از حضرت رسول ختمی (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت است که عبادت کن خدای تعالی را چنانچه گویا او را می‏بینی؛ و اگر تو او را نمی‏بینی او تو را می‏بیند(1).
از این حدیث شریف استفاده دو مرتبه از مراتب حضور قلب می‏شود:
یکی آنکه سالک مشاهد جمال جمیل و مستغرق تجلیات حضرت محبوب باشد، به طوری که جمیع مسامع قلب از دیگر موجودات بسته چیزی مشاهده نکند. بالجمله، مشغول حاضر باشد و از حضور و محضر نیز غافل باشد.
و مرتبه دیگر که نازلتر از این مقام است، آن است که خود را حاضر محضر ببیند و ادب حضور و محضر را ملحوظ دارد.
جناب رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرماید: اگر می‏توانی از اهل مقام اول باشی عبادت خدا را آن طور بجا آور، و الا از این معنا غافل مباش که تو در محضر ربوبیتی.
و البته محضر حق را ادبی است که غفلت از آن از مقام عبودیت دور است.
و اشاره به این فرموده است در حدیثی که جناب ابو حمزه ثمالی رضی الله عنه نقل می‏کند، می‏گوید: دیدم حضرت علی بن الحسین سلام الله علیهما را که نفرمود تا آن که از نماز فارغ شد. سؤال کردم از سببش، فرمودن وای بر تو، آیا می‏دانی در خدمت کی بودم؟(2).
و نیز از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) منقول است که دو نفر از امت من به نماز می‏ایستند، در صورتی که رکوع و سجودشان یکی است و حال آن که میان نماز آنها مثل ما بین زمین و آسمان [فاصله ]است(3).
و فرمودند: آیا نمی‏ترسد کسی که صورت خود را در نماز بر می‏گرداند صورت او چون روی حمار شود(4).
و فرمودند: کسی که دو رکعت نماز بجا آورد و در آن به چیزی از دنیا متوجه نشو، خدای تعالی گناهان او را می‏آمرزد(5).
و فرمودندن بعضی از نمازها قبول می‏شود نصفش یا ثلثش یا ربعش یا خمسش - تا عشرش. و بعضی از نمازها چون جامه کهنه پیچیده می‏شود و به روی صاحبش زده می‏شود. و از نماز تو مال تو نیست مگر آن که به قلبت اقبال به آن کنی(6).
و حضرت باقر (علیه السلام) فرمودند: رسو خدا فرمود: وقتی بنده مؤمن به نماز بایستد خدای تعالی نظر به سوی او کند - یا فرمودند خدای تعالی اقبال به او کند - حتی تا منصرف شود. و رحمت از بالای سرش سایه بر او افکند و ملائکه فرو گیرند اطراف و جوانب او را تا افق آسمان، و خدای تعالی ملکی را موکل او کند که بایستد بالای سر او و بگوید: ای نماز گزار! اگر بدانی که نظر می‏کند به سوی تو و باکی (چه کسی) مناجات می‏کنی، توجه به جایی نمی‏کنی و از موضعت جدا نمی‏شوی هرگز.(7)
و از حضرت صادق (علیه السلام) منقول است که جمع نمی‏شود اشتیاق و خوف در دلی مگر آن که بهشت بر او واجب شود. پس وقتی نماز می‏خوانی، اقبال کن به قلب خود به خدای عزوجل؛ زیرا که نیست بنده مؤمنی که اقبال کند به قلبش به خدای تعالی در نماز و دعا مگر آن که قلوب مومنین را خدای تالی به او اقبال دهد و با دوستی آنها او را تأیید کند و او را به بهشت برد(8).
و از حضرت باقر و صادق (علیهم السلام) مروی است که فرمودند: نیست از برای تو از نمازت مگر آنچه را که اقبال قلب داشته باشی در آن؛ پس، اگر به غلط بجا آورد تمام آن را یاغفلت از آداب آن کند، پیچیده شود آن و به روی صاحبش زده شود(9).
و از حضرت باقر العلوم (علیه السلام) روایت شده که همنا بالا می‏رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع یا خمسش؛ پس، بالا نمی‏رود برای او مگر آنچه را اقبال نموده است بر آن. و ما مأمور شدیم به نافله تا تتمیم شود نقص فرایض به آن(10).
و از جناب صادق (علیه السلام) مروی است که فرمود: وقتی احرام بستی در نماز، اقبال کند بر آن؛ زیرا که وقتی اقبال نمودی خداوند به تو اقبال فرماید و اگر اعراض نمایی خداوند از تو اعراض کند. پس گاهی بالا نمی‏رود از نماز مگر ثلث یا ربع یا سدس ا:، به آن قدر که نمازگزار اقبال به نماز نموده و خداوند عطا نمی‏فرماید به غافل چیزی(11).
و از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت است که به ابی ذر فرمودن: دو رکعت متوسط با فکر بهتر است از ایستادن یک شب در صورتی که قلب غافل باشد(12). احادیث در این باب بسیار است و برای اصحاب اعتبار و قلوب بیدار این قدر کفایت کند.

1) بحار الانوار، ج 74، کتاب الروضه، باب 4، حدیث 3، مکارم الاخلاق، ص 459.
2) وسائل الشیعه، ج 4، ص 688، کتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه، باب 3، حدیث 6.
3) بحار الانوار، ج 81، ص 249، کتاب الصلوه، باب 16، حدیث 41.
4) مستدرک الوسائل، کتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه، باب 2، حدیث 20.
5) همان، حدیث 13.
6) بحار الانوار، ج 81، ص 260، کتاب الصلوه، باب 16، حدیث 59.
7) مستدرک الوسائل، کتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه، باب 2، حدیث 22.
8) وسائل الشیعه، ج 4، ص 687، کتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه، باب 3، حدیث 3.
9) همان، حدیث 1.
10) علل‏الشرایع، ج 2، ص 327، باب 24، حدیث 2.
11) مستدرک الوسائل، کتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه، باب 3، حدیث 7.
12) بحارالانوار، ج 74، ص 82، کتاب الروضه، باب مواعظ النبی، حدیث 2.