خوش آمدید

پاسخ :

كلمه امام به معناي پيشوا است. كلمه پيشوا درست ترجمه كلمه امام در عربي است. خود كلمه امام يا پيشوا مفهوم مقدسي ندارد. پيشوا يعني كسي كه پيشرو است و عده اي تابع و پيرو او هستند، اعم از آنكه عادل و درست رو باشد و يا باطل و گمراه.[1] 
قرآن هم كلمه امام را در هر دو مورد به كار برده است. در يك جا مي فرمايد: 
"و جعلنا الائمة يهدون بامرنا"[2] "ما آنها را پيشوايان هادي به امر خودمان قرار داديم". 
و در جاي ديگر مي فرمايد: 
"ائمة يدعون الي النار"[3] "پيشواياني كه مردم را به سوي آتش مي خوانند". 
معناي اصطلاحي امام: 
معناي اصطلاحي امام نزد علماي شيعه و سني متفاوت است. بررسي ريشه اي اين معنا و تفاوت آن را بعد از بررسي معناي ولايت خواهيم گفت. اما در اينجا معناي اصطلاحي امام را اجمالاً از ديدگاه اكثر علماي شيعه اشاره مي كنيم: 
"امامت يعني پيشوايي و زمامداري كلي در تمام امور ديني و دنيوي".[4] 
اين پيشوايي در تمام امور، داراي شؤوني است كه در بررسي معناي ولايت ذكر مي شود طبق عقيده شيعه دارا بودن اين شؤون با عصمت همراه است و امام كسي است كه از خصيصه عصمت برخوردار است. 
معناي ولايت: 
ولا، وَلايت، وِلايت از ماده "ولي" اشتقاق يافته است. معناي اصلي اين كلمه همچنانكه راغب در "مفردات القرآن"[5] گفته است، قرار گرفتن چيزي در كنار چيز ديگر است به نحوي كه فاصله اي در كار نباشد به همين مناسبت طبعاً اين كلمه در مورد قرب و نزديكي به كار رفته است، اعم از قرب مكاني و قرب معنوي، و باز به همين مناسبت در مورد دوستي، ياري، تصدي امر، تسلط و معاني ديگر از اين قبيل استعمال شده است چون در همه اينها نوعي مباشرت و اتصال وجود دارد.[6] راغب راجع به كلمه وِلايت مي گويد: 
ولايت (به كسر واو) به معني نصرت است و اما ولايت (به فتح واو) به معني تصدي و صاحب اختياري يك كار است و گفته شده است كه معني هر دو يكي است و حقيقت آن همان تصدي و صاحب اختياري است.[7] 
معناي اصطلاحي ولايت: 
از نظر اسلام دو نوع ولاء وجود دارد: ولاء منفي و ولاء مثبت. يعني مسلمانان از يك طرف مأمورند كه نوعي ولاء را ترك كنند كه از آن به ولاء منفي تعبير مي كنيم و نوع ديگر از ولاء را داشته باشند كه آن را ولاء مثبت مي ناميم. ولاء اثباتي نيز بر دو قسم است: ولاء عام و ولاء خاص. و ولاء خاص نيز اقسامي دارد همانند: ولاء زعامت ديني، ولاء زعامت اجتماعي، ولاء تصرف يا ولايت تكويني.[8] 
ولايت منفي: 
همان طور كه گفته شد به معني ترك كردن نوعي ولاء و دوستي است. مسلمانان علاوه بر اينكه بايد با يكديگر رابطه دوستي و محبت داشته باشند و به اصطلاح داراي ولايت مثبت باشند، در مقابل دشمنان و كفار بايد به گونه اي ديگر رفتار كنند يعني آن دوستي و محبتي را كه مابين خود دارند نسبت به كفار نداشته باشند و البته اين به معناي آن نيست كه نسبت به كفار بغض و كينه داشته باشند. 
در مورد ولايت منفي قرآن مي فرمايد: 
"يا ايها الذين آمنوا لا تتخذوا عدوي و عدوكم اولياء تلقون اليهم بالمودة و قد كفروا بما جائكم من الحق"[9] "اي كساني كه ايمان آورديد، دشمن من و دشمنان خودتان را ولي نگيريد كه دوستي بر آنان افكنيد و حال اينكه به حقي كه شما را آمده است كافر شده اند". 
و اين دشمني به آن جهت است كه: 
"ان يثقفوكم يكونوا اعداءً و يبسطوا اليكم ايديهم و السنتهم بالسوء و ودوا لو تكفرون"[10] "اگر به شما دست يابند دشمنتان هستند و دست و زبانشان را به بدي به سوي شما مي گشايند و دوست دارند كافر شويد". 
قرآن سرّ لزوم اجتناب و احتياط از بيگانه را اين مي داند كه آنها دوست دارند ديگران نيز به كيش آنها درآيند. و البته همين كفار اگر دشمني نورزند اگر چه نبايد به عنوان دوست و سرپرست مسلمانان باشند اما رابطه محبت با آنها نفي نشده است. 
"لا ينهاكم اللَّه عن الذين لم يقاتلوكم في الدين و لم يخرجوا من دياركم ان تبرّوهم و تقسطوا اليهم ان اللَّه يحب المقسطين"[11] "خدا باز نمي دارد شما را از كساني كه با شما در دين مقاتله و جنگ نكردند و شما را از خانه هاتان بيرون نرانده اند كه نيكي كنيد نسبت به آنان و دادگري كنيد همانا خدا دادگران را دوست دارد". 
در مورد ولايت اثباتي عام نيز كه همان رابطه دوستي بين مسلمانان است در قرآن آمده است: 
"والمؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر"[12] "مردان و زنان مؤمن بعضي ولي بعضي ديگرند به معروف امر مي كنند و از منكر باز مي دارند". 
ولايت خاص: 
يعني ولايتي كه اشخاص خاصي آن را دارا هستند و مربوط به رابطه عموم مسلمانان نيست. اين ولايت را نيز در سه قسم بيان مي كنيم: 
ولاء پيشوايي، مقام مرجعيت ديني، يعني مقامي كه ديگران بايد از ولي پيروي كنند و او را الگوي اعمال و رفتار ديني خويش قرار دهند و دستورات ديني را از او بياموزند، به عبارت ديگر مقام زعامت ديني. 
ولاء زعامت، يعني حق رهبري اجتماعي و سياسي اجتماع نيازمند رهبر است و آن كسي كه بايد زمام امور اجتماعي را بدست گيرد و شؤون اجتماعي مردم را اداره كند، ولي امر مسلمين است. 
ولاء تصرف، يا ولاء معنوي، بالاترين مراحل ولايت است اين ولايت نوعي اقتدار و تسلط فوق العاده تكويني است. مقصود از ولايت تكويني اين است كه انسان در اثر پيمودن صراط عبوديت به مقام قرب الهي نائل گردد و اثر وصول به مقام قرب - البته در مراحل عالي آن - اين است كه معنويت انساني كه خود حقيقت و واقعيتي است در وي متمركز مي شود و با داشتن آن معنويت قافله سالار معنويات مسلط بر ضمائر و شاهد بر اعمال و حجت زمان مي شود. زمين هيچگاه از وليي كه حامل چنين معنويتي باشد و به عبارت ديگر از انسان كامل خالي نيست. 
رابطه امامت و ولايت: 
گفتيم كه امامت داراي شؤوني است، سه قسم ولايت خاص كه گفتيم، شؤون امامت را تشكيل مي دهند، يعني امام كسي است كه هم زعامت ديني و هم زعامت و رهبري اجتماعي را به عهده دارد و داراي ولايت تكويني نيز هست. اين اعتقاد، اعتقاد اكثريت شيعه در مورد امامت است. اما غير شيعه بعضي از اين شؤون را براي امام نمي پذيرند. اهل سنت تنها زمامداري و سرپرستي جامعه را از شؤون امام مي داند و شأن ديگري را براي امام معتبر نمي دانند. 
نتيجه آنكه ولايت و امامت تفاوت واقعي ندارد و به اصطلاح تفاوت آنها اعتقادي است، امام همان ولي است و تفاوت آن تنها در اين است كه ولايت شأن امامت است. 
منابعي ديگر براي مطالعه بيشتر: 
1- امام شناسي، علامه سيدمحمدحسين تهراني. 
2- امامت و رهبري، محمدحسين مختاري مازندراني. 
3- ولايت و امامت، هادي نجفي.
[1] . مرتضي مطهري، امامت و رهبري، ص 46، انتشارات صدرا. 
[2] . انبياء / 73. 
[3] . قصص / 41. 
[4] . ابراهيم اميني، بررسي مسائل كلي امامت، ص 27، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي. 
[5] . مفردات القرآن، راغب اصفهاني، مادي ولي. 
[6] . مرتضي مطهري، ولاءها و ولايت ها، ص 13-15، انتشارات صدرا. 
[7] . مفردات القرآن، راغب اصفهاني، ماده ولي. 
[8] . مرتضي مطهري، ولاءها و ولايت ها، ص 16، انتشارات صدرا. 
[9] . الممتحنه / 1 و 2. 
[10] . الممتحنه / 1 و 2. 
[11] . الممتحنه / 8. 
[12] . توبه / 71.