نماز تمرین ادب عبودیت و مبارزه با نفس

خداوند نماز را برای تمرین ادب عبودیت قرار داده است. وجوب نماز تابع حال شما نیست. اگر حال هم نداشته باشید باید انجام دهید. حداقلی از نماز که نماز واجب تلقی می­شود، تابع حال ما نیست، هرچند بیشتر از آن، یعنی نمازهای مستحبی را می­توانید تابع آمادگی روحی انجام دهید. اینکه اول صبح بیدار شوید و وضو بگیرید چه بسا برای نفس خوشایند نباشد. اینکه کار را ظهر رها کنید و به ­جای استراحت به نماز بایستید، شاید خوشتان نیاید؛ اما این تمرین لازم است تا توان عبودیت در ما تقویت شود. بنابراین یکی از کارکردهای مهم نماز تمرین ادب، خشوع و اطاعت در پیشگاه خداوند است.

امیرمؤمنانj می­فرماید: "بهترین چیزی که پدر­ها برای بچه­هایشان به ارث می­گذارند، ادب است."1بی­ادبی کاری عقلا ناپسند است که انسان را از انسانیت خارج می­کند. در روایات بر ضرورت توجه به ادب در تربیت فرزند تأکید شده است. رعایت ادب در برابر سایر انسان­ها، به­ویژه والدین، اساتید، سالخورگان یا سایر کسانی که حقوقی بر ما دارند، و در مرتبه بالاتری از علم و تقوی هستند، امری لازم و عقل پسند است. بالاترین سطح ادب باید نسبت به کامل­ترین موجود در هستی رعایت شود. نماز تمرین ادب عبودیت در برابر خالق و قادر مطلق است. بدین روینماز انسان را آماده تبعیت از خدا در غیر نماز نیز می­کند.

اینکه گفته شده است که به قصد قربت و نحو خاصی دست و صورت را در وضو بشویید، با لباسی تمیز رو به قبله بایستید و هنگام نماز به چپ و راست ننگیرید، با کسی سخن نگویید و مؤدبانه بایستید، همه حکایت از نوعی مؤدب شدن و مؤدب بودن در پیشگاه الهی دارد.

ممکن است کسی بگوید: من به­­جای اینکه وضو بگیرم، به حمام می­روم و تمام بدن را بدون نیت غسل واجب، شستشو می­دهم و به نماز می­ایستم؛مگر این کفایت نمی­کند؟ امام رضاj در پاسخ به این سؤال و ضمن بیان آثار فواید وضو چنین می­فرمایند:

  "اگر کسى بگوید: براى چه مأمورند که براى عبادت وضو بگیرند و آغاز به آن شده است؟ در جواب گویند: براى اینکه هنگامى که بنده در برابر خداى خود بر پا مى‏ایستد، نظیف باشد. از آلودگى معاصى و گناهان بسبب آن وضو پاک و طاهر گشته باشد و در وقت مناجات با پروردگار خود مطیع او باشد. از هر پلیدى و نجاستى برى و پاک و پاکیزه به درگاه خداوند بایستد. به­ علاوه که وضو ساختن خود آدمى را از کسالت و چرت­زدن باز می­دارد و دل را روشن و قلب را تمیز و خالص می­گرداند براى رفتن به پیشگاه ایزد جبار و سلطان حق و پرده­پوش بندگان".2

البته ناگفته نماند که رعایت ادب و خضوع در پیشگاه خدا، اگر با معرفت انجامشود، لذت­بخش است. چرا که انسان فطرتاً در برابر چنین عظمتی خاشع و مؤدب می­شود و اگر بی­ادبی کند برای او رنج­آور است. اگر هم انسان معرفت لازم رانداشته باشد، نمازِ او مقدمه مؤدب شدن است؛ هرچند رعایت ادب برایش لذت­­بخش نباشد. بنابراین نماز، تربیت ادب بندگی است. ادب که حاصل شد عشق به خدا هم می­آید.