جبرئیل، اولین مؤذن

در تفسیر علی بن ابراهیم از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: وقتی به معراج رفتم و به سدرة المنتهی رسیدم... ناگاه مشاهده کردم فرشته‏ای اذان می‏گوید: آن فرشته در آسمان قبل از آن شب دیده نشده بود.
فرشته گفت: الله اکبر، الله اکبر. خداوند فرمود: بنده‏ام راست می‏گوید؛ من بزرگترم (از آنکه به وصف درآیم).
او گفت: اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان لا اله الا الله. باز خداوند فرمود: راست می‏گوید، خدایی جز من نیست.
ادامه داد: اشهد ان محمداً رسول الله، اشهد ان محمداً رسول الله. فرمود: راست می‏گوید، محمد بنده من و پیامبری است که او را برگزیده‏ام.
گفت: حی علی الصلوة، حی علی الصلوة. فرمود: راست می‏گوید بنده‏ام دعوت می‏کند به دستور واجبم، هر که با رغبت و میل به امید ثواب بسوی این دستور بشتابد کانت کفارة لما مضی من ذنوبه نماز کفاره گناهان گذشته او است.
باز فرشته گفت: حی علی الفلاح، حی علی الفلاح. خداوند فرمود: آری، نماز صلاح و نجاح و فلاح است.
پس از آن من امامت ملائکه را عهده‏دار شدم و نماز جماعتی با فرشته‏ها خواندم. چنانکه قبلاً امامت انبیاء را در بیت المقدس کرده بودم.(1)
اما اذان جبرئیل که قبل از سدرة المنتهی گفته شد چنین است: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود جبرئیل در شب معراج مرا به محلی رسانید، پرسید: می‏دانی در کجا هستی؟ گفتم: نه: اینجا بیت المقدس است؛ بیت الله اقصی. در اینجا حشر و نشر است. جبرئیل در بیت المقدس بپا ایستاد و انگشت سبابه دست راست خود را در گوش راست نهاد و شروع به گفتن اذان نمود، دو جمله دو جمله (یعنی مثلاً الله اکبر، الله اکبر که در آخر آن دو بار گفت حی علی خیر العمل اذان که تمام شد اقامه را شروع کرد، باز دو جمله دو جمله، اقامه را نیز پایان داد و در آخر آن دو مرتبه گفت: قد قامت الصلوة انبیاء دعوت جبرئیل را لبیک گفتند و چهار هزار و چهارصد نفر از انبیاء جمع شدند و هر کدام در محل خویش در صفی ایستادند. من چنین پنداشتم که جبرئیل اقامه نماز خواهد کرد. اما وقتی صف‏ها مرتب شد، بازویم را گرفت و گفت: یا محمد! پیش برو و بر برادران خویش نماز بگزار. تو خاتمی و خاتم بر مختوم (کسانی که پیش از تو آمده‏اند) مقدم است.(2)
پس اولین اذان توسط جبرئیل در بیت المقدس و اذان دوم توسط فرشته مخصوص در سدرة المنتهی گفته شد. باور کردنی نیست چنین شعاری با جملاتی که فقط می‏تواند انشاء و ابداع خدا باشد (که از طریق وحی بوسیله پیک بزرگ خداوند، جبرئیل، به ما مسلمانان ارزانی شده) با خواب عبدالله بن زید و... ابداع گردیده باشد.

1) مستدرک الوسائل، ج 4، ص 40 در جلد 84، بحار الانوار ص 141 روایتی مشابه همین از معانی الاخبار نقل شده است.
2) بحار الانوار، ج 18، ص 317.