نخست توجه به این نکته لازم است که ما فلسفة خیلی از احکام را نمی‌دانیم و تنها بخشی از احکام که فلسفه آن در روایات بیان شده، برای ما روشن است، اما در مورد پرسش، آن چه به نظر می‌رسد آن است که در اسلام فراوان سفارش شده که به یاد مردگان باشید و به نیّت آن‌ها کارهای خیر انجام دهید، زیرا آن‌ها به شدت نیازمند هستند که از طرف دیگران، هدیه‌ای به ایشان فرستاده شود. در عالم خواب، بعضی اموات، به این مطلب اشاره کرده‌اند که شما زنده‌ها، اگر استخوانی که جلو حیوانی می‌اندازید، ثواب آن را برای ما نیت کنید، خداوند به ما پاداش و اجر خواهد داد.
نخست توجه به این نکته لازم است که ما فلسفة خیلی از احکام را نمی‌دانیم و تنها بخشی از احکام که فلسفه آن در روایات بیان شده، برای ما روشن است، اما در مورد پرسش، آن چه به نظر می‌رسد آن است که در اسلام فراوان سفارش شده که به یاد مردگان باشید و به نیّت آن‌ها کارهای خیر انجام دهید، زیرا آن‌ها به شدت نیازمند هستند که از طرف دیگران، هدیه‌ای به ایشان فرستاده شود. در عالم خواب، بعضی اموات، به این مطلب اشاره کرده‌اند که شما زنده‌ها، اگر استخوانی که جلو حیوانی می‌اندازید، ثواب آن را برای ما نیت کنید، خداوند به ما پاداش و اجر خواهد داد.
امّا فلسفه این که برای اموات، سوره حمد وتوحید قرائت می‌شود، دو جهت دارد: 1ـ در احادیث نقل شده از امامان معصوم: برای قرائت این دو سوره، اجر و ثواب فراوانی بیان شده است. رسول اکرم‌در این باره می‌فرماید: "هر مسلمانی سوره حمد را بخواند، پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده و گویی به هر فردی از مردان و زنان مؤمن هدیه‌ای فرستاده است." در روایت دیگری آمده است: "گویا همه قرآن را خوانده است."(مجمع البیان، شیخ طبرسی; ج 1، نشر دار الفکر.)
و نیز پیامبر اکرم‌به جابر فرمود: "آیا به تو تعلیم ندهم افضل سوره‌ای که در قرآن نازل شده؟ عرض کرد: آری! پدر و مادرم به فدایت باد به من تعلیم فرما، پیامبر سوره حمد که‌ام الکتاب است را به او آموخت، سپس اضافه فرمود: این سوره شفای هر دردی است، مگر مرگ."(همان.)
در مورد سورة توحید نیز، روایات فراوانی از امامان معصوم: وارد شده، که قرائت آن، ثواب یک سوم قرائت قرآن را دارد.
رسول خدا9 در این‌باره می‌فرماید: "کسی که قُل هو الله را یک بار بخواند، گویا یک سوم قرآن را قرائت کرده و اگر دو مرتبه بخواند، گویا دو سوم قرآن را خوانده و اگر سه مرتبه بخواند، مانند این است که همة قرآن را قرائت کرده."(تفسیر نور الثقلین، الحویزی، ج 5، ص 702، نشر دار الکتب الاسلامیة.)
هم چنین آن حضرت در روایت دیگر می‌فرماید: "کسی که به قبرستان عبور کند و یازده مرتبه قل هو الله، بخواند و ثواب آن را برای مردگان هدیه کند، به عدد مردگانی که در آن جا مدفون هستند، خدا به او اجر می‌دهد."(همان.)
بنابراین، با توجّه به اجر و پاداش فراوانی که برای قرائت این دو سوره بیان شده، بیش‌تر برای مردگان نیز این دو سوره قرائت می‌شود.
1. سوره حمد و توحید، از جمله سوره‌هایی است که همة مردم به قرائت آن آشنا هستند، چون هر مسلمانی در نمازهای روزانه، این دو سوره را قرائت می‌کند، بنابراین، در مجالس ختم، وقتی بخواهند برای مرده‌ای، قرآن قرائت کنند، می‌گویند فاتحه‌ای قرائت کنید; بدیهی است که افراد کمی به بقیه سوره‌های قرآن آشنا هستند.
2. ممکن است فلسفه قرائت این دو سوره برای مردگان، به علت عظمت این دو سوره در بین بقیه سوره‌های قرآن باشد. رسول اکرم‌دربارة سوره حمد می‌فرماید: "قسم به کسی که جان من به دست او است، خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور و نه حتی در قرآن، مثل این سوره را نازل نکرده است و این ام الکتاب است." این سوره فهرستی از مجموع محتوای قرآن است که بخشی از آن توحید و شناخت صفات خدا و بخشی دیگر دربارة معاد و رستاخیز و قسمتی دیگر در مورد هدایت و گمراهی که جداکننده مؤمنان و کافران است سخن می‌گوید."(تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 1، ص 3، نشر دار الکتب الاسلامیة.)
باید توجه داشت که قرائت قرآن برای مردگان، ضمن این که اجر فراوانی برای مرده دارد و دری از رحمت به روی او گشوده می‌شود، مهم‌تر از آن اثری است که برای خواننده می‌تواند داشته باشد، که از خواندن آن درس زندگی بیاموزد.
امّا فلسفه این که برای اموات، سوره حمد وتوحید قرائت می‌شود، دو جهت دارد: 1ـ در احادیث نقل شده از امامان معصوم: برای قرائت این دو سوره، اجر و ثواب فراوانی بیان شده است. رسول اکرم‌در این باره می‌فرماید: "هر مسلمانی سوره حمد را بخواند، پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده و گویی به هر فردی از مردان و زنان مؤمن هدیه‌ای فرستاده است." در روایت دیگری آمده است: "گویا همه قرآن را خوانده است."(مجمع البیان، شیخ طبرسی; ج 1، نشر دار الفکر.)
و نیز پیامبر اکرم‌به جابر فرمود: "آیا به تو تعلیم ندهم افضل سوره‌ای که در قرآن نازل شده؟ عرض کرد: آری! پدر و مادرم به فدایت باد به من تعلیم فرما، پیامبر سوره حمد که‌ام الکتاب است را به او آموخت، سپس اضافه فرمود: این سوره شفای هر دردی است، مگر مرگ."(همان.)
در مورد سورة توحید نیز، روایات فراوانی از امامان معصوم: وارد شده، که قرائت آن، ثواب یک سوم قرائت قرآن را دارد.
رسول خدا9 در این‌باره می‌فرماید: "کسی که قُل هو الله را یک بار بخواند، گویا یک سوم قرآن را قرائت کرده و اگر دو مرتبه بخواند، گویا دو سوم قرآن را خوانده و اگر سه مرتبه بخواند، مانند این است که همة قرآن را قرائت کرده."(تفسیر نور الثقلین، الحویزی، ج 5، ص 702، نشر دار الکتب الاسلامیة.)
هم چنین آن حضرت در روایت دیگر می‌فرماید: "کسی که به قبرستان عبور کند و یازده مرتبه قل هو الله، بخواند و ثواب آن را برای مردگان هدیه کند، به عدد مردگانی که در آن جا مدفون هستند، خدا به او اجر می‌دهد."(همان.)
بنابراین، با توجّه به اجر و پاداش فراوانی که برای قرائت این دو سوره بیان شده، بیش‌تر برای مردگان نیز این دو سوره قرائت می‌شود.
1. سوره حمد و توحید، از جمله سوره‌هایی است که همة مردم به قرائت آن آشنا هستند، چون هر مسلمانی در نمازهای روزانه، این دو سوره را قرائت می‌کند، بنابراین، در مجالس ختم، وقتی بخواهند برای مرده‌ای، قرآن قرائت کنند، می‌گویند فاتحه‌ای قرائت کنید; بدیهی است که افراد کمی به بقیه سوره‌های قرآن آشنا هستند.
2. ممکن است فلسفه قرائت این دو سوره برای مردگان، به علت عظمت این دو سوره در بین بقیه سوره‌های قرآن باشد. رسول اکرم‌دربارة سوره حمد می‌فرماید: "قسم به کسی که جان من به دست او است، خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور و نه حتی در قرآن، مثل این سوره را نازل نکرده است و این ام الکتاب است." این سوره فهرستی از مجموع محتوای قرآن است که بخشی از آن توحید و شناخت صفات خدا و بخشی دیگر دربارة معاد و رستاخیز و قسمتی دیگر در مورد هدایت و گمراهی که جداکننده مؤمنان و کافران است سخن می‌گوید."(تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 1، ص 3، نشر دار الکتب الاسلامیة.)
باید توجه داشت که قرائت قرآن برای مردگان، ضمن این که اجر فراوانی برای مرده دارد و دری از رحمت به روی او گشوده می‌شود، مهم‌تر از آن اثری است که برای خواننده می‌تواند داشته باشد، که از خواندن آن درس زندگی بیاموزد.
