به دلیل همین اهمیت و ضرورت خاص است که حضرت امام سجاد(ع) در یکی از دعاهای خویش درباره ماه مبارک رمضان در حالی که پیوسته به بزرگداشت رمضان و ارزش و آثار روزه می پردازد از “نماز” و جایگاه و اهمیت آن و ضرورت مراقبت برای تحقق صحیح این عبادت سخن می آغازد و اینگونه دست نیاز به درگاه پروردگار بی نیاز می گشاید و این سان زبان به زمزمه دعا و درخواست و تمنا باز می کند:
“خداوندا ما را در ماه مبارک رمضان به اوقات نمازهای پنجگانه آگاه فرما و به حدود و احکامش که مقرر داشته ای و واجباتش که واجب ساخته ای و شروط و هنگامش که معین کرده ای دانا ساز.
ای خداوند چنان کن که به هنگام نماز همانند کسانی باشیم که به منازل و مراحل والای آن راه می یابند و همه ارکان آن را رعایت می کنند و آن را به وقت خود به روش و سیره بنده و رسولت حضرت محمد(ص) در رکوع و سجود و همه فضیلت هایش با کامل ترین وضو و طهارت و در نهایت خشوع و فروتنی به جای می آورند.” (1)
برای درک مفهوم و پیام های این دعای شریف توجه به نکات ذیل ضروری می باشد:
1 ـ حضرت امام سجاد(ع) در همان حال که از درگاه خداوند متعال توفیق بهره وری از فضایل و ارزش های نهفته در ماه شریف رمضان را می طلبد و از عبادت روزه سخن می گوید موضوع دعای خویش را تغییر میدهد و از حضرت پروردگار تمنا می کند که شناخت و آگاهی جامع و کامل درباره “نماز” را در دل و جانش بنشاند و او را وهمه روزه داران را به مراقبت های لازم برای عمل به این فریضه بزرگ الهی توفیق دهد. همین حالت و موقعیت ـ یعنی دعا درباره رمضان و روزه و یکباره به نماز پرداختن و مضمون و محتوای مناجات را تغییر دادن ـ دلیل روشنی است بر جایگاه رفیع نماز و منزلت و ارجمندی خاص آن در نگاه ژرف و دقیق حضرت امام زین العابدین (ع).
2 ـ “روزه” با آن که عبادتی است بسیار بزرگ و دارای آثار ارزشمند روحی و معنوی و اخلاقی لکن پذیرش آن به درگاه الهی مشروط به پذیرش “نماز” می باشد به این ترتیب که اگر نماز آنگونه که شایسته است اقامه گردد و مقبول درگاه حضرت پروردگار واقع شود همه عبادات از جمله روزه نیز مورد پذیرش قرار می گیرد و نه تنها روزه که هر عمل صالح و هر کار نیک و شایسته در ابعاد فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در صورت مقبولیت نماز به پیشگاه حضرت حق پذیرفته می شود و در غیراینصورت راهی به درگاه الهی نمی یابد. (2)
این واقعیت نشان می دهد که در ماه مبارک رمضان ضمن مراقبت مستمر از خویش برای انجام روزه باید همواره نسبت به وظیفه ومسئولیت خود درباره نماز آگاه و مراقب باشیم و کوچک ترین قصور و غفلتی در به جاآوردن آن روا مداریم.
3 ـ جایگاه و نقش و اهمیت نماز از جنبه های مختلف شایسته تفکر و تعمق است و از همین طریق می توان دریافت که چرا این عبادت بزرگ نه در یک ماه و همانند روزه که در همه ماه های سال واجب شده و هرگز محدود به زمان و مکان نمی شود.
در متن فرهنگ و معارف اسلامی آموزه های فراوانی درباره جایگاه و نقش و آثار نماز ذخیره گردیده است که نمونه های ذیل برای معرفت یابی و کسب بینش و آگاهی نسبت به آن کافی می باشد:
نماز ستون دین شماست (3)
نماز رحمت الهی را فرود می آورد(4)
نماز بهترین وسیله برای تقرب به درگاه خداونداست (5)
نماز دژ مستحکم خداوند رحمان است و وسیله ای است برای راندن شیطان (6)
تعابیر و عبارات ژرف نهفته در این آموزه ها را مورد مداقه قرار دهید تا بسیار سریع و صریح جایگاه و نقش و آثار نماز را دریابید. ستون دین نام گرفتن نماز فرودآورنده رحمت الهی وسیله تقرب به درگاه خداوند دژ محکم و استوار خداوند وسیله طرد و نفی و رانده شدن شیطان در دل خود نقش حیاتی و محوری و آثار بنیادین این عبادت شریف و عظیم را می نمایانند و بدون نیاز به تشریح و تفسیر اذهان در می یابند که نماز از چه جایگاه و منزلت برخوردار است و چسان آدمی را از معاصی و گناهان پاک می کند و به طی مراتب تقوا و تقرب توفیق می دهد.
4 ـ با “نماز” در مسیر رشد و کمال قرار گرفتن و به جایگاه و مقام تقوا پیشگان راه یافتن و غرق در لذت های پاک معنوی شدن و رضوان و خشنودی خدا و بهشت جاودان و نعمت های الوان و گوناگون آن را کسب کردن به آسانی و سهولت امکان پذیر نمی باشد. حضرت امام سجاد(ع) در دعای شریف خویش همه نمازگزاران را به شناخت و بینش می رساند که چنانچه بخواهند به مقامات والای معنوی دست یابند و پاک و وارسته و از همه قیود آزاد و رها گردند باید نمازهایشان را در اول وقت به جا آورند و هیچ تاخیر و غفلتی را در رعایت اوقات این عبادت شریف روامدارند. همچنین باید به دقت واجبات و ارکان نماز رابشناسند و در رعایت آنها تلاش کنند و نیز باید در انجام وضوی کامل بکوشند و در تحقق رکوع و سجود و همه مراحل نماز هوشیاری و مراقبت ورزند. همچنین باید خشوع و فروتنی در حین عبادت را ـ که موجب می شود نمازگزار به حضور قلب و بهره وری از مفاهیم ناب و تحول زای اذکار و زمزمه ها و حرکات عمیق و پیام گزار این عبادت برسد ـ به خوبی رعایت کنند تا به این وسیله از آغاز تا پایان این “سفر معنوی” در اوج عشق و ایمان و خلوص به پیمودن تمام منازل نماز توفیق حاصل نمایند و به “مقصد اصلی” که “کوی حضرت دوست” است برسند.

پاورقی:
1 ـ صحیفه سجادیه ترجمه عبدالمحمد آیتی انتشارات سروش ص 266 و 267 دعای 44
2 ـ رسول گرامی اسلام حضرت محمد(ص) درباره نقش “نماز” در پذیرش سایر عبادات و هر عمل صالح و نیک چنین می فرماید: “نماز ستون دین است اگر پذیرفته شود سایر اعمال پذیرفته می شود و اگر پذیرفته نشود سایر اعمال نیز پذیرفته نمی شود.”
3 ـ نهج البلاغه نامه 47
4 ـ غررالحکم ج 2 ص 166
5 ـ نهج البلاغه حکمت 136 6 ـ غررالحکم ج 1 ص 123