این آیه در تعقيب آيه گذشته كه از مساله حساب دقيق الهى سخن مىگفت جن و انس را مخاطب ساخته مىگويد: (يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ).
این آیه در تعقيب آيه گذشته كه از مساله حساب دقيق الهى سخن مىگفت جن و انس را مخاطب ساخته مىگويد: (يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ).
به اين ترتيب شما هرگز ياراى فرار از دادگاه عدل خدا و پيامدهاى آن را نداريد، هر جا برويد ملك خدا است، و هر كجا باشيد محل حكومت او است، آرى اين موجود ضعيف و ناتوان كجا مىتواند از عرصه قدرت خداوند بگريزد همانگونه كه امير مؤمنان على ع در دعاى روحپرور كميل عرضه مىدارد:
و لا يمكن الفرار من حكومتك.
در اينكه آيه فوق مربوط به قيامت است، يا دنيا، و يا هر دو؟ در ميان مفسران گفتگو است، و چون آيات قبل و بعد از آن ناظر به رويدادهاى سراى ديگر است به نظر مىرسد كه اين آيه نيز مربوط به فرار از چنگال عدالت الهى در قيامت باشد.
ولى بعضى با توجه به جمله" لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ" (نمىتوانيد بگذريد مگر با قدرت و نيرو) آن را اشاره به مسافرتهاى فضايى بشر دانستهاند كه قرآن شرط آن را داشتن سلطه علمى و صنعتى بر اين كار دانسته است.
اين احتمال نيز داده شده كه هم ناظر به رستاخيز باشد، و هم ناظر به دنيا، يعنى نه در اينجا قادريد بدون قدرت در اقطار آسمان نفوذ كنيد، و نه در آنجا، منتها، در اينجا وسيله محدودى در اختيار شما قرار دارد، اما در آنجا هيچ وسيلهاى نيست.
بعضى نيز تفسير چهارمى براى آن گفتهاند كه منظور نفوذ فكرى و علمى در اقطار آسمانها است كه با قدرت استدلال براى بشر امكانپذير است.
ولى تفسير اول از همه مناسبتر به نظر مىرسد و مؤيد آن بعضى از اخبارى است كه در منابع اسلامى در اين زمينه نقل شده از جمله در حديثى از امام صادق ع مىخوانيم:" روز قيامت خداوند بندگان را در محل واحدى جمع مىكند و به فرشتگان آسمان پائين وحى مىفرستد فرود آييد، آنها كه دو برابر جمعيت روى زمين از جن و انس هستند فرود مىآيند، سپس اهل آسمان دوم كه آنها نيز دو برابر همه مىباشند فرود مىآيند، و به همين ترتيب فرشتگان هفت آسمان فرود مىآيند و همچون هفت حجابى گرداگرد انس و جن را احاطه مىكنند، اينجاست كه منادى صدا مىزند: اى جمعيت جن و انس اگر مىتوانيد از اقطار آسمانها و زمين بگذريد، اما هرگز نمىتوانيد جز با قدرت الهى و در اينجا مىبينند اطراف آنها را هفت گروه عظيم از فرشتگان فرا گرفتهاند (و راهى
براى فرار از چنگال عدالت نيست) تفسير نمونه، ج23، ص: 150
