سوال – در مورد ساختمان و عملکرد دستگاه تنفسی توضیحاتی بفرمایید .
پاسخ – دستگاه تنفس ما بطور کلی از چند بخش تشکیل می شود . قسمت اول که فرمانهای تنفسی را صادر می کند که در مغز واقع شده است که در اینجا فرمانهای تنفسی بصورت اتوماتیک صادر می شود که این فرمانها از طریق سیستم عصبی به عضلات تنفسی می رسد و فعالیت عضلات تنفسی باعث حرکات تنفسی در ما می شود . مهمترین عضله ی تنفسی که در بدن وجود دارد عضله ی دیافراگم است که یک عضله ی مسطح که حفره ی شکم را از قفسه ی صدری جدا می کند و انقبلاض و انبساط این عضله ، نقش عمده را در ایجاد حرکات دم و بازدم ما دارد . بدنبال این انقباض و انبساط هوا از طریق راه های هوایی به شش های ما می رسد . پس یک قسمت از سیستم تنفسی ما راههای انتقالی هوا است . این راههای انتقالی از دهان و بینی شروع می شود و از حنجره به نای و نایژه ها و در نهایت به حبابچه های ریوی می رسد . در حبابچه های ریوی عمل انتقال گاز اکسیژن به داخل خون و خروج گاز کربنیک از خون به داخل حبابچه ها صورت می گیرد . می توانیم بگوییم که سیستم تنفسی ما به جزء سیستم مغزی و عضلاتش ، از دو قسمت عمده تشکیل شده است که یکی راههای هوایی که نقش انتقال هوا را دارند و یکی هم حبابچه هایی که نقش تبادل گاز را بعهده دارند که اصل عمل تنفس تبادل گاز است . همزمان با این حرکاتی که انجام می شود و هوا وارد می شود و قلب هم که خون را پمپ می کند تمام این خون از طریق راست قلب ما وارد ریه می شود . و از طریق شریان های ریوی همان مسیری را که هوا در راههای هوایی طی می کند ، خون در داخل عروق ریوی طی می کنند و در اطراف حبابچه ها یک شبکه هایی ظریفی وجود دارد که سطح بسیار نازکی دارند ، عمل انتقال اکسیژن و گار کربنیک را انجام می دهد . پس ما یک جریان هوا را در ریه ها داریم که با عمل تنفس یعنی دم و بازدم صورت می گیرد . یک جریان خون داریم که با ضربان قلب انجام می شود . تقریبا از نظر حجم هر مقدار حجم هوا که وارد ریه ی ما می شود ، همان حجم هم خون وارد می شود و خون و هوا در یک سطح نازکی در مجاورت هم قرار می گیرند و این عمل تبادل صورت می گیرد . حجم هوا در دوران مختلف متفاوت است . در بچه ها معمولا حجم هوا کمتر است و در سنین بلوغ بیشتر میشود . بچه ها تعداد تنفس شان در دقیقه بیشتر است و بالغین تعداد تنفس شان در دقیقه کمتر است و در سن پنجاه سالگی به بالا یک افتی درتعداد تنفسی ایجاد می شود . معمولا سیستم تنفسی ما تنظیم اتوماتیک دارد . در قسمت هایی از ریه که هوا کمتر وارد بشود ، این هم کمتر وارد می شود و این سیستم کنترلی است . در جایی که هوای بیشتری وارد بشود خون بیشتری هم وارد می شود که این عمل تبادل به طور مناسبی صورت بگیرد . حالا اگر به هر دلیلی جریان هوا قطع بشود و ریه در عمل تنفس فعالیت نداشته باشد ، جریان خون در آنجا کم می شود . این یک سیستم اتوماتیک و پیچیده ای است که در این برنامه جای بحث آن نیست . بطور کلی سیستم جوری طراحی شده که بهترین راندمان را داشته باشد . حبابچه های ریوی که محل تبادل گاز اکسیژن و گاز کربنیک با خون و هوا است ، تعداد این حبابچه ها در هر دو ریه ما به سیصد میلیون می رسد . اگر این حبابچه ها را در سطحی قرار بدهیم ، شامل هفتاد متر مربع می شود . در حالی که سطح کلی بدن ما خیلی کمتر از اینها است . بنابراین این یکی از شاهکارهای خلفت است که سطح بسیار وسیعی را در محفظه ای کوچکی مثل قفسه ی سینه ی ما جایگزین می کند و بهترین بازده را برای بدن ما دارد . در عمل تنفس که از طریق سیستم مرکزی عصبی دستور تنفسی می آید ، عضله ی اصلی تنفسی عضله ی دیافراگم و عضله های فرعی عضلات بین دنده ای و بعضی عضلات گردن هستند که مجموعا با انقباض این عضلات عمل دم صورت می گیرد . یعنی وقتی این عضلات عمل می کنند و منقبض می شوند ، قفسه ی صدری ما متسع می شود و با اتساع قفسه ی صدری باعث ایجاد اختلاف فشار بین بیرون و داخل بشود و این اختلاف فشار باعث می شود که هوا وارد ریه ما بشود . پس برای انجام عمل دم ما احتیاج به صرف انرژی داریم یعنی عضلات باید فعالیت کنند و عمل دم یک عمل اکتیو یا با مصرف انرژی همراه است . عمل بازدم یک عمل پَسیو حساب می شود یعنی وقتی انقباض عضلانی صورت نگرفت بخاطر خاصیت ارتجاعی و الاستیکی که ریه ما دارد مثل کشی که بکشیم و بعد آن را رها کنیم سرجای اولش بر می گردد و در واقع عمل بازدم انجام می شود . این عمل دم و بازدم در فرد بالغ حدود بین 12تا 14 بار در هر دقیقه صورت می گیرد . در هر عمل دم که ما انجام می دهیم حدود پانصد سی سی هوا وارد ریه های ما می شود و از طریق انقباضات قلب همین مقدار هم خون وارد می شود و این خون و هوا در سطح اطراف حبابچه های با هم مواجه می شوند و این عمل انتقال صورت می گیرد . سیستم تنفسی ما به این صورت عمل می کند . اگر در هرکدام از قسمتهایی که ذکر کردیم مشکلی بوجود بیاید یکسری بیماری بدنبال دارد . افرادی هستند که مرکز تنفس شان فعالیت طبیعی ندارد یا در اثر ضربه هایی که به مغز وارد می شود یا در اثر مسمومیت ها یا در اثر عوامل میکروبی و غیره که از مغز فرمان های تنفسی صادر نمی شود که بیماری به دنبال دارد .بیماری عصبی تنفسی که عمل انتقال این پیام رابه سیستم تنفسی عهده دار است ، اگر دچار مشکل بشود بیماری هایی را به دنبال دارد . مثل کسانی که دچار بیماری عصبی عضلانی هستند و نمی توانند خوب تنفس بکنند . اگر راههای هوایی ما دچار مشکل بشوند یکسری بیماری هایی را به دنبال دارد . اگر در قسمت حبابچه ها و جایی که انتقال گاز صورت می گیرد مشکلی بوجود بیاید یکسری بیماری به دنبال دارد . اگر سیستم عروقی دچار اشکال بشود یعنی ما عمل تنفس را هم به خوبی انجام می دهیم اما به هر دلیل قلب ما نمی تواند خون لازم را پمپ کند و این یک سری مشکلات خاص خودش را دارد . ممکن است بستر عروقی مشکل داشته باشد ، قلب سالم است و خون را هم پمپ می کند ولی به قسمت هایی خون نمی رسد . مثلا لخته ای از خون در رگی گیر می کند و مانع رسیدن خون به قسمت های دیگر می شود . چون بحث امروز ما راجع به بیماریهای آلرژیک در ارتباط با سیستم تنفسی است باید بدانیم که اساسا عوامل بیماری زا که خودشان را به بدن تحمیل می کنند از چند راه این کار صورت میگیرد . یکی از مهمترین راهها ، راههای استنشاقی است . هوایی که ما استنشاق می کنیم هوایی نیست که کاملا پاک ، سالم و عاری از گرد و غبار و میکروب باشد ، هوایی که ما استنشاق می کنیم در آن تعدادزیادی ذرات معلق است که با چشم دیده نمی شود . عوامل شیمیایی است که ما استنشاق می کنیم وخودمان متوجه نمی شویم . البته اگر غلظت آن خیلی بالا باشد ممکن است متوجه بشویم . اگر جایی بوی شدید کلر یا آمونیاک بیاید ممکن است متوجه بشویم ولی به هر حال این اجتناب ناپذیر است و در زندگی روز مره این ذرات وارد سیستم تنفسی ما می شوند . ذرات میکروبی و ویروسی که با چشم دیده نمی شوند ، از طریق استنشاق به مقدار زیاد وارد سیستم تنفسی ما می شوند . پس ما در یک محوطه استریل و پاک زندگی نمی کنیم بخصوص در شهرهای بزرگ ما با انواع و اقسام آلاینده ها مواجه هستیم و ریه ی ما هر روز حجم زیادی از اینها را استنشاق می کند . البته ما به این راحتی هم بیمار نمی شویم . با وجود این همه عوامل مهاجمی که از طریق استنشاق وارد بدن ما می شود خیلی از افراد مقاومت می کنند و بیمار نمی شوند و تعداد کمی از افراد بیمار می شوند . این به لطف وجود مکانیسم های دفاعی است که در سیستم تنفسی ما تعبیه شده است که به آن خواهیم پرداخت . پس راههای استنشاقی در دستگاه تنفس از راههای مهمی است که بیماریها از این طریق خودشان را تحمیل می کنند . از جمله بیماریهای میکروبی و ویروسی و بیماری های آلرژیک . بیشتر این آلرژن های حساسیت زا از طریق استنشاقی وارد سیستم تنفسی ما می شوند . این یکی از مهمترین راههای ایجاد بیماری در سیستم تنفسی است . از طریق خونی هم این امکان وجود دارد . مثلا اگر یک کانون عفونتی در بدن وجود داشته باشد و این عفونت وارد خون بشود ، این عوامل میکروبی می تواند از طریق خون وارد ریه بشود و در ریه جایگزین بشود و ایجاد بیماری بکند . بیشتر بیماریهای عفونی و ذات الریه ها می تواند منشا خونی داشته باشد بخصوص وقتی که مشکلی در دریچه های قلب وجود داشته باشد و کانون عفونت هم باشد می تواند وارد سیستم تنفسی بشود .