ولایت و اطاعت، عناصر کلیدی در شبکه مفاهیم توحیدی قرآن است؛ زیرا برای هر چیزی بروز و ظهوری است. ظهور توحید را می بایست در ولایت پذیری و اطاعت پذیری جست وجو کرد. اگر توحید مرکز و محور همه هستی است، ولایت و اطاعت پذیری، پذیرش این توحید است.
اسناد تاريخي، گوياي اولين زمينه هاي سفر امام رضا(ع) از مدينه به مرو نيست و جزئيات بسياري از مقدمات هجرت ثامن الحجج(ع) ناگفته مانده و در پرده ابهام قرار دارد؛ ولي با مطالعه اسناد موجود، اين حقيقت اثبات مي شود كه از پيش مكاتباتي بين مرو و مدينه صورت مي گرفته و اين سفر در شرايطي خاص و تحت فشار دستگاه خلافت، انجام شده است.
«امام» به عنوان جانشین و خلیفه پس از پیامبر، عهده دار رسالتی است که پیامبر در قبال اصلاح جامعه و بیداری مردم برعهده داشته است. مهمترین وظیفه هر پیامبر، هدایت نوع بشر برای دستیابی به سعادت است و این مهم با ایجاد رابطه صمیمانه با امت و تألیف قلوب که زمینه شکل گیری امت واحده را میسر می سازد و نیز تلاش مؤثر در رفع نیازهای واقعی آنها، صورت می پذیرد.
ایشان مورد رضا و پسند خدا در آسمان و پسند رسول خدا صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام در زمین بوده است.
شيخ صدوق در عيون اخبار الرضا (ع) به سند خود در حديثي روايت كرده است: چون امام رضا (ع) به مرو آمد، مامون به آن حضرت پيشنهاد كرد كه امارت و خلافت را بپذيرد. اما آن حضرت امتناع كرد و در اين باره گفت وگوهاي بسيار درگرفت كه حدود دو ماه طول كشيد. و در تمام اين مدت امام رضا (ع) از پذيرش آن پيشنهاد سرباز مي زد.
بي شك بايد حضور امام رضا (عليه السلام) را در نيشابور نقطه عطفي در تاريخ تشيّع اين منطقه (و به دنبال آن در ايران) بشمار آورد. علي رغم همه ي محدوديت هايي كه مامون براي جلوگيري از فعاليت امام رضا (ع) و ارتباط شيعيان با امام (ع) به وجود آورده بود، بارزترين موضوعي كه در سيره امام رضا(عليه السلام) از مدينه تا مرو، به ويژه در نيشابور مشهود است، تلاش حضرت براي معرفي جايگاه معصومين(عليهم السلام) در اين فرصت مي باشد.
اسم آن بزرگوار علي و كنيه او ابو الحسن الثاني و لقب مشهور او رضا است. عمر مبارك آن حضرت پنجاه و پنج سال بود. (1) در يازده ذي القعده سال 148 هجري به دنيا آمد (2) و در سال 203 هجري (3) در آخر ماه صفر به دست مأمون عباسي مسموم و شهيد شد.