالا مؤسسه بر سرمايه در گردش ، نسبت كالا به سرمايه در گردش حاصل مي شود .
ت: نسبت كالا به سرمايه در گردش :
سرمايه در گردش عبارت است از دارائي جاري منهاي بدهي جاري از تقسيم نمودن موجودي كالا مؤسسه بر سرمايه در گردش ، نسبت كالا به سرمايه در گردش حاصل مي شود .
براي تعيين ثبت گردش در سرمايه جاري بايد فروش خالص را بر سرمايه در گردش تقسيم كنند تا ثبت معين گردد .
ج: دوره بازپرداخت بستانكاران
براي برنامه ريزي و بودجه بندي پرداخت به بستانكاران درهرماه و ميزان
وجه نقدي به شركت بايد در هرماه براي پرداخت به بستانكاران فراهم سازد. ضمناً بستانكاران محاسبه تاريخ دريافت طلب خود را از شركت با آن پيش بيني مي كند بستانكاران بايد ايام يكسال رابر دفعات پرداختي به بستانكاران تقسيم كند.
بر تعيين دفعات بازپرداخت به بستانكاران بايد قيمت تمام شده كالاي خريداري شده دوره را بر متوسط بستانكاران تقسيم كنند و براي تعيين متوسط بستانكاران مجموع مانده حسابهاي پرداختي ، تجاري و اسناد پرداختي تجاري يابستانكاران تجاري را در ابتدا و پايان دوره مالي را بر 2 تقسيم نمايند .
4-1-8-  نسبت هاي سرمايه گذاري :  2نوع اند :
يكي : نسبت دارائي ثابت به ارزش ويژه كه ميزان سرمايه گذاري در دارائي ثابت به مؤسسه با آن سنجيده مي شود .
ديگري : نسبت اهرمي هستند كهنسبت بدهيها رابه ارزش ويژه تعيين مي كنند يعني تعيين  كننده در ساختار ارزش ويژه شركت انواع بدهي به چه نسبت تركيب شده اند وچون بدهي ها به دو دسته بدهي هاي جاري و بلند مدت تقسيم مي شد ثبت هاي اهرمي 3 حالت دارند . يكي ثبت كل بدهي به ارزش ويژه دومي نسبت بدهي هاي  جاري  به ارزش ويژه سوم نسبت بدهي هاي بلند مدت به ارزش ويژه .
اين بدهي ها امكانات سود دهي مؤسسه يا بهره گيري فرد را افزايش مي دهند و مانند يك اهرمي نيروي مضاعفي به انسان مي دهند و چون مؤسسات با كسب بدهي به نيروي مضاعفي
اين بدهي ها امكانات سود دهي مؤسسه يا بهره گيري فرد را افزايش مي دهند و مانند يك اهرمي نيروي مضاعفي به انسان مي دهند و چون مؤسسات با كسب بدهي به نيروي مضاعفي
منظور ارزش ويژه :
الف: نسبت دارائي ثابت به ارزش ويژه :
از تقسيم جمع بهاي دارائيهاي ثابت به ارزش ويژه شركت نسبت دارائيهاي ثابت به ارزش وبژه حاصل مي شود . معمولاً اين
نسبت براي مؤسسات توليدي و يا صنعتي به لحاظ نياز صنعت و توليد به سرمايه گذاريهاي بلند مدت بين 75% تا 100% مناسب است ولي در مؤسسات تجاري اين نسبت بين 20% تا 50% است .
ب: نسبت كل بدهي :
خارج قسمت كل بدهي مؤسسه تقسيم بر ارزش ويژة شركت :
اين نسبت ميزان مالكيت طلبكاران و صاحب يا صاحبان شركت در شركت را نشان  مي دهد ازنظر طلبكار زير يك بودن خوب است ولي شركت بالاتر از يك را بد نمي داند. اما از نظر طلبكاران اگر بيش از 1 باشد نشان دهنده ورشكستگي شركت و طلب آنان قابل وصول نمي باشد.
پ: نسبت بدهي جاري به ارزش ويژه :
از تقسيم مجموع بدهي هاي جاري مؤسسه بر ارزش ويژه حاصل مي شود. ميزان بستانكاران جاري نسبت به مالكيت صاحب يا صاحبان مؤسسه. اين نسبت به طلبكاران كوتاه مدت مؤسسه ميزان اطمينان از بازيافت طلب آنان را از طرف مؤسسه نشان مي دهد .
ت:نسبت بدهيهاي بلند مدت به ارزش ويژه :
ميزان ظرفيت وام گيري از منابع وام دهندگان را بيان مي كند هر قدر اين نسبت كوچك باشد ،آسانی اخذ وام براي مؤسسه بيشتر خواهد شد.
5-1-8- نسبتهاي سودآوري :
نسبتهاي سودآوري كاركرد مديران و مؤسسه را از نظر بازدهي سود تشريح مي كند . معمولاً سودآوري ومعتبر بودن مؤسسه دو موضوعي است كه بيشتر مورد علاقه صاحبان و مشتريان مؤسسه است و نسبتهایی كه سودآوري يا شاخصهاي سودآوري مورد توجه آنان قرار مي گيرد.
مهمترين نسبت ها براي سود آوري :
الف : بازده فروش :
از تقسيم سود ويژه به فروش خالص ضرب در عدد 100 ، درصد بازده فروش مشخص مي شود .
مثلاً : سود خالص شركت سامان 4500000 ريال
و فروش خالص شركت 135000000 ريال است . بازده فروش چند درصد است ؟
                                          
 %33 = 4500000  / 135000000
 
 3 / 1    هر ريال فروش سود ويژه  است .

ب: بازده ارزش ويژه :
اين درصد نشان مي دهد كه در قبال حقوق صاحب يا صاحبان مؤسسه(سرمايه گذاري آنان)چند درصد سود، نصيب آنان شده است براي محاسبه بازده ارزش
ويژه سود خالص را بر ارزش ويژه تقسيم و در عدد 100ضرب مي كنند تا در صد بازده ارزش ويژه حاصل گردد .
پ: درصد بازده دارايي :
اين درصد براي سنجش بازدهي دارايي و يا در واقع براي بكارگيري
درائيها براي كسب وكار مورد استفاده قرار مي گيرد و در واقع شاخص نهايي براي سنجيدن استفاده بهينه از دارائيها مي باشد تفاوت آن درصد و درصد بازده، ميزان سود آوري بدهيها يا سود آوري اهرمي ناميده مي شود .
ت: نسبت بازده سرمايه در گردش ودرصد بازده سرمايه در گردش :
اگر سود ويژه بر سرمايه در گردش تقسيم شود ثبت بازدهي سرمايه در گردش مشخص مي شود واگرنسبت مزبور را در عدد 100 ضرب كنند درصد بازدهي سرمايه در گردش مشص خواهد شد .
مثال :
در شركت ماهان اگر دارائي جاري،15000000ريال باشد چون بدهي شركت معادل 40% دارائيها بود يعني 11200000ريال لذا سرمايه در گردش مبلغ 3800000 ريال    مي شود .
سرمايه در گردش و بازده سرمايه در گردش
 3800000= 11200000-15000000
               
   79%=3800000  /  6800000                  
اين درصد ، در صد مطلوبي است .
6-1-8- ساير نسبت ها
الف : سود به نسبت هر سهم   EPS :
سود به نسبت هر سهم يا سود خام هر سهم حكايت از تقسيم سود ويژه بر تعداد سهام عادي سود به نسبت هر سهم شخص مي شود از مقايسه اين نسبت تمايل به خريد سهام شركت در خريداران شخص مي شود و از طرف ديگر نسبت قيمت
سهام سودبه نسبت هرسهم سنجيده مي شود و ارزش سهام در بازار تعيين مي شود.
ب: بازده سرمايه گذاري (نسبت يابي دو پانت ) :
اين بازده كه ميزان سود آوري فعاليت هاي يك مؤسسه مي باشد از حاصلضرب بازده فروش در نسبت گردش دارايي حاصل     مي گردد .
2-8- تجزيه و تحليل مقايسه اي .
 
در تجزيه و تحليل مقايسه اي صورتهاي مالي چند دوره پياپي از طريق مقايسه نسبتهاي ترازنامه اي و سودوزياني كه بطريق تجزيه وتحليل دروني محاسبه و اندازه گيري شده اند ، به تجزيه و تحليل صورتهاي مالي وكاركرد مؤسسه مي پردازند . با مقايسه نسبت ها و درصدهاي چند دورة مالي مي توان به روند فعاليت و سود دهي مؤسسه در گذشته و پيش بيني آنها در آينده پي برد .
علاوه بر نسبت ها ساير اطلاعات تهيه شده در طي چند دوره نيز مورد مقايسه قرار گرفته و روند يابي مي شود تا كاهش يا افزايش يا سير صعودي يا نزولي فعاليت هاي مؤسسه را درسوددهي وبازدهي سرمايه آشكار نمايد .
1-2-8- روند فروش .
از مقايسه صورت حساب سود و زيان چند دوره متوالي روند فروش خالص را چند دوره متوالي مشخص مي كنند وعلاوه بر آن روند فروش در دوره هاي مهم تاريخ بامؤسسات مشابه ديگر مقايسه     مي گردد افزايشها يا كاهشهاي ناگهاني در مقايسه روند فروش در چند سال پياپي در خود مؤسسه و در مقايسه با ساير مؤسسات تحليل گر را وادار    مي كندتا به يافتن علل بپردازد و سهم بازار و مديريت در مؤثر بودن تغييرات را كشف نمايد در تعيين تغييرات افزايش يا كاهش نه تنها كاهش و افزايش روند قيمتها و منابع فروش بلكه روند ميزان و مقدار فروش را هم بايد در نظر داشت .
3-2-8- روند سود
از مقايسه سود ويژه چند دوره پياپي ، روند سود مؤسسه در سنوات اخيرآن حاصل مي گردد اگر روند سود مثبت باشد يعني نوسان منفي نداشته باشد نشانه كاركردخوب مؤسسه است روند سود ارتباط مستقيم با روند فروش دارد يعني در حالت عادي افزايش فروش منجر به افزايش سود مي شود و برعكس كاهش فروش باعث كاهش سود مي گردد
مسلم است كه كاهش فروش تا حد نقطه سر به سر باعث صفر شدن سود مي گردد بنابراين روند سود از نقطه سر به سر به بعد شروع مي گردد . هر چندروند فروش افزايش يابد روند سود نيز اضافه خواهد شد . افزايش روند سود با فرض عادي بودن هزينه ها وجود خواهد داشت اما در صورت افزايش ناگهاني هزينه ها و مواد يا ماليات ها ممكن است افزايش فروش منجر به افزايش سود نگردد .
3-2-8- روند ارزش ويژه :
از مقايسه حقوق صاحبان سهام در ترازنامه چند دورة پياپي روند ارزش ويژه مشخص مي گردد اگر روند ارزش ويژه افزايش را در سنوات اخير نشان دهدو يا اگر كاهش را نمايان سازد بايستي تحليل گر علل افزايش وكاهش ارزش ويژه را بررسي وتحليل نمايد .
افزايش ارزش ويژه از محل عدم تقسيم سود و تبديل سود ويژه دوره مالي به سودانباشته يا سنواتي مي باشد  اندوخته ها نيز سهم اختصاص يافته اي از انباشته ها هستند كه ارزش ويژه را افزايش مي دهند . افزايش ارزش ويژه در اثر افزايش سود ويژه دوره مالي به سود انباشته ، نشانه مطلوبيت مديريت وكارائي مؤسسه خواهد بود در بررسي روند ارزش ويژه بايد تغييرات كاهش و افزايش ارزش حاصل از عمليات روند تجاري و سود از يكديگر تفكيك شوند .
4-2-8 – روند سرمايه در گردش :
از مقايسه سرمايه در گردش چند دوره پياپي روند سرمايه در گردش حاصل مي گردد اگر روند سرمايه درگردش از سال پايه تا سال جاري، داراي افزايش تدريجي باشد و شتاب با افزايش روند عمليات سرمايه در گردش، افزايش يافته باشد مؤسسه مطلوبترين روند سرمايه در گردش را دارد. بر عكس اگر سرمايه درگردش داراي كاهش تدريجي باشد نامطلوب واگر بدهي جاري نيز متناسب با سرمايه در گردش روند كاهش نداشته باشد كاهش تدريجي سرمايه در گردش نشانه در خطر افتادن مؤسسه خواهد بود .
5-2-8- روند نسبتها .
بررسي روند نسبتها و درصدها نيز براي نشان دادن نحوه كاركرد و مطلوبيت يا نامطلوب بودن روند عمليات در مؤسسه، ضروري مي باشد از مقايسه نسبتهاي سنوات اخير، روند نسبتها حاصل مي گردد .
الف: روند نسبتهاي جاري و آني در صورتي كه سير صعودي داشته  باشد مطلوب و در صورت يكنواخت بودن خوب خواهد بود .
ب: روند دورة وصول مطالبات در صورتي كه يكنواخت بوده و در ساليان اخير مشابه باشد مطلوب مي باشد .
پ: افزايش روند نسبت دارايي ثابت به ارزش ويژه ، دلالت بر سرمايه گذاري غير ضروري و بيش از توان مؤسسه خواهد بود.
ت: چنانچه روند نسبت بدهي به ارزش ويژه سيرنزولي داشته باشد نشانه اداي  به موقع تعهدات مؤسسه مي باشد و باعث خوشنامي خواهد بود.
تجزيه و تحليل سرمايه در گردش :
افزايش يكنواخت سرمايه در گردش به صورت هماهنگ با عمليات يك مؤسسه ويا كاهش هماهنگ آن در زمان كاهش عمليات يك مؤسسه، نشانه مناسب بودن سياست مالي مديران مؤسسه مي باشد . چون سرمايه در گردش با سرمايه جاري تفاوت دارايي جاري منهاي بدهي جاري مي باشد.
از افزايش يكسان در دارايي جاري و بدهي جاري و يا برعكس كاهش مشابه در دارايي جاري و بدهي جاري ، تغيير مبلغ در سرمايه در گردش را بوجود نمي آورد ممكن است اجزاي سرمايه در گردش بدون افزايش يا كاهش در سرمايه در گردش تغييراتي دروني داشته باشد .
1-3-8- شناسايي تغييرات سرمايه در گردش .
الف : بدهي جاري و دارائي جاري:
بدهي جاري را از دارايي جاري كسر مي كنند وسرمايه در گردش حاصل مي شود . اگر بدهي جاري اضافه شود و مبلغ اضافي بدهي در اقلام دارايي جاري اضافه گردد تغييري در سرمايه در گردش به وجود نمي آورد .
ب: تغييرات دارايي ثابت :
در صورتي كه افزايش داراييها ثابت و يا غير جاري از محل دارايي جاري صورت گيرد باعث كاهش سرمايه در گردش مي شود . زيرا كاهش دارايي جاري منجر به كاهش سرمايه در گردش مي گردد .
پ: تغييرات در بدهي بلند مدت :
بدهيهاي بلند مدت اگر به دارايي جاري واريز شوند . دارايي جاري را افزايش مي دهند و برعكس اگر از دارايي جاري بازپرداخت گردند، دارايي جاري را كاهش مي دهند .
اگر بدهي بلند مدت به بدهي جاري تبديل شوند ، بدهي جاري افزايش مي يابد .
ت: تغييرات درحقوق صاحبان سهام :
افزايش حقوق صاحبان سهام اگر به صورت واريز به دارايي جاري صورت گيرد .
دارايي جاري را اضافه نموده و سرمايه درگردش اضافه خواهد شد .
 4-8-تجزيه و تحليل خطر سنجي :
تجزيه وتحليل خطر سنجي به آينده نظر دارد و خطرات آينده را براي فعاليتهاي تجاري وتوليدي وخدماتي پيش بيني نموده و با انجام برنامه ريزي هاي صحيح و بودجه نويسي خطرات سرمايه گذاري را به حداقل كاهش مي دهد . خطر سنجي بحث آينده گري اساس كار را تشكيل مي دهد .
1-4-8- بودجه و برنامه ريزي :
بودجه به برنامه مالي يك شركت براي رسيدن به هدفي كه در تحليل سود شخص گرديده تعريف مي شود . هدف تنظيم واجراي بودجه ، حفظ سرمايه وتأمين سود مورد نظر صاحبان و مديران مؤسسه است .
براي رسيدن به هدف برنامه ريزي يعني نحوه و ميزان به كارگيري ، نيروي انساني ، سرمايه و مواد لازم است . به منظور حصول هدف،  برنامه ريزي ضروري بوده و براي برنامه ريزي تنظيم بودجه توسط شخص با قسمت شخص از شركت با كسب اطلاعات مورد نياز انجام   مي شود .
پيش بيني فروش شركت از نظر مقداري و ريالي ، اولين گام تنظيم بودجه را تشكيل مي دهد . با پيش بيني فروش مقدار توليد شركت تعيين مي گردد و متعاقب آن هزينه هاي توليد هزينه عمومي اداري وهزينه هاي توزيع وفروش پيش بيني شده و سود مورد نظر تعيين مي گردد .
4-8- تجزيه و تحليل خطر سنجي.
تجزيه وتحليل خطر سنجي به آينده نظر دارد و خطرات آينده را براي فعاليتهاي تجاري و توليدي و خدماتي پيش بيني نموده و با انجام برنامه ريزي هاي صحيح وبودجه نويسي خطرات سرمايه گذاري را به حداقل كاهش مي دهد . خطر سنجي بحث آينده گري اساس كار را تشكيل مي دهد .
1-4-8- بودجه و برنامه ريزي .
بودجه به برنامه مالي يك شركت براي رسيدن به هدفي كه در تحليل سود شخص گرديده تعريف مي شود .
هدف تنظيم و اجراي بودجه ، حفظ سرمايه و تأمين سود مورد نظر صاحبان و مديران مؤسسه است . براي رسيدن به هدف برنامه ريزي يعني نحوه و ميزان به كارگيري ، نيروي انساني ، سرمايه و مواد لازم است . به منظور حصول هدف،  برنامه ريزي ضروري بوده و براي برنامه ريزي تنظيم بودجه توسط شخص با قسمت شخص از شركت با كسب اطلاعات مورد نياز انجام مي شود .
پيش بيني فروش شركت از نظر مقداري و ريالي ، اولين گام تنظيم بودجه را تشكيل مي دهد .
با پيش بيني فروش مقدار توليد شركت تعيين مي گردد ومتعاقب آن هزينه هاي توليد هزينه عمومي اداري وهزينه هاي توزيع وفروش پيش بيني شده و سود مورد نظر تعيين مي گردد .
2-4-8- خطر سنجي بودجه .
صورتهاي مالي اطلاعات جامع مفيدي دارند واز روي صورتهاي مالي ، با تقريب مي توان پيش بيني بسياري از احتمالات آينده موفق گرديد . در پيش بيني يا آينده نگري ، عمليات انجام شده تجزيه و تحليل گشته و از طريق تجزيه وتحليل هاي دروني ، تجزيه وتحليل مقايسه اي وتجزيه وتحليل سرمايه در گردش ، وضعيت گذشته وحال مؤسسه را به طور واضح مشخص نموده وپس با بودجه نويسي ، برنامه آينده را مشخص   مي سازيم .
مهمترين مسئله در يك مؤسسه براي آينده  ، نحوة فراهم نمودن وجوه نقد مورد نياز به كار انداختن منابع نقدي و غير نقدي براي انجام فعاليتهاي شركت با تأمين حداكثر سود مي باشد .
 

در سیستم حقوق و دستمزد بعلت تراکم و استمرار اطلاعات،نحوه پردازش اطلاعات و اهمیت سرعت و صحت آن از اتوماسیون استفاده می شود. اطلاعاتی نظیر نرخ ساعتی و یا روزانه حقوق و دستمزد که ممکن است برای مدت مدیدی تغییر نکند و همچنین برنامه هایی نظیر نحوه محاسبه کسورات مالیات و حق بیمه صندوق تامین اجتماعی که در طول سال، قوانین آن ثابت می باشد را بهتر است در حافظه کامپیوتر ذخیره نمود. با استفاده از این اطلاعات، می توان محاسباتی مانند حقوق و یا دستمزد ناخالص، کسورات، تعیین حقوق و دستمزد خالص و بروز درآوردن سابقه هر کارمند و کارگر را به طور الکترونیکی انجام داد.

اهمیت سیستم
از آنجایی که هزینه حقوق و دستمزد و مخارج مربوط به آن درصد تقریباً بالایی از هزینه های هر مؤسسه را تشکیل می دهد ضروری است در این سیستم پیش بینی های لازم برای حصول اطمینان از پرداخت صحیح حقوق و دستمزد بعمل آید.از سوی دیگر سیستم حقوق و دستمزد باید بنحوی طراحی شود که اطلاعات لازم را بسرعت گردآوری، کسورات لازم را محاسبه و رقم خالص قابل پرداخت به هر یک از کارکنان را محاسبه نموده و تدابیر مناسبی برای جلو گیری از پرداخت به افراد واهی و سایر انواع سوء استفاده ها فراهم نماید.
برای رعایت قانون ، کارفرما موظف است اطلاعات لازم در مورد کارکنان و میزان حقوق و مزایای آنان را به مراجع ذیصلاح ارسال نماید.در ایران نیز طبق قانون مالیات بر درامد،کارفرما موظف است اسامی کارکنان و مشخصات آنها را به حوزه های مالیاتی متعلق به کارکنان را به حساب مخصوصی واریز نماید. بعلاوه طبق قوانین تأمین اجتماعی لازم است هر ماهه اسامی کارکنان و میزان حقوق و دستمزد آنها طی لیستی به ادارات تأمین اجتماعی محل تسلیم و حق بیمه سهم کارمند و کارفرما به حسابهای مخصوص واریز گردد.
باید توجه داشت که سیستم حقوق و دستمزد تنها کارکنان واحد تجاری را در بر گرفته و افرادی که به صورت پیمانکار و حقالزحمه بگیر در واحد تجاری ارایه خدمت می نمایند را شامل نمی شود. مبالغ پرداختی به این دسته از کارکنان تحت عنوان حق الزحمه یا عناوین دیگر تلقی شده و بخشی از حقوق و دستمزد مؤسسه محسوب نمی گردد.

حقوق و مزایای کارکنان
انچه در ازای کار انجام شده توسط کارکنان اداری،مدیران یا ارایه کنندگان خدمات مشابه به طور ماهانه به آنها پرداخت می گردد((حقوق)) وپرداختی به کارگران(ساده یا ماهر) اصطلاحاً دستمزد نامیده می شود که بر حسب ساعت،روز،ماه و یا مقدار تولید تعیین می گردد.
معمولاً علاوه بر حقوق و دستمزد ثابت مزایای دیگر از جمله فوق العاده،پاداش،سهم داز سود واحد و غیره به کارکنان پرداخت میگردد.که این مزایا گاهی بطور مستمر و زمانی نیز به طور غیر مستمر پرداخت می گردند
مزایای فوق ممکن است بصورت نقدی یا غیر نقدی به کارکنان تعلق گیرد.
نرخ حقوق و دستمزد معمولاً از طریق توافق بین کارکنان و کارفرما تعیین می شود. این نرخ مربوط به ساعت عادی و قانونی می باشد.چنانچه کارگری پس از اتمام ساعات قانونی کارکرد روزانه، مدتی را به عنوان اضافه کار انجام وظیفه نماید و یا در ایام تعطیل مشغول انجام وظیفه در واحد تجاری باشد، مستحق به دریافت حقوق و دستمزدی علاوه بر حقوق و دستمزد عادی خواهد بود که نرخ ساعات کاری این اوقات توسط قانون مشخص می شود.
محاسبه حقوق و مزایا
ساعت قانونی که یک کارگر در روز ملزوم به انجام وظیفه در واحد تجاری می باشد از طریق قانون و توسط مراجع ذیربط تعیین می گردد. مثلاً اگر ساعات عادی کار یک کارگر در ماه 160 ساعت و نرخ ساعات عادی 1500 ریال و نرخ هر ساعت اضافه کاری 140درصد باشد با فرض اینکه  این کارگر 200 ساعت در ماه کار کرده باشد، جمع حقوق و دستمزد وی بشرح زیر محاسبه  میگردد:
درآمد ساعات عادی(1500×160)                                  240000

درآمد ساعات اضافه کاری(4/1×1500×40)                   84000   
                                                                           ---------------
جمع دستمزد و اضافه کار                                             324000
                                                                           
                             


ثبت های حسابداری حقوق ودستمزد

ثبت شماره 1

بدهکار                                              بستانکار   

حقوق(جمع حقوق و مزایای خالص)   
   
                                                           بیمه پرداختی(7% پرداختی کارمند)
   
                                                          مالیات پرداختنی
   
                                                           مساعده پرداختنی
   
                                                          حقوق دریافتی/ بانک


ثبت شماره2
 
بدهکار
                                                بستانکار

هزینه حقوق   
   
                                                                بیمه پرداختنی(23% کارفرما)
 
بابت بیمه سهم کارفرما(23%)


ثبت شماره 3

بدهکار                                             بستانکار

بیمه پرداختنی   
 مالیات پرداختنی   

                                                                      نقد