نگهدارى بول و غائط
1 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله : كسى از شما در حالى كه پيشابش را نگه داشته است ، به نماز نيايد.
2 ـ هرگاه نماز برپا مى شود و كسى از شما نياز به دستشويى دارد، نخست به آنجا برود.
3 ـ روا نيست مردى كه به خدا و روز آخرت ايمان دارد ، در حالى كه پيشابش را نگه داشته، نماز بخواند تا آنگاه كه خود را سبك كند.
4 ـ كسى كه در تنگناى پيشاب است، نماز نخواند.
5 ـ كسى از شما در آن حال كه بول و غائطش انبوه شده است، نماز نخواند.
6 ـ امام صادق عليه السّلام : براى «حاقن»، «حاقب» و «حاذق» نمازى نيست. «حاقن» كسى است كه بول خود را نگه داشته و «حاقب» كسى است كه غائطش را نگه داشته است...
نماز بدون پوشش روبرو[1]
7 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله : نماز بدون پيش رو نهادن چيزى، جفا و بى وفايى است. كسى كه در بيابان نماز مى خواند بايد پيش رويش چيزى همچون دنباله جهاز شتر بنهد.
8 ـ هرگاه يكى از شما نماز مى خواند، رو به پوشش و نزديك به آن بخواند.
9 ـ هر يك از شما كه مى تواند كارى كند تا كسى ميان او و قبله اش فاصله نشود ، چنين كند.
10 ـ هرگاه يكى از شما ، در نماز به سمت پوششى مى ايستد، به آن نزديك گردد و گر نه شيطان از ميان او و آن پوشش مى گذرد[2].
11 ـ هر يك از شما در نماز، با خط كشى جلويش ، سنگ و يا هر چه يافت براى خود پوششى بسازد، اگر چه چيزى نماز مؤمن را قطع نمى كند.
12 ـ ابن ابى يعفور: از امام صادق عليه السّلام پرسيدم: آيا اگر چيزى از جلوى انسان بگذرد، نماز را قطع و باطل مى كند. فرمود: خير، چيزى نماز مؤمن را قطع نمى كند، ولى هر اندازه مى توانيد، (آن را) دور كنيد.
شكستن انگشتان
13 ـ امام صادق عليه السّلام : پيامبر در پشت خود صداى انگشتان كسى كه در نماز آن ها را مى فشرد شنيد، پس از آنكه نمازش را تمام كرد، حضرت فرمود: آگاه باشيد، نصيب او از نماز همان است.
14 ـ محمّد بن مسلم: از امام باقر عليه السّلام پرسيدم انسان در نماز به اين سو و آن سو توجه مى كند؟ فرمود: خير و انگشتانش را نيز نمى شكند.
بازى كردن
15 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله به علىّ عليه السّلام فرمود: اى علىّ ، خداوند جلّ جلاله بازى كردن در نماز را براى امّت من، نپسنديده است[3].
16 ـ همانا خداوند تبارك و تعالى شش خصلت را براى من نپسنديده و من نيز آن ها را براى جانشينان از نسلم و پيروانشان نپسنديده ام : بازى كردن در نماز ...[4].
17 ـ انس بن مالك: پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله مردى را ديد كه در نماز، سنگريزه ها را تكان مى دهد . پس از آنكه نمازش را تمام كرد، حضرت به آن مرد فرمود: نصيب تو از نماز همان است.
18 ـ امام علىّ عليه السّلام : مرد، در نماز با ريشش و آنچه او را از نمازش به خود مشغول مى دارد، بازى نمى كند.
23 / 5
به اين سو و آن سو روى گرداندن
19 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله : در نمازتان به اين سو و آن سو روى نگردانيد ، كه چنين كسى نمازى ندارد.
20 ـ مبادا در نماز، به اين سو و آن سو روى گردانيد ، كه روى گرداندن در نماز، هلاكت است. اگر چاره اى نيست در نماز مستحب، و نه در واجب، انجام گيرد.
21 ـ در توضيح گفتار يحيى به بنى اسرائيل ـ : خداوند شما را به نماز فرمان داده است، پس هرگاه نماز مى خوانيد به اين سو و آن روى نگردانيد ، كه خدا در نماز رو به چهره بنده اش دارد تا آنگاه كه او روى گرداند.
22 ـ پيوسته خداى جلّ جلاله در نماز رو به بنده اش دارد ، تا آنگاه كه روى نگردانده است. پس اگر روى گرداند، خدا نيز روى مى گرداند.
23 ـ هيچگاه بنده در نمازش روى نمى گرداند ، جز اينكه پروردگارش به او مى گويد: اى فرزند آدم، به كجا رو مى كنى؟ من براى تو از آنچه بدان روى آورده اى، بهترم.
24 ـ هر كس در نماز از روى قصد به آن كه در چپ و راستش هست، پى ببرد، نمازى ندارد.
25 ـ امام علىّ عليه السّلام : روى گرداندن در نماز، ربودنى از شيطان است. پس مبادا در نماز به اين سو وآن سو روى گردانيد ، كه خداوند تبارك و تعالى، هنگام به نماز ايستادن بنده، به او روى مى آورد وآنگاه كه روى گرداند ، خداوند تبارك و تعالى مى گويد: اى فرزند آدم، از چه كسى روى مى گردانى؟ ـ تا سه بار ـ پس در بار چهارم خداوند از او روى مى گرداند[5].
26 ـ امام صادق عليه السّلام : هنگامى كه بنده نماز را آغاز مى كند، خداوند با روى كريمانه اش به او روى مى آورد و فرشته اى را بر او مى گمارد ، تا قرآن را كامل وتمام از لبش برچيند. پس اگر بنده از نمازش روى گرداند، خداوند نيز روى مى گرداند واو را به همان فرشته مى سپارد واگر در همه نمازش، به آن متوجه باشد، خداوند با روى كريمانه اش به او رو مى كند تا آنكه نمازش كامل وتمام بالا رود. واگر در آن دچار فراموشى يا غفلت گرديد يا سرگرم به چيزى جز نماز شد، از نمازش، همان اندازه بالا مى رود كه به خدا روى داشته است و به دل غافل هيچ چيز، بخشيده نمى شود.
27 ـ درباره گفته خداوند متعال: «پاكدلانه روى به دين داشته باش» ـ : در نماز بايست و به راست و چپ روى مگردان.
28 ـ ابن ابى جمهور : در روايت چنين آمده است: هرگاه بنده به نماز مى ايستد و كارهايى را در آن هنگام بر خود حرام مى گرداند، شيطانش نزد وى مى آيد و مى گويد: اين را به ياد آر ، آن را به ياد آر ، تا به آنجا مى رسد كه نمى داند چند ركعت خوانده است.
سستى كردن
«منافقان، با خدا نيرنگ مى كنند و حال آنكه او با آنان نيرنگ مى كند و چون به نماز ايستند، به سستى برخيزند، با مردم ريا مى كنند و خدا را جز اندكى ياد نمى كنند .»
«و هيچ چيز مانع پذيرفته شدن انفاقهاى آنان نشد ، جز اينكه به خدا و پيامبرش كفر ورزيدند وجز با سستى نماز به جاى نمى آورند وجز با كراهت انفاق نمى كنند».
29 ـ انس بن مالك: پيامبر داخل مسجد شد و با طنابى كشيده شده ميان دو ستون روبرو شد. فرمود: اين طناب براى چيست؟ گفتند: اين طناب زينب است، هرگاه سست مى شود بدان مى آويزد. پس پيامبر فرمود: نه، آن را باز كنيد. هر يك از شما تا آنگاه كه نشاط دارد، نماز بخواند و هنگامى كه سست شد بنشيند[6].
30 ـ امام علىّ عليه السّلام : سستى كردن انسان در نماز، از سستى ايمان است.
31 ـ امام باقر عليه السّلام : سست و خواب آلود و سنگين به نماز نايست كه اين ها از خوى منافقان است. همانا خداوند سبحان، مؤمنان را از ايستادن به نماز در حالت مستى ـ يعنى مستى خواب ـ باز داشته و در توصيف منافقان گفته است: «و چون به نماز ايستند، به سستى برخيزند، با مردم ريا مى كنند و خدا را جز اندكى ياد نمى كنند.»[7].
خميازه كشيدن
32 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله : مبادا در نماز زياد خميازه بكشيد، كه صداى شيطان است. همانا خداوند عطسه را دوست وخميازه را در نماز ناپسند دارد[8].
33 ـ ابو امامه: پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله ، خميازه را در نماز ناپسند مى داشت .
34 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله : هرگاه يكى از شما در نماز دچار خميازه شد، تا آنجا كه مى تواند آن را فرو خورد[9].
35 ـ امام علىّ عليه السّلام : هرگاه پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله در نماز دچار خميازه مى شد، با دست راستش جلوى آن را مى گرفت .
خواب آلود بودن
«اى ايمان آورندگان، در حال مستى به نماز نزديك نشويد ، تا آنگاه كه بدانيد چه مى گوييد».
36 ـ زيد شحّام: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم: معناى گفته خداى جلّ جلاله در آيه «در حال مستى به نماز نزديك نشويد» چيست؟ فرمود: مستى خواب[10].
37 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله : هرگاه يكى از شما در نمازش خواب آلود شد، آن را رها كند و بخوابد[11].
38 ـ امام علىّ عليه السّلام : هرگاه در نماز، خواب بر چشمت غلبه كرد، نماز را قطع كن و بخواب كه تو نمى دانى،
شايد بر ضد خودت دعا مى كنى.
39 ـ حلبى: از او عليه السّلام درباره گفته خدا پرسيدم: «اى ايمان آورندگان، در حال مستى به نماز نزديك نشويد تا آنگاه كه بدانيد چه مى گوييد». فرمود: در حال مستى به نماز نزديك نشويد ؛ يعنى مستى خواب. خداوند مى گويد: خواب آلود هستيد و اين شما را از اينكه بدانيد در ركوع و سجود و تكبيرتان چه مى گوييد، باز مى دارد، نه آنچنان كه بسيارى از مردم مى پندارند كه مؤمنان از شراب مست مى شوند و حال آنكه مؤمن چيز مست كننده نمى نوشد و مست نمى كند.
شتاب ورزيدن
40 ـ امام صادق عليه السّلام : هرگاه بنده به نماز ايستد و نمازش را مختصر كند ، خداوند تبارك و تعالى به فرشتگانش مى گويد: آيا به بنده من نمى نگريد؟ گويا برآوردن نيازهايش را به دست غير من مى بيند! آيا نمى داند كه برآوردن نيازهايش به دست من است؟
41 ـ به كسى كه گفت: (گاه) انسان نيازى دارد كه مى ترسد فوت شود، آيا نماز را مختصر كند؟ ـ : آيا نمى داند كه نيازش به هموست كه به سويش نماز مى گزارد؟
چشم بستن
42 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله : هرگاه يكى از شما به نماز ايستاد، چشمانش را نبندد.
43 ـ امام علىّ عليه السّلام : همانا پيامبر از اينكه انسان در نماز چشمانش را ببندد، نهى كرد.
نماز خواندن در مكانهايى كه ذكرشان مى آيد
44 ـ پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله : همه زمين مسجد است ، جز مقبره و حمام[12].
45 ـ شايسته نيست در اتاق چيزى باشد ، كه نمازگزار را مشغول دارد[13].
46 ـ سه كس هستند كه خداوند جلّ جلاله نگهدارى آنان را نپذيرفته است: .... كسى كه در ميان جاده نماز مى گزارد.
47 ـ ابن عمر: همانا پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله از نماز خواندن در هفت مكان، نهى كرد: در جايگاه زباله، قربانگاه، مقبره، ميان راه، در حمام، جاى باش شتران و پشت بام خانه خدا.
48 ـ عبدالله بن عطاء: امام باقر عليه السّلام حركت كرد و من نيز با ايشان روانه شدم ، تا اينكه به جايى ديگر رسيديم. به ايشان گفتم: نماز، فدايت شوم. فرمود: اينجا لانه مورچگان است، در آن نماز خوانده نمى شود به جايى ديگر رسيديم . همانگونه گفتم، فرمود: اينجا شوره زار است، در آن نماز خوانده نمى شود[14].
49 ـ امام صادق عليه السّلام : دَه مكان است كه در آن ها نماز خوانده نمى شود: گِل، آب، حمام، گورستان، راهى كه در آن رفت و آمد مى شود، لانه مورچگان، جاى باش شتران، راه آب، شوره زار و يخ و برف.
50 ـ در اتاقى كه شراب يا مست كننده ديگرى باشد، نماز خوانده نمى شود.
51 ـ در اتاقى كه در آن شراب يا مست كننده ديگرى هست، نماز نخوان ؛ زيرا فرشتگان داخل آن نمى شوند.
52 ـ معلّى بن خنيس: از امام صادق عليه السّلام درباره نماز بر روى جاده پرسيدم. فرمود: نه، از راه، دور شويد.
53 ـ محمّد بن فضيل[15]: امام رضا عليه السّلام فرمود: هر راهى كه بر آن گام گذاشته و رفت و آمد مى شود، بزرگراه باشد يا نباشد، نماز در آن شايسته نيست. گفتم: پس كجا نماز بگزارم؟ فرمود: در چپ و راست آن.
_______________________________
(1) منظور از پوشش دراينجا، لزوماً پرده و ديوار نيست، بلكه هر آنچه كه حريم و مرزى براى نمازگزار پديد آورد كافى است همچون عصا و سنگ و ...
(2) عبارت مسند ابن حنبل چنين است : «بدان نزديك گردد، [ تا ] شيطان نمازش را قطع نكند».
(3) در «كافى» و «امالى صدوق» متن روايت چنين است: «اى امت، خداوند بيست و چهار خصلت را براى شما نپسنديده و شما را از آن ها باز داشته است، بازى كردن در نماز ...».
(4) در «خصال» به جاى «من نيز آن ها را نپسنديده ام» آمده است: «وخدا براى آنان نيز نپسنديده است».
(5) در نقل «ثواب الأعمال» آغاز روايت نيامده است.
(6) در سنن ابى داود چنين آمده است: «پس پيامبر خدا فرمود: تا آنگاه كه توان دارد نماز بخواند و هرگاه ناتوان شد، بنشيند».
(7) در تفسير عياشى، فقط تا «مستى خواب» آمده است و گفته خداوند درباره منافقان را ندارد.
(8) در نقل جعفريات، حديث از «همانا خداوند» آغاز شده است و بخش نخست آن نيامده است.
(9) در مسند ابن حنبل به جاى عبارت «تا آنجا كه مى تواند آن را فرو خورد»، عبارت «پس دستش را بر دهانش بنهد» آمده است.
(10) در نقل فقيه دارد: «از جمله، مستى خواب».
(11) در نقل مسند ابن حنبل چنين آمده است: «پس رها كند و بخوابد تا آنگاه كه مى داند چه مى گويد» و در يك نقل مسند ابى يعلى آمده است: «پس رها كند، تا آنگاه كه مى فهمد چه مى گويد» و در نقل ديگرش آمده است: «پس رها كند، تا آنگاه كه مى داند چه مى كند».
(12) نقل مسند ابن حنبل چنين است: «همه زمين مسجد و پاك كننده است جز ...».
(13) در تاريخ كبير به جاى «مشغول دارد» «سرگرم سازد» آمده است .
(14) در نقل محاسن به جاى «نماز خوانده نمى شود ... نماز خوانده نمى شود» آمده است «نماز نمى خوانيم ... نماز نمى خوانيم».
(15) در نسخه اى از «كافى» كه در دسترس ماست «محمّد بن فضل» آمده است. اما با توجه به تحقيق آيت الله خويى ـ ره ـ در كتابش «معجم رجال الحديث» كه مى فرمايد: در نسخه قديمى كافى و شرح آن «مرآة العقول» و نيز نقل «تهذيب الاحكام»، محمّد بن فضيل آمده است ، آن را تصحيح كرديم.