در باب فضيلت و آثار نماز جماعت روايات بسياری وجود دارد كه به حديثی اشاره می كنيم:ای محمد! اگر مؤمن تكبيرة الاحرام را با امام جماعت درک نمايد از 600 هزار حج و عمره و از دنيا و آنچه در آن است بهتر است؛ به هفتاد هزار برابر؛ يک ركعت نمازی كه مؤمن انجام دهد با امام بهتر است از صد هزار دينار كه صدقه بدهد بر مساكين، و سجده ای كه مؤمن با امام جماعت انجام دهد از آزاد كردن صد بنده بهتر است.(عروة الوثقی، ص 762)

مطلب کامل در ادامه ی مطلب ...

پاسخ تفصيلی:

● اهميت نماز جماعت

غير از آثار فردی و اجتماعی نماز جماعت (كه به آنها اشاره خواهدشد) پاداش‏های عظيمی برای آن بيان شده كه در اينجا به بعضی ازروايات، اشاره میشود. از رسول خدا (ص) نقل شده كه: «من سمع النداء فلم يجبه من غيرعلة فلا صلاة له‏» (۱) نماز كسی كه صدای اذان را بشنود و بی دليل، در نماز جماعت ‏مسلمانان شركت نكند، ارزشی ندارد.

در حديث، تحقير نماز جماعت، به منزله تحقير خداوند بشمار آمده‏ است: «من حقره فانما يحقر الله‏» (۲) شركت دائم در نماز جماعت، انسان را از منافق شدن بيمه میكند. (۳) و برای هر گامی كه به سوی نماز جماعت و مسجد برداشته شود، ثواب ‏و حسنه در نظر گرفته شده است. (۴) همين كه كسي برای شركت در نماز جماعت از منزل خارج ‏میشود، يا در مسجد، در انتظار نماز جماعت ‏به سر میبرد پاداش كسی ‏را دارد كه در اين مدت، به نماز مشغول بوده است. (۵) تعداد حاضران در نماز جماعت، هر چه بيشتر باشد، پاداش آن بيشتراست. اين كلام رسول خداست كه فرمود: «ما كثر فهو احب الي الله‏» (۶) حديث جالبی در بيان فضيلت نماز جماعت است كه قسمتی از آن ‏در رساله‏های عمليه هم ذكر شده است. ترجمه تمام حديث چنين است: رسول اكرم صلی الله عليه وآله فرمودند:جبرئيل پيش حضرت رسول صلی الله عليه وآله آمد (با 70000ملک بعد از نماز ظهر) گفت يا محمد!همانا خداوند بر تو درود ميفرستد و برای شما هديه ای فرستاد كه به پيامبران ديگر نفرستاده است.فرمود چيست؟جبرئيل فرمود:

1) سه ركعت نماز وتر (دوركعت شفع و يک ركعت وتر)

2) نمازهای پنج گانه به جماعت

حضرت رسول صلی الله عليه وآله پرسيد مگر نماز جماعت چه فايده ای برای امت من دارد؟

فرمود: اگر در نماز جماعت دونفر اقتدا كنند خدا برای هريک نفر در هر يک ركعت 150 نماز مينويسد.

اگر سه نفر باشند برای هر ركعت 600 نماز برای هر يک مينويسد.

اگر چهار نفر باشند برای هر ركعت برای هر نفر 1200 نماز مينويسد.

برای شش نفر برای هر ركعت 4800 نماز برای هر فرد مينويسد.

برای هفت نفر برای هر نفر و هرركعت 9600 نماز نوشته ميشود.

برای هشت نفر برای هر نفر و هر ركعت 19200 نماز مينويسد.

زمانی كه نُه نفر باشند برای هر نفر و هر ركعت 36400 نماز مينويسد.

برای ده نفر برای هر نفر و هر ركعت 72800 نماز نوشته ميشود.

گر تعداد افراد از ده نفر گذشت دراينصورت اگر آسمان صفحه و كاغذ و درختان قلم و جن و انس و ملائكه نويسنده باشند نميتواند ثواب يک ركعت از آن را بنويسند.همين كه عدد افراد از ده نفر گذشت، حساب آنرا جز خدا كسی نمیداند.

(۷) در حديث ديگر است: هر كه نماز جماعت را دوست ‏بدارد، خدا و فرشتگان او را دوست میدارند. (۸) در زمان پيامبر (ص) هرگاه افراد نماز جماعت كم میشدند، آن حضرت به جستجو و تفقد از افراد می پرداخت و می فرمود: شركت در نماز صبح و عشاء، بر منافقان از هر چيز سنگين‏تر است. (۹) قرآن نيز، از اوصاف منافقان، بی حالی و كسالت هنگام نماز را بيان‏ كرده است. (10) چرا كه سحر خيزی و حضور در جماعت مسلمين، آن هم از راه‏های دور و در گرما و سرما، نشانه صداقت در ايمان و عشق نمازگزار است.

حضور در نماز جماعت، خاص يک منطقه نيست. انسان در هر جا كه باشد، خوب است‏ به فكر نماز جماعت و حضور در آن و تشويق‏ ديگران باشد.

رسول خدا (ص) دربارهء اهميت جماعت، فرمود: «صلاة الرجل في جماعة خير من صلاته فی بيته اربعين‏ سنة. قيل: يا رسول الله! صلاة يوم؟ فقال (ص): صلاة‏واحدة‏» (۱۱) يک نماز با جماعت، بهتر از چهل سال نماز فرادی در خانه‏ است. پرسيدند: آيا فقط يک روز نماز؟ فرمود: بلكه يک نماز. و می فرمود: صف‏های نماز جماعت، همانند صف‏های فرشتگان درآسمان چهارم است. (۱۲) اولين نماز جماعتی هم كه بر پا شد، به امامت رسول خدا و شركت‏ حضرت علي (عليه السلام) و جعفر طيار (برادر حضرت علی(عليه السلام)) بود. همينكه ‏ابوطالب، فرزندش علی (عليه السلام) را ديد كه به پيامبر اقتدا كرده، به فرزند ديگرش جعفر گفت: تو نيز به پيامبر اكرم (ص) اقتدا كن و اين جماعت دو سه ‏نفری، پس از نزول آيه «فاصدع بما تؤمر» بود، كه فرمان به علنی ساختن‏ دعوت و تبليغ میداد. (۱۳)

● آثار نماز جماعت

بر پايی فريضه‏های دينی به صورت دسته جمعی، غير از پاداش‏های فراوانی كه ياد شد، در زندگی فردی و اجتماعی امت مسلمان نيز، آثار مثبت و فراوانی دارد كه به برخی اشاره می شود:

۱) آثار معنوی

بزرگترين اثر معنوی نماز جماعت، همان پاداش‏های الهی است كه گفته شد. روايت است كه شبی، علی عليه السلام تا سحر به عبادت ‏مشغول بودند. چون صبح شد، نماز صبح را به تنهائی خواندند و استراحت ‏كردند.

رسول خدا (ص) كه آنحضرت را در جماعت صبح نديد، به خانه او رفت. حضرت فاطمه(س) از شب زنده‏ داری علی(ع) و عذر او از نيامدن به‏ مسجد سخن گفت. پيامبر فرمود: پاداشی كه بخاطر شركت نكردن در نماز جماعت صبح، از دست علی(ع) رفت، بيش از پاداش عبادت تمام‏ شب است. (۱۴) رسول خدا(ص)فرموده است: لان اصلی الصبح فی جماعة احب الی من ان اصلی ليلتی حتی اصبح (۱۵) اگر نماز صبح را به جماعت‏ بخوانم، در نظرم محبوبتر ازعبادت و شب زنده‏ داری تا صبح است.

بخاطر همين فضيلت و پاداش‏هاست كه اگر تعداد نمازگزاران از ده نفر بيشتر شود، اگر تمام آسمان‏ها كاغذ، و درياها مركب و درخت‏ها قلم شود و فرشتگان بنويسند، پاداش يک ركعت آنرا نمی توانند بنويسند.(۱۶) و نماز جماعت ‏با تاخير، بهتر از نماز فرادی در اول وقت است. (۱۷)

- آمرزش گناهان: يكی از مواردی كه سبب مغفرت و آمرزش گناهان می شود، شركت مداوم در نماز جماعت و محافظت از آن است. در حديثی از امام باقر(عليه السلام) چنين ميخوانيم:سه چيز است كه موجب كفاره وآمرزش گناهان ميشود:

1. وضوی كامل در هوای سرد

2. درشب و روز برای نمازها قدم برداشتن

3. محافظت و مداومت بر نمازهای جماعت.

در حديثی رسول الله صلی الله عليه وآله ميفرمايند: كسی كه در نماز جماعت با ايمان و قصد پاک و خشنودی خدا داخل شود، اعمال خود را از سر گيرد (يعنی گناهانش بخشيده ميشود)

رسول اكرم(صلي الله عليه وآله): كسی كه بسوی مسجد گام بر ميدارد و تا هنگامی كه به خانه اش بر ميگردد خداوند 10 گناه از نامه عملش پاک ميكند.

- انتظار نماز جماعت و كفاره گناهان: چه اسرار و آثاری در نماز جماعت است كه رفتن به آن انتظار آن و برگشتن از آن و خواندن نماز جماعت موجب بخشش گناهان است؟

در حديثی از ابی الحسن (عليه السلام) داريم: انتظار نماز جماعت از جماعتی تا جماعتی ديگر كفاره گناهان است.

- سبب محو گناه: در حديثی ديگراز ايشان داريم: آگاه باشيد هركس به طرف مسجد برای اقامه نماز جماعت حركت كند برای هر قدم هفتاد هزار گناه و سيئه از او محو ميشود.!

- نجات از دورويی و نفاق: نفاق  و دورويی اين است كه انسان حال و ظاهر خود را طوری به ديگران نشان دهد كه باطن قلب و سيره اش جز آن است و اين يكی از بيماریهای روح و روان است و قرآن مجيد به شدت از نفاق نهی كرده و جايگاه منافقان را در آتش جهنم قرار داده است.

رسول اكرم (صلی الله عليه وآل) می فرمايند: كسی كه در دنيا دورو باشد در قيامت با دو صورت آتشين محشور ميشود و برای درمان وعلاج اين خطيئه بزرگ و نقص آشكار راههايی وجود دارد كه يكی از راههای آن شركت مداوم در نماز جماعت است كه دل و جان آدم را صفا ميبخشد و روح اخلاص در وجودش پديدار ميشود.

- هفتاد هزار حسنه؛ رسول اكرم (صلی الله عليه وآله): آگاه باشيد هر كس برای اقامه نماز جماعت به سوی مسجد گام بردارد برای هر قدمش هفتاد هزار حسنه منظور ميشود.

- سبب دعای خير فرشتگان: در حديثی از امام صادق( عليه السلام) داريم: هيچ بنده ای از شيعيان ما به نماز نمی ايستد مگر اينكه به شمار مخالفينش فرشتگان پشت سر او به نماز می ايستند و برای او دعای خير ميكنند تا از نماز فارغ شود. در حديثی ديگر از امام صادق(عليه السلام) داريم: همانا خداوند و فرشتگانش بر كسانی كه صف اول نماز جماعت را به هم ميپيوندند درود ميفرستد.

رسول اكرم (صلی الله عليه وآله): وقتی شما از خانه خارج ميشويد با طهارت باشيد و شركت در جماعت مسلمين بكنيد وانتظار نماز باشيد دراين صورت ملائكه برای شما دعا ميكنند، خدایا او را بيامرز خدايا بر او رحم كن.

- سبب نزديكی به خداوند؛ يكی ديگر از آثار نماز جماعت اينست كه هر چقدر در نماز جماعت شركت كنيد درجه تان بالاتر ميرود و به خدا نزديكتر ميشويد. همانطور كه خود نماز موجب قرب الهی است شركت در نماز هم موجب قرب است و در روايات وارد شده كه نماز گزاران محبوب خداوندند. در حديثی از امام كاظم (عليه السلام) داريم هركس يک قدم به سوی نماز جماعت بردارد يک درجه به خدا نزديكتر ميشود.

- استجابت دعا؛ خدا در قرآن وعده استجابت داده و فرموده مرا بخوانيد تا استجابت كنم. رسول اكرم (صلی الله عليه وآله): همانا خداوند از بنده اش زمانی كه به نماز جماعت مشغول است و سپس از او حاجتی بخواهد كه بر آورده نشود حيا ميكند تا اينكه آن را اجابت كند.

- مايهء رحمت: رسول اكرم(صلی الله عليه وآله): جماعت مايهء رحمت و تفرقه موجب رنج وعذاب است.

- تاثير نماز صبح به جماعت: در حديثی امام صادق(عليه السلام) نماز صبح وعشاء را دشوار ميداند و نشانه مؤمنين واقعی اينست كه نماز صبح را به وقتش و به جماعت بخوانند و ميفرمايند رسول خدا روزی پس از ادای نماز صبح در مسجد رو به اصحاب كرده و از حال مردانی كه نامشان را يک به يک برد و پرسيد كه آيا در نماز جماعت شركت كرده اند...اصحاب گفتند خير!. بعد فرمودند: براستی كه هيچ نمازی بر منافقان از نماز صبح و نماز عشاء سخت تر نيست. در حديثی ديگر از ايشان داريم اگر نماز صبح را به جماعت بخوانم در نظرم محبوبتر از عبادت و شب زنده داری تا صبح است. امير المومنين علي (عليه السلام): كسی كه نماز صبحش را به جماعت بخواند نمازش در ميان نماز نيكان بالا ميرود و آن روز در جرگه پارسايان نوشته ميشود.

- موجب خشنودی خداوند: رسول اكرم(صلی الله عليه وآله): سه گروهند كه خداوند از آنان خشنود است:

1) كسی كه نماز شب ميخواند

2) جمعی كه نماز جماعت تشكيل ميدهند.

3) دسته ای كه در برابر دشمن در راه خدا صف آرايی كرده اند.

- كمال نماز در جماعت است: امام باقر(عليه السلام): كسی كه همسايه مسجد است و به جماعت حاضر نميشود نمازش كامل نيست مگر اينكه مريض باشد يا عذر موجه داشته باشد.

- خوش بينی مردم: پيامبر(صلی الله عليه وآله) فرمود: هر كه نمازهای پنجگانه را با جماعت بخواند به او گمان هر خير و نيكی را داشته باشيد .

- مونس در قبر: پيامبر(صلی الله عليه وآله) فرمود: آگاه باشيد هر كه به طرف مسجد برای اقامه نماز جماعت حركت كند، به هر قدمی هفتاد هزار حسنه و ثواب برای او نوشته شود و اگر در همين حال بميرد، خداوند هفتاد هزار فرشته بر او بگمارد كه او را در قبرش زيارت كنند و در تنهايی مونس او باشند و برايش استغفار كنند تا برانگيخته شود .

- عبور از صراط: رسول خدا(صلی الله عليه وآله) فرمود: هر كس در هر كجا كه باشد اگر بر جماعت مداومت كند، مانند برق سريع و درخشان همراه نخستين گروه بهشتان از روی صراط می گذرد.

- آزادی از آتش دوزخ: رسول خدا(ص) فرمود: هر كس چهل روز در نماز جماعت شركت كند و بطور مرتب نماز گزارد، دو بركت نامه و سند رهايی بخش به او می دهند : نجات از آتش و رهايی از نفاق

- نجات از مراحل ترسناک قيامت: رسول اكرم(صلی الله عليه وآله) فرمود: در روز قيامت خداوند، همه انسانها را برای حساب گرد ميآورند. پس هر مومنی كه در نماز جماعت شركت كند، خداوند سختی ها و دشواری های روز قيامت را برايش آسان می سازد: آنگاه فرمان می دهد كه او را روانه بهشت سازند.

۲) آثار اجتماعی

نماز جماعت، مقدمه وحدت صفوف و نزديكی دلها و تقويت كننده‏ روح اخوت است.

نوعی حضور و غياب بی تشريفات، و بهترين راه شناسائی افراد است.

نماز جماعت، بهترين، بيشترين، پاكترين و كم خرج‏ ترين‏ اجتماعات دنياست و نوعی ديد و بازديد مجانی و آگاهی از مشكلات و نيازهای يكديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعی بين آحاد مسلمين است.

۳) آثار سياسی

نماز جماعت، نشان دهنده قدرت مسلمين و الفت دلها و انسجام ‏صفوف است.

تفرقه‏ها را میزدايد، بيم در دل دشمنان می افكند، منافقان را مايوس‏ میسازد، خار چشم بدخواهان است.

نماز جماعت، نمايش حضور در صحنه و پيوند «امام‏» و «امت‏» است.

4) آثار اخلاقی، تربيتی

در نماز جماعت، افراد در يک صف قرار می گيرند و امتيازات موهوم صنفی، نژادی، زبانی، مالی و. . . كنار میرود و صفا و صميميت و نوعدوستی در دلها زنده می شود و مؤمنان، با ديدار يكديگر در صف ‏عبادت، احساس دلگرمی و قدرت و اميد می كنند.

نماز جماعت، عامل نظم و انضباط، صف ‏بندی و وقت‏ شناسی است. روحيه فردگرايی و انزوا و گوشه‏ گيری را از بين می برد و نوعی مبارزه ‏با غرور و خود خواهی را در بر دارد.

نماز جماعت، «وحدت‏» در گفتار، جهت، هدف و امام را می آموزد و از آنجا كه بايد پرهيزكارترين و لايق‏ترين اشخاص، به امامت نماز بايستد، نوعی آموزش و الهام دهنده علم و تقوا و عدالت است.

نماز جماعت، كينه‏ها و كدورت‏ها و سوء ظن‏ها را از ميان می برد و سطح دانش و عبوديت و خضوع را در جامعه اهل نماز، افزايش می دهد.

به خاطر اينهمه آثار است كه به نماز جماعت، آنهمه توصيه شده‏ است. حتی نابينايی وقتي از حضور پيامبر، اجازه خواست كه به مسجد نيايد، آنحضرت فرمود: از خانه تا مسجد، ريسمانی ببندد و به كمک آن، خود را به نماز جماعت‏برساند. (۱۸) و نيز، نابينايانی كه اجازه ترک شركت ‏در نماز خواستند، رسول خدا(ص) اجازه نفرمود. (۱۹) از طرف ديگر، برخورد شديد نسبت‏ به كسانی كه به نماز جماعت ‏اهميت نمی دهند، نشان ديگری بر اهميت و سازندگی آن است. در حديث است كه به چنان كسان، همسر ندهيد (۲۰) و معرف آنان‏ نشويد. (۲۱)

پی نوشتها:

۱- وسائل، ج ۵ ص ۳۷۵، كنز العمال، ج ۸ حديث ۲۲۷۹۹.

۲- من لا يحضره الفقيه، ج ۱ ص ۳۷۷.

۳- مستدرك الوسائل، ج ۱ ص ۴۸۸.

۴- كنز العمال، ج ۸ حديث ۲۲۸۱۵ از پيامبر اسلام(ص).

۵- كنزالعمال، ج ۸ حديث ۲۲۸۱۸ و ۲۲۸۲۷.

۶- كنزالعمال، ج ۸ ص ۲۵۸.

۷- مستدرك الوسائل، ج ۱ ص ۴۸۷، رساله حضرت امام، مسئله ۱۴۰۰.

۸- مستدرك الوسائل، ج ۱ ص ۴۸۸.

۹- كنزالعمال، ج ۸ ص ۲۵۶.

۱۰- و اذا قاموا الی الصلوة قاموا كسالی(نساء، آيه ۱۴۲).

۱۱- مستدرك الوسائل، ج ۱ ص ۴۸۸.

۱۲- همان مدرك.

۱۳ همان مدرك، ص ۶۸۹، وسائل، ج ۵ ص ۳۷۳.

۱۴- سفينة البحار، ج ۱، جماعت.

۱۵- كنز العمال، ج ۸ حديث ۲۲۷۹۲.

۱۶- توضيح المسائل امام(قدس سره) مسئله ۱۴۰۰.

۱۷- توضيح المسائل امام(قدس سره) مسئله ۱۴۰۲.

۱۸- وسائل، ج ۵ ص ۳۷۷.

۱۹- كنزالعمال، ج ۸ ص ۲۵۵.

۲۰- و۲۱- سفينة البحار، ج ۱، جماعت.