فرزندمان را در هنگام نماز صبح با چه روشي بيدار كنيم؟

گرايش كودك به پذيرش ارزش ها و يا دستورهاي ديني تنها در سايه احساس شخصيت و ارزشمندي خويش تحقق مي يابد. بنابراين كودكان نقش تعيين كننده اي دارند و والدين و معلمان در موقعيت هاي مناسب تنها زمينه ساز و هدايتگرند. متأسفانه گاهي اوقات والدين و مربيان مي كوشند مسائل ديني را در فرصتي كوتاه از طريق گفتاري مستقيم و با پند و اندرز و تذكرات مكرر، به كودكان منتقل و يا تحميل كنند، در حالي كه كودكان خود بايد ارزش ها را دارا شوند، دلايل آن را بپذيرند و با ميل آن را در صحنة عمل به كار گيرند، نه اين كه قواعد را به آن ها ديكته كرده و به اجبار بقبولانيم. امام علي(ع) مي فرمايد: "فإنّ القلب إذا اكره عمي؛ اگر دل به كاري مجبور گردد، كور مي شود".1 از اين رو چه بسا فرزندان در خانه پدر و مادر كه سلطه و اقتدار را ملاحظه مي كنند، نماز مي خوانند، ولي با تغيير موقعيت، آن را ترك مي كنند، چون ارزش هاي ديني براي آنان دروني نشده است. والدين بايد در تعامل گروهي با احترام دو سويه، به تبادل اطلاعات و احساسات بپردازند و فضاي دوستي را فراهم نموده و به آن ها فرصت و اجازه بحث و استدلال و سؤال كردن دهند. هيچ ارزش و اعتقاد و اصولي را قبل از آن كه زمينة لازم عاطفي و رواني آن براي كودك فراهم آيد و يا خود به آن متمايل شده باشند، نبايد به وي تحميل كرد.2 امام خميني(ره) با اينكه نسبت به انجام تكاليف شرعي فرزندانش بسيار مقيد بودند، اما از ايجاد تلخي در جان كودك پرهيز داشتند. يكي از فرزندان امام مي گويد: "زماني همسري از روي عادت خانوادگي، صبح ها دخترم را از خواب شيرين بيدار مي كردند كه نماز بخواند. امام كه در جريان قرار گرفتند، پيغام فرستادند كه شيريني اسلام را به مذاق بچه تلخ نكن و چقدر اين حرف به جا بود و تأثير عميقي بر روحية دخترم گذاشت، به طوري كه بعد از آن خودش سفارش مي كرد كه براي نماز صبح حتماً بيدارش كنيم".3 يكي ديگر از فرزندان مي گويد: "يك بار از آقا سؤال كردم كه: آيا اجازه دارم فرزندم را براي نماز صبح بيدار كنم، فرمودند: خواب را بر بچه تلخ نكن".4 روش الگويي نكتة ديگر استفاده از روش الگويي است. فرزندان بيش از آن كه به گفتار والدين بينديشند، به عملشان مي نگرند. پدر و مادر اگر به نماز اوّل وقت با رعايت آداب آن توجه نمايند، عملاً انجام تكاليف مذهبي را به فرزندان آموزش داده اند. اين روش به مراتب از آموزش زباني مؤثرتر است. امام صادق(ع) مي فرمايد: ‌"با غير زبانتان (عملتان) مردم را به نيكي ها دعوت كنيد".5 تشويق نكتة آخر: استفاده از تشويق و ارزش گذاري است. البته تشويق به عنوان كمك انگيزه مطرح است، نه اصل انگيزه، يعني بايد فرزند بفهمد كه عملش مورد توجه والدين است، ولي وابسته به تشويق نگردد كه اگر تشويقي نبود، عمل ترك شود. بديهي است كه كودك هرچه بزرگ تر مي شود، احساس نياز او به تشويق كم تر مي شود، ولي در اوايل لازم است اگر فرزند پسر است، براي او سجاده و تسبيح و كالاي مورد علاقه او را تهيه كرد اما اگر دختر است، چادر نماز با سجاد و غيره به عنوان جايزه تهيه گردد. در اين جهت مي توان از مربيان مدرسه كمك گرفت.
1 . موسوي(سيد رضي)، محمد بن حسين، نهج البلاغه، ترجمه: سيد علي نقي فيض الاسلام، تهران: جاويدان، بي تا. قصار 184.
2 . فرهاديان، رضا، آن چه درباره كودكان و نوجوانان بايد بدانيم، تهران، منادي تربيت، 1381ش. ص 93 ـ 87، با تلخيص.
3 . مجموعه مقالات، كنگرة بررسي انديشه و آثار تربيتي حضرت امام خميني، ص 391.
4 . همان.
5. مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، بيروت: مؤسسه الوفاء، 1404ق. ج 67، ص 303.