چرا رنگ رخسار علی بن الحسین (ع) در نماز می پرید

درک عظمت و بزرگی کسی، بستگی به مقدار شناخت و معرفت به او دارد و هر مقدار این شناخت بیشتر شود بزرگی او بیشتر جلوه گر می شود و هنگامی که خداوند را به بزرگی و عظمت بشناسد، طبعاً در برابرش با نهایت خضوع، حضور و توجه قرار می گیرد، چنانچه در مقابل پادشاه بزرگی صحبت می کند و با حواس متمرکز و زبان کنترل شده و قلبی حاضر، قرار می گیرد و اگر خدا را هم به عظمت و قدرت کامل بشناسد، در حال عبادت، با کمال توجه و حضور قلب در مقابلش قرار می گیرد، چنان که در روایت آمده است:  "ابان بن تغلب قال، قلت لابی عبدالله علیه السلام: انی رایت علی بن الحسین علیه السلام اذا قام فی الصلوة غشی لونه لون اخر. فقال لی: والله ان علی بن الحسین کان یعرف الذی یقوم بین یدیه/ ابان بن تغلب می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: علی بن الحسین علیه السلام را دیدم که در حال نماز رنگ به رنگ می شد! فرمود: آری او معبود را که در برابرش ایستاده بود کاملاً می شناخت. "

کتاب "حضور قلب در نماز، علل و درمان حواس پرتی در نماز" تألیف علی اصغر عزیزی تهرانی به موانع و چالش های بر سر راه نماز با حضور قلب می پردازد. آنچه در ادامه می آید اشاره به این نکته دارد: تا زمانی که انسان متوجه فقر درونی خود نشود، عظمت پروردگار را حس نخواهد کرد اما اگر از سر معرفت به فقر درونی خود پی برد، در آن صورت به حضور قلب خواهد رسید.

شناخت و آگاهی در نماز از نگاه امام صادق (ع)

از اسباب مهم حضور قلب، معرفت و آگاهی نسبت به معبود و عبادت، بعد از معرفت می باشد، چنانچه در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است:  "ما من شی ء بعد المعرفته یعدل هذه الصلوة /بعد از معرفت، عملی وجود ندارد که با نماز رقابت کند."
نماز عالم و عابد یکی نیست / کجا بی عالم با عالم مساوی است؟ / نماز عابدی گر بی شمار است / یکی از عالم، افضل زان هزار است.
چرا که توجه انسان به خدا و درک عظمت حق تعالی بستگی به میزان شناخت و معرفت او از خدا دارد. انسان بر اثر معرفت و شناخت خدای متعال به مسائلی می رسد که آن مسائل در کسب حضور قلب تاثیر فراوانی دارند:

کمال انسان در گرو معرفت او به نیاز درونی است

کمال آدمی بستگی به کمال نیاز او دارد؛ هر مقدار این احساس نیاز بیشتر شود، به کمال و تعالی انسان افزوده می گردد و از طرفی احساس فقرا، احتیاج و نیاز از معرفت و شناخت آدمی ناشی می شود و هر مقدار معرفت انسان به حق تعالی بیشتر شود احساس نیاز بیشتری در او پیدا می شود.
مگر نه این است که انسانهایی که دارای معرفت اندک نسبت به او می باشند، نیازهای اندکی را احساس می کنند و در مقابل، انسانهایی که آگاهی و شناخت بالایی دارند، از احساس جهل و فقر و احتیاج بیشتری برخوردارند؟ در نتیجه، توجه و حضور قلب انسان در مقابل معبود، بستگی به معرفت و شناخت نسبت به او دارد، چرا که هر مقدار این آگاهی افرایش پیدا کند، نیازهای بیشتری در خود احساس می کند و همین امر موجب توجه انسان به نماز می گردد.
ارزش علی علیه السلام با دیگران در مقدار احساس نیاز و فقر آن حضرت نسبت به نماز و عبادت می باشد و از آن جایی که آن حضرت از معرفت بالایی نسبت به صاحب نماز برخوردار است، لذا بالاترین و کاملترین نیازها در حضرتش دیده می شود و به همین جهت است که هنگامی که به عبادت می ایستاد در کمال توجه و حضور قلب قرار داشت و خود را مصداق کامل انتم الفقراء، الی الله احساس می کرد. دلیل آن که ما احساس نیاز به نماز نداریم، معرفت اندکی است که نسبت به حق تعالی و عبادت او داریم. لذا هنگام عبادت با خواسته های کوچک و ناچیز در مقابل او قرار می گیریم و همین امر موجب بی توجهی به نماز و خداوند می گردد و چه بسا با حواسپرتی کامل و بدون هیچ احساس نیاز و احتیاجی، بدن را در مقابل او قرار می دهیم و دل را به بازار می سپاریم.
اگر نه روی دل اندر برابرت دارم / من این نماز را نماز نشمارم / مرا غرض ز نماز آن بود که یک ساعت / غم فراق ترا با تو راز بگذارم / و گرنه این چه نمازی بود که من بی تو / نشسته روی به محراب و دل بیازارم.

احساس عظمت و بزرگی حق تعالی توجه می آورد

درک عظمت و بزرگی کسی، بستگی به مقدار شناخت و معرفت به او دارد و هر مقدار این شناخت بیشتر شود بزرگی او بیشتر جلوه گر می شود و هنگامی که خداوند را به بزرگی و عظمت بشناسد، طبعاً در برابرش با نهایت خضوع، حضور و توجه قرار می گیرد، چنانچه در مقابل پادشاه بزرگی صحبت می کند و با حواس متمرکز و زبان کنترل شده و قلبی حاضر، قرار می گیرد و اگر خدا را هم به عظمت و قدرت کامل بشناسد، در حال عبادت، با کمال توجه و حضور قلب در مقابلش قرار می گیرد، چنان که در روایت آمده است:  "ابان بن تغلب قال، قلت لابی عبدالله علیه السلام: انی رایت علی بن الحسین علیه السلام اذا قام فی الصلوة غشی لونه لون اخر. فقال لی: والله ان علی بن الحسین کان یعرف الذی یقوم بین یدیه/ ابان بن تغلب می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: علی بن الحسین علیه السلام را دیدم که در حال نماز رنگ به رنگ می شد! فرمود: آری او معبود را که در برابرش ایستاده بود کاملاً می شناخت. "
هنگامی که انسان خدا را به عظمت بشناسد، همه چیز در نظرش کوچک جلوه می کند. تشبیه زیبایی در این باره آورده شده که: خلبان هر چه بالاتر می رود و اوج می گیرد، زمین در نظرش کوچکتر جلوه می کند، انسان هم هر چه بیشتر به عظمت خداوند آشنا می شود، غیر خدا در نظرش کوچکتر می شود.
و به فرموده امیرالمؤمنین علیه السلام: "عظم الخالق فی انفسهم فصغر مادونه فی اعینهم/ خدا به عظمت و بزرگی در قلب و روح اهل معرفت و حق جلوه کرده است و از این رو غیر خدا و هر چه هست در نظرشان کوچک است. "
دلیل آن که ما عظمت حق تعالی را درک نمی کنیم، نداشتن شناخت و معرفت نسبت به اوست و به همین جهت است که نزد هر انسانی کوچک و بی لیاقت با نهایت توجه و حضوری می ایستیم.  پس اگر ما در صدد کسب شناخت حق تعالی و صفات او باشیم، به همان اندازه بزرگی و عظمت او در ما جلوه می کند که همین امر موجب تحصیل حضور قلب می گردد.

خبرگزاری شبستان