نگاهي به آثار نماز از منظر روان شناختي
نماز آرامش روان و سكينه خاطر است. به نظر مي رسد كه نماز اين عالي ترين جلوه نياز، ارتباطي گسترده با ابعاد مختلف زندگي انسان داشته باشد. از ميان تمام فرايضي كه از لحاظ ديني بر مسلمانان واجب است نماز بيشترين ارتباط را با انسان دارد. هر روز پنج بار نماز اين كتاب هستي را ورق مي زنيم و اين چنين است كه نماز كلاس درسي مي شود كه آموختني هايش تمامي ندارد.
امروزه روانشناسي را به عنوان علم رفتارشناسي معرفي مي كنند و در اينجا ما به بررسي تأثيراتي مي پردازيم كه نماز به عنوان يك رفتار بر ابعاد مختلف روح و روان انسان مي گذارد.
از ديدگاه روانشناسان يكي از عوامل رشد و شكفتگي شخصيت نشانه هاي رمزي است. از خوشبختي آدمي يكي اين است كه مي تواند نشانه هاي رمزي بكار برد.
آدمي هر چه بيشتر ترقي كند و به كمال نزديك تر شود بيشتر نشانه هاي رمزي بكار مي برد و برعكس هر چه بيشتر در حال تنزل باشد، نشانه هاي رمزي كمتر مورد استفاده اش واقع مي شوند.
يكي از فوايد نشانه هاي رمزي اين است كه جاي انگيزه هاي غريزي و تمايلاتي را كه ابزار آنها مقتضي يا مناسب و يا مقدور نيست مي گيرند و به تسكين يا تخفيف تنيدگي و ناراحتي كه ناشي از عدم ارضاي آنهاست مي پردازند.
«ان الصلوه تنهي عن الفحشا و المنكر». همانا نماز انسان را از بدي و زشتي باز مي دارد.
و از همين جا درمي يابيم كه شايد نماز نشانه اي رمزي است كه باعث رشد شخصيت ما مي شود و آن را اعتلا مي بخشد.
روانشناسان معتقدند «نشانه هاي رمزي مناسب نيروي زندگي را به خدمت خود در مي آورند و از تنيدگي ها و ناراحتي ها مي كاهند و آدمي را قادر مي سازند به اينكه خود را به درجات عالي برساند» و بدين سان نماز سكوي اعتلا و معراج انسان مي شود. نماز مي تواند به مثابه يك پالاينده عمل كند. زماني كه انسان با انجام مقدمات نماز، رو به درگاه خالق بي نياز مي كند و با يكي و فقط يكي كه او را قادر مطلق مي پندارد به گفتگو مي پردازد در واقع به يكي از نيازهاي مهم روانشناختي خود پاسخ داده است.
يكي از نيازهاي انسان نياز به بزرگداشت است، يعني نياز به برتر از خود را ستايش كردن و به تأييد او پرداختن و پيروي كردن از او. با نماز خواندن اين آيين مقدس و هميشگي براي تكريم پروردگار بي همتا چنين نيازي ارضاء مي شود.
يكي ديگر از نيازهاي روانشناختي انسان، نياز به پشتيباني است. خود را به كسي كه هنگام احتياج، كمك و ياري مي كند نزديك نگه داشتن و هميشه به حمايت كسي پشت گرمي داشتن. ما با نماز كه هر روز به صورت منظم انجام مي شود رابطه خود را با كسي حفظ مي كنيم كه در تمام سختي ها و شدايد اميد به ياري او داريم.
مسأله ديگري كه در اينجا مطرح است نظم بخشي نماز به فكر است. در بين بسياري از اقشار جامعه رايج است كه وقتي چيزي را گم مي كنند به نماز مي ايستند تا آن را بيابند. در واقع اين تمركز حواس از طريق ايستادن به سوي قبله يكتا خالق و ركوع و سجود در برابر يگانگي او حاصل مي شود.
به اعتقاد يكي از روانشناسان محبت يا عشق پنج نوع است و يكي از انواع آن عبارت است از عشق به حق يا به پروردگار عالم كه داراي عالي ترين ارزش و دوست داشتني ترين چيزهاست و بطور كامل مستلزم مراقبت، مسؤوليت، احترام و بخصوص معرفت است. اين عشق براي زندگي ضروري است، زيرا آدمي بايد كمال را در نظر بگيرد و آرزوي وصول به آن را در سر بپروراند تا به پيشرفت و حل مشكلات خود نايل آيد و نماز كشش عاشقان حق و محبوب خاشعان و مِهر معبود است.
يكي از روش هايي كه براي كاهش استرس توسط روانشناسان پيشنهاد مي شود استفاده از شستشوي با آب است. وضو مقدمه نماز است و هر بار كه ما براي نماز مي ايستيم و خود را با وضو پاك و مطهر مي سازيم در واقع به تطهير روح خود مي پردازيم و مرهمي بر روان خسته خود مي گذاريم.
در واقع اگر بخواهيم براي نماز روح و جسم قايل شويم و حركات فيزيكي را جسم نماز و حالات روحاني آن را روح نماز نام گذاريم به فوايد و آثار نماز بيشتر پي مي بريم. يكي از روش هاي مقابله با تنش كه علاوه بر روانشناسي، علوم ديگر نيز آن را تأييد مي كنند انجام حركات منظم يا ورزش است. در همين راستا نماز و بعد جسمي آن (حركاتي كه بطور منظم پنج بار در شبانه روز تكرار مي شود) جسم را چنان صيقل مي دهد كه آيينه روح مي شود.
يكي از فلاسفه مي گويد: نماز به آدمي نيرويي براي تحمل غم ها و مصائب و در نتيجه بهداشت رواني مي بخشد و انسان را اميدوار مي سازد و قدرت ايستادگي و مقاومت در برابر حوادث بزرگ را به او مي دهد.
انسان در نماز با تمام اعضاي بدن و حواس خود متوجه خدا مي شود و از همه اشتغالات و مشكلات دنيوي روي برمي گرداند و به هيچ چيز جز خدا و آيات قرآن كه در نماز بر زبان مي آورد فكر نمي كند همين روي گرداني كامل از مشكلات زندگي و نينديشيدن به آنها، در اثناي نماز، باعث ايجاد آرامش روان و آسودگي عقل در انسان مي شود.
اين حالت آرام سازي و آرامش رواني ناشي از نماز، از نظر رواني تأثير بسزايي در كاهش شدت تشنجات عصبي ناشي از فشار زندگي روزانه و پايين آوردن حالت اضطرابي كه برخي از مردم دچار هستند، دارد.
در حديث آمده است كه: هرگاه امري بر رسول خدا سخت مي آمد به نماز مي ايستاد.
اصولاً رابطه معنوي ميان انسان و خداوند در اثناي نماز، به او آنچنان نيروي معنوي مي بخشد كه مايه تجديد اميد، تقويت اراده و آزاد شدن توانايي هاي عظيم وي مي شود، توانايي ها و نيروهاي عظيمي در وجود انسان نهفته است كه معمولاً بخش كوچكي از آنها را به كار مي گيرد. رابطه معنوي انسان با پروردگار در طول نماز و دريافت نوعي فيض الهي، يا بارقه روحانيت از خداوند متعال، باعث رها شدن نيروهاي معنوي مستمر در انسان مي شود و عزمش را جزم، اراده اش را قوي و همتش را بلند مي گرداند. در نتيجه براي پذيرش علم و معرفت آماده تر و براي انجام كارهاي بزرگ داناتر مي شو د.

منبع: سبطین