با اینکه اذکار وارد شده در منابع اسلامی از آن جهت كه ذكر خداوند متعال هستند داراى فضیلت مى باشند و موجب پاکی دل و جلای روح می شوند اما بعضی از آنها بر بعضی دیگر برتری داده شده اند.
در این میان تاكید شیعه بر افضل بودن تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) دلیل دیگرى دارد و آن این است كه این تسبیح منسوب به دختر گرامى پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) یعنى حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مى باشد و آن حضرت تا آخرین لحظات حیات بر انجام آن مداومت داشته و در هیچ حال آن را ترك نمى كرده است.
در این نوشتار به برخی از اسرار و برکات این ذکر ملکوتی خواهیم پرداخت.

 تسبیح بانو چیست
امیرالمؤمنین امام على علیه السلام فرمود: او (فاطمه سلام الله علیها) با وجود اینكه از محبوبترین اشخاص در نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله) بود ولى خدمتكارى نداشت و خود كارهاى منزل را انجام مى داد، او با مشك آب مى آورد تا آنجا كه اثر بند آن در شانه و سینه او باقى مانده بود و آنقدر خانه را جارو كرد كه غبار، تمام لباس هایش را در بر گرفته بود، و آنقدر در زیر دیگ غذا آتش افروخته بود كه لباس هایش رنگ عوض كرده و بوى دود مى داد؛ هنگامى كه سختى هاى او بیشتر شد، به او گفتم: چرا نزد پیامبر (صلى الله علیه و آله) نمى روى و از او كنیزى نمى خواهى تا در كارهاى خانه به تو كمك كند؟
حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله) رفت تا در این باره با وى سخن بگوید، ولى از آن جهت كه اشخاصى نزد پیامبر بودند، چیزى نگفته به خانه بازگشت .
پیامبر كه دریافته بود فاطمه براى عرض حاجتى به نزد وى آمده ، صبح روز بعد به نزد ما آمد و از فاطمه درباره علت مراجعه روز گذشته اش سوال نمود. و من آنچه را كه بین خودم و فاطمه صحبت شده بود، به رسول خدا (صلى الله علیه و آله) عرض كردم .
رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: اى فاطمه ! به تو چیزى را عطا كنم كه از خدمتكار و دنیا با آن چه در آن است بهتر باشد. بعد از نماز سى و چهار مرتبه الله اكبر، سى و سه مرتبه الحمدلله و سى و سه مرتبه سبحان الله بگو. این كار براى تو بهتر است از آن چه در دنیا مى خواهى و آن چه در آن است. در این حال فاطمه سه بار گفت: از خدا و رسولش راضى شدم و چنین خواهم كرد. (1)
امام باقر علیه السلام مى فرماید:
به خداوند سوگند اگر چیزى بهتر از این تسبیح وجود داشت، همانا رسول خدا صلى الله علیه و آله او را به فاطمه (سلام الله علیها) مى آموخت .(2)

آثار و برکات تسبیح دخت رسول الله (صلی الله علیه و آله)
تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) از آثار و بركات بسیاری برخوردار است که با توجه به روایات اسلامی به پاره ای از آن اشاره می شود.
1. آمرزش گناهان
امام صادق علیه السلام می ‏فرماید:
هر كس پس از اتمام نماز واجب و قبل از آنكه حالت نماز را بر هم زند - در همان حالت نشسته و رو به قبله - تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها)  را به جاى آورد گناهان او بخشیده مى شود. (3)
2. نجات از بدبختی
امام صادق علیه السلام می ‏فرماید:
ای اباهارون! ما بچّه‏‌های خود را همان‌ طور كه به نماز امر می‌‏كنیم، به تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها)  نیز امر می‏‌ كنیم. تو نیز بر آن مداومت كن؛ زیرا هرگز به شقاوت نیفتاده است، بنده ‏ای كه بر آن مداومت نموده است.(4).
3. پاداش بهشت  
امام صادق علیه السلام مى فرماید:
هر كس تسبیح فاطمه (سلام الله علیها) را در نماز واجب و قبل از این كه از حالت جلوس تشهد و سلام خارج شود به جا آورد، خدا بهشت را بر او واجب كند. (5)
4. بسیار به یاد خدا  
امام صادق علیه السلام درباره آیه «اذكروا الله ذكرا كثیرا» مى فرماید:
كسى كه تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را بگوید، خدا را به ذكر كثیر یاد كرده است.(6)
و نیز مى فرماید: هر كس شب را با تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) سپرى كند (و هنگام خواب تسبیح گوید) از مردان و زنانى باشد كه خدا را زیاد یاد مى كنند.(7)
5. سپری در برابر شیطان
امام باقر علیه السلام می‏ فرماید:
هر كس تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها)  را به جا آورد و پس از آن استغفار كند، مورد مغفرت قرار می‏‌گیرد و آن تسبیح به زبان صد است و در میزان (اعمال) هزار (ثواب) دارد و شیطان را دور كرده و خدای رحمان را خشنود می‏نماید.(8)
همچنین از امام صادق علیه السلام منقول است كه:
هرگاه یكى از شما به بستر رود، فرشته اى بزرگوار و شیطانى سركش به سرعت به سوى او آیند. آن فرشته به او گوید: روزت را به خوبى ختم كن، و شبت را به خوبى بگشا. و شیطان به او گوید: روزت را به گناه ختم كن، و شبت را به گناه بگشاى .
پس اگر شخص از فرشته بزرگوار اطاعت كند و روزش را به یاد خدا ختم نماید و شبش را هنگامى كه به بستر رود به یاد خدا آغاز كند و سى و چهار مرتبه الله اكبر و سى و سه مرتبه سبحان الله و سى و سه مرتبه الحمد لله بگوید، آن فرشته ، شیطان را از او مى راند و شیطان دور مى شود.
و آن فرشته تا زمانى كه وى از خواب بیدار شود، او را محافظت نماید. و هنگامى كه شخص از خواب بیدار شود، (باز هم) آن شیطان به سوى او بشتابد و مانند آنچه قبل از خواب وى را گفته بود، به او بگوید.
و آن فرشته نیز مانند آن چه قبل از این كه بخوابد به او گفته بود، به وى بگوید. پس اگر آن بنده خداى عزوجل را همانسان كه اول (در شب گذشته و قبل از خواب) یاد كرده بود، (مجددا) یاد كند، آن فرشته شیطان را از او براند و شیطان از وى دور شود، و خداوند عزوجل ثواب عبادت شب را براى او بنویسد. (9)
او با وجود اینكه از محبوبترین اشخاص در نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله) بود ولى خدمتكارى نداشت و خود كارهاى منزل را انجام مى داد، او با مشك آب مى آورد تا آنجا كه اثر بند آن در شانه و سینه او باقى مانده بود و آنقدر خانه را جارو كرد كه غبار تمام لباس هایش را در بر گرفته بود، و آنقدر در زیر دیگ غذا آتش افروخته بود كه لباسهایش رنگ عوض ‍ كرده و بوى دود مى داد.

روش ختم صحیح تسبیح
در تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شایسته است به نکاتی که در روایات بیان شده است، توجه نماییم. از قبیل:
*- ابتدا از الله اكبر آغاز كنیم و سپس الحمدلله و در آخر ذكر سبحان الله به جاى آوریم .(10)
*- اذکار آن را متصلا انجام داده و قطع نکنیم.(11)
*- بلافاصله پس از سلام نماز گفته شود(12)
*- بعد از اتمام تسبیح ، ذكر لا اله الا الله نیز گفته شود.(13)
در این میان چنانچه پس از اتمام تسبیح شك كردیم كه آیا تعداد اذكار را درست گفته ایم یا نه ، طبق نظر بزرگان دین با توجه به «قاعده فراغ» به شك مذكور توجه نكرده و بنا را بر صحت مى گذاریم.
شایان ذکر است که تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها)  از ذكرهاى مجرب و مشهور است كه به جاى آوردن آن در همه حال و همه جا مطلوب است و اینكه در برخى از موارد خاص مانند بعد از اقسام نمازها(14)، قبل از خواب(15)، به هنگام سفر(16)، بعد از نمازهاى نافله (17)  و غیره توصیه شده است مانع از آن نمى شود كه با به جاى آوردن آن در سایر مواقع و در همه حال، از فواید و آثار مترتب بر آن بهره مند نباشیم .

ساده اما راهگشا
همانطور که در روایات مشاهده شد، نباید چنین پنداشت كه این تسبیح به لحاظ اینكه ظاهری بسیار خلاصه دارد و انجام دادن آن بسیار آسان است، چگونه می‏‌شود از چنین آثار و بركاتی برخوردار باشد؟! آری! این تسبیح به ظاهر بسیار خلاصه است؛ امّا در نزد آگاهان و عارفان آشنا، دریایی از حقایق و اسرار توحید را در بر دارد و نیز انجام آن به ظاهر خیلی آسان است؛ ولی اگر خوب به جا آورده شود، کلید باز نمودن بسیاری از دربهای بسته است.
------------------------------
پی نوشت:
1) من لا یحضر الفقیه: 1/320، وسائل الشیعه: 4/1026، علل الشرایع : 366، صحیح بخارى: 6/192، مسند احمد: 1/106، سنن ابى داود: 4/315، بحارالانوار: 85/336.
2) وسائل الشیعه: 4/1025 به نقل از تهذیب: 3/66.
3) دعائم الاسلام: 1/168،  بحارالانوار: 82/335.
4) فروع كافی، كتاب الصلاة: 343.
5) فلاح السائل: 165، بحارالانوار: 82/332.
6) معانى الاخبار: 193.
7) سفینة البحار: 1/593.
8) وسائل الشیعه: 4/1023.
9) فلاح السائل: 279.
10) قال الصادق علیه السلام عند السۆ ال عن التسبیح :تبداء بالتكبیر، ثم التحمید، ثم التسبیح؛ كافى: 3/95، تهذیب: 1/164، وسائل الشیعه: 4/1025، بحارالانوار: 82/333.
11) جامع آیات و احادیث نماز: 2/54.
12) كافى: 3/342، من لا یحضره الفقیه : 1/320 ، بحارالانوار: 82/332و335 ، تهذیب: 2 / 105، ثواب الاعمال: 164.
13) همان.
14) همان.
15) مفتاح الفلاح: 213، مجمع البیان: 8/358؛ من بات على تسبیح فاطمة علیهاالسلام كان من الذاكرین الله كثیرا.
16) امام صادق علیه السلام هرگاه قصد سفر مى كرد، بر در خانه مى ایستاد، تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام را به جاى مى آورد و حمد و آیة الكرسى را قرائت مى كرد؛ سید على بن طاووس، الامان من إخطار الاسفار و الازمان: 41 و 106.
و نیز از امام صادق علیه السلام روایت شده است :
برادران رسول خدا صلى الله علیه و آله به نزد او آمده و گفتند: قصد كرده ایم براى تجارت به شام عزیمت كنیم ، به ما بیاموز كه چگونه بگوییم .
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: در هر شب پس از به جاى آوردن نماز عشا، هنگامى كه براى خواب به بستر مى روید تسبیح فاطمه زهرا را خوانده و پس از آن آیة الكرسى را تلاوت كنید تا از همه گزندها در امان باشید.
بردران رسول خدا پس از سفر مى گفتند: با عمل به این آموزش ، از همه آسیب ها نجات یافته و گزندى به ما نرسید؛ محاسن: 2/368 .
17) وسائل الشیعه: 4/1025 به نقل از تهذیب: 3/66.
ابوالفضل صالح صدر             
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منابع:   
ترجمه و تحقیق از جلد 43 بحارالانوار ، زندگانی حضرت زهرا علیهاالسلام، علامه محمد باقر مجلسی، مترجم و محقق: محمد روحانی زمان آبادی.
بدانید من فاطمه هستم، واحد پژوهش مۆسسه فرهنگی موعود عصر (عج).
نماز و عبادت فاطمه زهرا سلام الله علیها، عباس عزیزى.

تبیان