محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ

هنگامى كه پيشواى پرهيزكاران، على عليه السلام زمام امور را به دست گرفت، اعلام كرد كه در همه امور به سيره رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله عمل مى‏كند و عمل كرد.

از جمله آن امور، عدالت در تقسيم بيت المال بود:

الف - اعلام عدالت اقتصادى

آن حضرت بدون هيچ تأخير و سازشى، در روز دوم زمامداريش تساوى در تقسيم بيت‏المال را اعلام كرد و در روز سوم آن را تحقق بخشيد.

ابن ابى الحديد معتزلى از قول ابوجعفر اسكافى (دانشمند و متكلم بزرگ معتزله متوفى سال 240 هجرى) آورده است كه:

روز دوم پس از بيعت با على عليه السلام (كه روز شنبه يازده شب مانده از ماه ذى الحجه بود) آن حضرت به منبر رفت و خطبه‏اى ايراد كرد.

در آن خطبه راه و روش خود را كه ادامه سيره پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بود، مشخص، و مساوات در تقسيم بيت المال را اعلام كرد و همين سخنان، نخستين چيزى بود كه خوگرفتگان به نابرابرى‏ها، آن را خوش نداشتند، و موجب كينه و مخالفت با امام على عليه السلام شد.

آن حضرت به صراحت فرمود :

و انى حاملكم على منهج نبيكم صلى اللَّه عليه و آله و منفذ فيكم ما أمرت به ؛ إن استقمتم لى و باللَّه المستعان، ألا إنَّ موضعى من‏رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله بع دو فاته كموضعى منه أيام حياته.

من شما را به راه روشن پيامبرتان صلى اللَّه عليه و آله خواهم برد و به آنچه فرمان داده شده‏ام درباره شما عمل خواهم كرد، اگر به آنچه مى‏خواهم (تن سپاريد و) مستقيم شويد و (البته) از خدابايد يارى جست. بدانيد كه موضع من نسبت به رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله پس از رحلت او، همچون موضع من در دوران زندگى اوست.

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در ادامه سخنان خود، سرمايه‏داران را از راه و روششان پرهيز داد و اعلام كرد كه استفاده‏هاى نامشروع از بيت المال پايان يافته است.

و كسى بر سيره او كه سيره پيامبر خداست و بر عمل به مساوات در تقسيم بيت المال خرده نگيرد و اعتراض نكند و آنان كه براى خود نسبت به ساير مردم امتياز قائلند، بدانند كه اجر مزيت‏هاى معنوى نزد خداست و كسى را بر كسى مزيتى مادى نيست و همه مسلمانان برابرند و اموال خدا بايد به مساوات ميانشان تقسيم شود.

سپس از همگان خواست كه فردا براى گرفتن سهم‏شان از بيت المال بيايند.

ب - تقسيم مساوى بيت المال

1 - اميرمؤمنان عليه السلام به عمار ياسر و عبيداللَّه بن ابى رافع و ابوهيثم تيهان مأموريت داد، مالى را كه در بيت المال بود تقسيم كنند و به آنها فرمود :

إعدلوا بينهم و لا تفضَّلوا أحداً على أحدٍ
 عادلانه تقسيم كنيد و كسى را بر كسى برترى ندهيد.

آنها مسلمانان را شمردند و مقدار مال را نيز معلوم كردند كه به هركس سه دينار مى‏رسد.

مسلمانان و نيز طلحه و زبير با پسرهاى خود براى گرفتن سهمشان از بيت المال آمدند كه به هريك سه دينار دادند.

طلحه و زبير اعتراض كردند و گفتند:

عمر با ما چنين رفتار نمى‏كرد. آيا اين نحوه تقسيم بيت المال، نظر خودتان است يا نظر رفيقتان ؟

آنها پاسخ دادند :

اميرمؤمنان عليه السلام چنين دستور داده است.

آنان نزد على عليه السلام رفتند و به اين شيوه اعتراض كردند و نحوه تقسيم بيت المال را در دوره خليفه دوم يادآور شدند.

حضرت پرسيد :

فما كان يعطيكما رسول اللَّه؟

رسول خدا در تقسيم بيت المال با شما چگونه رفتار مى‏كرد؟

آنها سكوت كردند.

امام على عليه السلام فرمود :

اليس كان النَّبىُّ يقسم بين المسلمين بالسَّويَّة؟

آيا پيامبر بيت المال را ميان مسلمانان مساوى تقسيم نمى‏كرد؟

گفتند : آرى.

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود :

فسنَّة رسول اللَّه أولى بالاتباع عندكما، أم سنَّة عمرٍ ؟

پس نزد شما سنت پيامبر سزاوارتر است كه پيروى شود يا سنت عمر؟

گفتند :

سنت رسول خدا؛

اما ما داراى سوابق و خدمات بوده، در راه اسلام سختى‏ها كشيده‏ايم و از نزديكان (به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله) هستيم.

حضرت از آنها پرسيد :

سابقه شما در اسلام بيشتر است يا من ؟

گفتند : سابقه شما.

حضرت فرمود :

شما به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نزديكتر هستيد يا من؟

گفتند : شما.

پرسيد :

خدمات شما و سختى‏هايى كه براى اسلام متحمل شده‏ايد بيشتر است يا خدمات من؟

گفتند : شما.

فرمود :

به خدا سوگند من و كارگرى كه براى من كار مى‏كند در استفاده از بيت المال يكسان هستيم.

2 - سپس آن حضرت در خطبه‏اى همگان را از موضع و عملكرد خود آگاه ساخته و فرمود :

و محوت دواوين العطايا و أعطيت كما كان رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله يعطى‏بالسَّويَّة و لم أجعلها دولةً بين الاغنياء.

و دفاتر حقوق و عطايا را (كه به دستور عمر بر ملاك‏هاى طبقاتى تعيين شده بود) از بين بردم و مانند رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله آن را به مساوات تقسيم كردم و آن را در دست توانگران قرار ندادم.

3 - عاصم بن ضمره گويد :

على عليه السلام بيت المال را ميان مردم تقسيم كرد و همه را يكسان داد.

4 - يعقوبى مى‏نويسد :

على عليه السلام مردم را در عطا برابر نهاد و كسى را بر كسى برترى نمى‏داد و به غلامان همان اندازه مى‏داد كه به عرب‏ها مى‏بخشيد، وقتى علت را جويا شدند، در حالى كه چوبى از زمين برداشت و آن را ميان دو انگشت خود نهاد، فرمود:

قرأت ما بين الدَّفتين فلم أجد لولد اسماعى ل على ولد اسحاق فضل هذا

تمام قرآن را خوانده‏ام و در آن براى فرزندان اسماعيل (عرب‏ها) بر فرزندان اسحاق (غير عرب‏ها) به اندازه اين چوب برترى نيافته‏ام.

امام على عليه السلام در پاسخ اينگونه اعتراض‏ها و خرده‏گيرى‏ها خطاب به طلحه و زبير فرمود:

و أما ما ذكرتما من أمر الاءسوة، فانَّ ذلك أمرٌ لم أحكم أنا فيه‏ب رأيى، و لا ولَّيته هوى منى، بل وجدت أنا و.نتما ما جاء به‏رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله قد فر غ منه.

و اما (اعتراض) شما در مورد اينكه (چرا ميان شما و ساير مسلمانان) به تساوى رفتار كرده‏ام، اين حكمى نبوده كه من به رأى خود صادر كرده و بر طبق خواسته دلم انجام داده باشم، بلكه من و شما مى‏دانيم‏كه اين همان دستور العملى است كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آورده و انجام داده است.

اميرمؤمنان عليه السلام محكم و استوار بر سيره مساوات ايستاد و با وجود همه مخالفت‏ها، بيت‏المال را به تساوى ميان همگان تقسيم كرد و ميان عرب و غير عرب تفاوت نگذاشت.

5 - از ابواسحاق نقل شده كه حرث گفت :

من نزد على عليه السلام بودم كه دو زن آمدند و ادعاى فقر و مسكنت كردند.

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود :

بر ما واجب است در صورت صدق گفته شما به شما كمك كنيم.

آنگاه مردى را در بازار فرستاد تا براى آنها طعام و لباس خريده و فرمود : به هر يك از آنها صد درهم بدهد.

يكى از زن‏ها اعتراض كرد و گفت :

من عرب هستم و زن ديگر از موالى است، چگونه با ما برخورد مساوى شده است.

امام على عليه السلام فرمود :

قد قرأت ما بين اللَّوحين فما رأيت لولد اسماعيل على ولد إسحاق عليه السلام فضلاً ولاجناح بعوضةٍ

من قرآن خوانده و در آن خوب نگريسته‏ام، اما براى فرزندان اسماعيل عليه السلام (عرب‏ها) بر فرزندان اسحاق عليه السلام (غير عرب‏ها) حتى به اندازه بال پشه‏اى برترى نديده‏ام.

ج - اجراى عدالت اقتصادى با خويشاوندان

ابن دأب از ام هانى (خواهر على عليه السلام) نقل مى‏كند كه:

نزد برادرش آمده و حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام بيست درهم به او داد،

كنيز عجم ام هانى نيز نزد امام على عليه السلام رفته و پول گرفته بود.

وقتى ام هانى از كنيز خود پرسيد كه چقدر از حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام گرفته است، گفت كه :

امام على عليه السلام بيست درهم به او داده.

ام هانى با عصبانيت نزد برادر رفت و گفت كه :

بايد به او پول بيشترى بدهد.

اما پاسخ حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام همان بود.

(كه در قرآن براى فرزندان اسماعيل بر فرزندان اسحاق برترى نيافته است).

آن حضرت براى خويشاوندان خود هيچ مزيتى بر ديگران قائل نمى‏شد و در برخورد با عقيل كه خواستار مبلغى بيش از سهمش از بيت المال بود، همين حقيقت را گوشزد كرد و فرمود :

من و تو نسبت به بيت المال، چون ساير مسلمانان هستيم.



منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ

در جنگ‏ها و فتح شهرها همواره غارتگران تاريخ با ظلم و ستم برخورد مى‏كردند،

و هر كس و هرچه مى‏يافتند از آن خود مى‏دانستند، و فاتحان مغرور به لشگريان خود اجازه غارت كردن مى‏دادند، و خود هرچه مى‏خواستند برمى‏داشتند.

عدالت را نه نسبت به مردم و نه لشگريان خود رعايت مى‏كردند.

اما پس از فتح بصره و شكست ناكثين، حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام:

- با عفو عمومى، مردم بصره را آزاد گذاشت.

- و جان و مال و ناموسشان را حفظ كرد، و لشگر را از هرگونه تعرضى بازداشت.

- با اسيران با مهربانى برخورد و آزادشان كرد.

آنگاه در بيت‏المال را گشود و طلا و نقره‏ها را ارزيابى كرد و بگونه‏اى محاسبه فرمود كه به هر سربازى 500 درهم رسيد نه كم و نه زياد،

و براى خود نيز 500 درهم برداشت.

مردى آمد و گفت :

يا اميرالمؤمنين عليه السلام اگر من در جنگ نبودم، قلب و جانم با شما بود مرا نيز عطائى ده.

امام 500 درهم سهم خود را به او بخشيد. (1)

پی نوشت ها :
1-ناسخ التواريخ اميرالمؤمنين عليه السلام ج 1ص 189 - و - مروج الذهب ج 2ص 380 - و - تاريخ طبرى ج 3، ص 544

 

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ

در تداوم حركت ارتش امام على عليه السلام به سوى صفين، وقتى نزديك شهر انبار رسيدند مشاهده كردند كه:

مردم با هداياى فراوان، با اسب ها و علوفه‏ها، و پول‏ها و ساير مواد غذائى به استقبال آمدند كه هرچه دارند به حضرت على عليه السلام و لشگريان او ببخشند.

امام على عليه السلام پرسيد :

چرا مردم انبار اينگونه به استقبال آمدند؟

پاسخ دادند كه : رسم وعادت مردم انبار چنين است.

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود :

اسب‏ها و علوفه‏ها را مى‏پذيريم، اما قيمت آنها را به شما پرداخت و يا از ماليات و خراج شما كسر مى‏كنيم.

و دستور داد تا اگر فردى از لشگريان چيزى از مردم گرفت به امام على عليه السلام اطلاع دهد و دو روز در شهر انبار ماند.

وقتى مردم از روش حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در احترام به اموال مسلمين آگاه شدند گفتند:

يا اميرالمؤمنين عليه السلام پس اجازه دهيد تا هدايائى به دوستان و آشنايان خود كه درلشگريان شما وجود دارند تقديم داريم.

امام على عليه السلام اجازه فرمود.(1)

يعنى دراحترام به اموال عمومى مسلمين:

الف - هدايا راازمردم نمى‏پذيرفت.

ب - و اگر چيزى براى نياز ارتش برمى‏داشت قيمت عادلانه آن راپرداخت مى‏كرد.

ج - و با دستورالعمل قاطعانه، سربازان خود را از آسيب رساندن به اموال عمومى باز مى‏داشت.

د - اجازه مى‏داد تا مردم به دوستان خود هدايائى تقديم دارند.

پی نوشت ها :
1-  ناسخ التواريخ ج 2 ص 33

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ


گرچه هداياى مردم را بايد پذيرفت، و با هداياى بهتر بايد به آنان پاسخ گفت، اما اگر فردى با هديه‏اى بخواهد يكى از مسئولين حكومت را فريب دهد بايد، از آن پرهيز كرد.

اشعث بن قيس چون در يك مشكل قضائى درمانده بود، هديه‏اى براى حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام برد، تا افكار آن حضرت را به نفع خود تغيير دهد، اما اميرالمؤمنين عليه السلام هديه او را نپذيرفت و چنين فرمود:

وأعجب من ذلك طارقٌ طرقنا بملفوفةٍ في وعائها، ومعجونةٍ شنئتها، كأنَّما عجنت بريق حيَّةٍ أو قيئها،

فقلت: أصلةٌ، أم زكاةٌ، أم صدقةٌ؟ فذلك محرَّمٌ علينا أهل البيت! فقال: لاَ ذَا وَلاَ ذَاكَ، ولكنَّها هديَّةٌ.

فقلت : هبلتك الهبول ! أعن دين اللَّه أتيتني لتخدعني؟ أمختبطٌ أنت أم ذو جنَّةٍ، أم تهجر؟ واللَّه لو أعطيت الْأقاليم السَّبْعة بما تحْت أفلَاكهَا، عَلَى أَن أَعصيَ اللَّهَ في نَملَةٍ أسلبها جلب شعيرةٍ ما فعلته، وإنَّ دنياكم عندي لَأَهوَن من وَرَقَةٍ في فَم جَرَادَةٍ تَقضَمهَا.

ما لعليٍّ ولنعيمٍ يفنى، ولذَّةٍ لاَ تَبقَى ! نَعوذ باللَّه من سبَات العَقل، وَقبح الزَّلَل. وَبه نستعين.

از اين حادثه شگفت‏آور اينكه شب هنگام كسى بديدار ما آمد(1) و ظرفى سر پوشيده پر از حلوا داشت، معجونى در آن ظرف بود كه از آن تنفر داشتم، گويا آن را با آب دهان مار سمى، يا قى كرده آن مخلوط كردند، به او گفتم: هديه است؟ يا زكاة يا صدقه؟ كه اين دو بر ما اهل بيت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله حرام است.

گفت : نه، نه زكاة است نه صدقه، بلكه هديه است.

گفتم : زنان بچه مرده بر تو بگريند، آيا از راه دين وارد شدى كه مرا بفريبى؟ يا عقلت آشفته شده يا جن زده شدى؟ يا هذيان مى‏گوئى؟

به خدا سوگند! اگر هفت اقليم را با آنچه در زير آسمان‏هاست به من دهند تا خدا را نافرمانى كنم كه پوست جوى را از مورچه‏اى به ناروا بگيرم، چنين نخواهم كرد، و همانا اين دنياى آلوده شما نزد من از برگ جويده شده دهان ملخ پست‏تر است، على را با نعمت‏هاى فناپذير، و لذت‏هاى ناپايدار چه كار؟!

به خدا پناه مى‏بريم از خفتن عقل، و زشتى لغزش‏ها، و از او يارى مى‏جوئيم.(2)

پی نوشت ها :
1- نوشتند كه اشعث بن قيس بود.

2 -  نهج‏البلاغه خ‏224 و امالى‏صدوق ص‏369 و تذكرةالاولياء ابن جوزى ص‏155 و ربيع‏الابرار زمخشرى ورقه 230 خطى: و مناقب ابن‏شهر آشوب ج‏2 ص‏109

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ

يكى از اخلاق ناپسند تجار در معاملات، خريد و فروش با انواع سوگندهاست.

سوگند مى‏خورند كه مشترى باور كند، اعتماد پيدا كند، و جنس مورد نظر را بخرد، امام على عليه السلام متوجه اين گونه سوء استفاده‏هاى خلاف اخلاق اسلامى بوده و در پند و اندرز دادن به بازاريان مى‏فرمود:

بيعوا و لا تحلفوا، فانَّ اليمين تنفق السَّلعة و تمحق البركة

(تجارت كنيد، اما سوگند نخوريد، زيرا سوگند خوردن گرچه باعث فروش جنس مى‏شود اما بركت را از بين مى‏برد.) 

پی نوشت ها :
1-  شرح نهج‏البلاغه خوئى ج‏9 ص‏394

 

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ


روزى امام على عليه السلام از بازار قصابان مى‏گذشت،

يكى از قصابان دوست حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام بود، سلام كرد و گفت :

يا اميرالمؤمنين از گوشت امروز ببر كه گوشت بسيار خوبى است.

امام على عليه السلام فرمود : پول به همراه ندارم.

قصاب گفت :

آقا گوشت ارزشى ندارد، گوشت را ببريد، پولش را بعداً بياوريد، من در گرفتن پول صبر مى‏كنم.
 حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود :

من از خوردن گوشت صبر مى‏كنم و هرگاه كه پولدار شدم از شما گوشت مى‏خرم.(1)

امروزه فرهنگ بسيار زشت نسيه خريدن وگرفتار شدن به قسط ماهانه و سود فراوان آن، يكى از بلاهاى اجتماعى عصر ماست، كه همه آلوده‏اند، همه مقروضند، همه گرفتار اقساط ماهانه‏اند. چون روح قناعت ، صبر و تحمل ضعيف شده و همه در يك رقابت بى‏نظير مى‏خواهند به زندگى ايده‏آل خود برسند.

پی نوشت ها :
1-  ارشاد القلوب. ديلمى

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ


گاهى يك ميوه از چند شهر گوناگون، كيفيت‏هاى متفاوتى دارد، مثلاً پرتقالى آبدار يا كم آب، خرما مرغوب يا غير مرغوب است، بازاريان براى آنكه جنس خود را بفروشند، خرماى مرغوب و نامرغوب را مخلوط مى‏كنند و در معرض فروش مى‏گذارند.

تا به طمع خرماى مرغوب، خرماى نامرغوب هم فروخته شود.

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام دوست نداشت كه بازاريان با چنين شيوه‏اى جنس بفروشند، بلكه نظر داشت، خرماى هر منطقه‏اى را به صورت جداگانه در معرض تماشاى مردم بگذارند،

آنگاه هركس هر جنسى را كه دوست دارد، تهيه نمايد.

اين شيوه عرضه كردن اجناس را امام صادق عليه السلام از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام نقل كرد و فرمود :

كان علىٌّ عليه السلام يكره أن يستبدل وسقاً من تمر خيبر بوسقين من تمر المدينة لأنَّ تمر خيبر أجودها (1)

(امام على عليه السلام دوست نداشتند كه يك پيمانه از خرماى منطقه خيبر با دو پيمانه از خرماى مدينه مخلوط شود، زيرا خرماى خيبر بهتر بود.)

پی نوشت ها :
1- اصول كافى ج‏5 ص‏188، و وسائل الشيعه ج‏18 ص‏151

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ

امام على عليه السلام سعى داشت تا از آشنايان خريدارى نكند، زيرا ممكن بود امتيازى قائل شده قيمت واقعى را از حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام نگيرند.

روزى به بازار پارچه فروشان رفت، به پيرمرد فروشنده فرمود :

پيراهنى به سه درهم مى‏خواهم، چون پيرمرد امام على عليه السلام را شناخت، امام از او خريدارى نكرد، و به سراغ فروشنده ديگرى رفت.

به مغازه ديگر كه جوانى درآن بود رفت و پيراهنى به سه درهم خريد و آن را پوشيد و فرمود:

سپاس خداى را كه مرا به وسيله پشم پوشاند، كه در نزد خلق زيبا جلوه كردم.

شخصى گفت : يا اميرالمؤمنين اين دعا از خودت بود يا از پيامبر شنيدى؟

فرمود : از رسول خدا شنيدم،

و از آنجا عبور كرده با جمعى از ياران مقابل رحبه مسجد كوفه نشستند،

پدر جوان آمد و ماجرا را فهميد و گفت قيمت پيراهن دو درهم بود، خود را به حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام رساند و گفت اين يك درهم را از من بستان.

امام على عليه السلام فرمود :

پسرت با رضايت فروخت و من هم با رضايت خريدم، و يك درهم را نگرفت.(1)

پی نوشت ها :
1-كشف الغمه ج 1ص 219 - و - مناقب ابن شهرآشوب ج 1ص 366 -و بحارالانوار ج 8 - و - الغارات ج‏1

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ

امام على عليه السلام سخت به حقوق فردى و اجتماعى انسان‏ها توجه داشت.

امامى كه مى‏فرمايد:

واللَّه لو أعطيت الْأقاليم السَّبْعة بما تحْت أفْلَاكهَا، عَلَى أَنْ أَعْصيَ اللَّهَ في نَملَةٍ أَسلبهَا جلب شعيرةٍ ما فعلته، وإنَّ دنياكم عندي لَأَهوَن من‏وَرَقَةٍ في فَم جَرَادَةٍ تَق ضَمهَا.

ما لعليٍّ ولنعيمٍ يفنى، ولذَّةٍ لاَ تَبقَى!

نعوذ باللَّه من سبات العقل، وقبح الزَّلل. وبه نستعين.

به خدا سوگند! اگر هفت اقليم را با آن چه در زير آسمانهاست به من دهند تا خدا را نافرمانى كنم كه پوست جواى را از مورچه‏اى ناروا بگيرم، چنين نخواهم كرد، و همانا اين دنياى آلوده شما نزد من از برگ جويده شده دهان ملخ پست‏تر است. على را با نعمت‏هاى فناپذير، و لذتهاى ناپايدار چه كار؟!!

به خدا پناه مى‏بريم از خفتن عقل، و زشتى لغزش‏ها، و از او يارى مى‏جوييم. (1)

براى حفظ حقوق اجتماعى، حفظ حريم جاده‏ها و معابر عمومى، با متجاوزان به حريم كوچه‏ها، راه‏ها سخت برخورد مى‏فرمود.

اصبغ بن نباته نقل مى‏كند :

روزى همراه حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام به سركشى بازار كوفه رفتم،

امام مشاهده فرمود كه برخى از بازاريان در ساخت مغازه خود به حريم كوچه‏ها و معابر عمومى تجاوز كردند،

دستور داد آن مغازه‏ها را خراب كنند تا راه باز شود،

سپس به سراغ خانه‏هائى رفت كه قبيله بنى بكاء آنها را در حريم بازار مسلمين ساخته و به زمين‏هاى مراكز تجارى تجاوز كرده بودند.

امام على عليه السلام دستور داد كه آنها را خراب كنند.

و فرمود :

اينجا محل بازار و تجارت مسلمين است، نبايد شما در آن خانه‏هاى مسكونى بسازيد.(2)

اين الگوى رفتارى در عصر ما كه توسعه جاده‏ها و اتوبان‏ها ضرورت دارد، مشكلات فراوانى را برطرف مى‏سازد، كه شهردارى‏ها بايد، حريم رودخانه‏ها و مراكز تجارى و حريم جاده‏ها را حفظ كنند، و از سد معبر را به هر شكلى كه باشد، جلوگيرى نمايند.

پی نوشت ها :
1- نهج‏البلاغه خطبه 224/8 المعجم المفهرس مؤلف
2- سنن بيهقى ج 6 ص 151

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ

الف - گماشتن متولى براى مراكز اقتصادى

آنچه كه از مجموع روايات و سيره معصومين، به ويژه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و على عليه السلام بدست مى‏آيد، متولى بازار، وظايف زير را برعهده داشت :

جلوگيرى از احتكار

مراقبت و نظارت بر قيمت‏ها

مراقبت از سالم بودن وزن كردن و ترازوها

جلوگيرى از تجاوز به حريم بازار و تصرف غير مجاز در آنها

تفتيش و بازرسى در مورد تقلب و غش در معاملات‏

اجازه فعاليت به تاجرانى كه شرايط و اوصاف لازم براى فعاليت اقتصادى را دارند.

حل مشكلات بازار

راهنمايى گمشدگان

يارى ضعيفان و ناتوانان

نظارت بر ذبح حيوانات و كيفر تخلف كنندگان

رسيدگى به امور تجار و حفظ حرمت آنان

برقرارى امنيت در راه‏هاى تجارى

انفاق بر كسانى كه مواد غذايى وارد مى‏كنند

جبران آن چه كه از بازرگانان، تلف مى‏شود.
 (كه امروزه به صورت بيمه مطرح است.)

جلوگيرى از ورود اهل ذمه (1) به حرفه صرافى‏

جلوگيرى از خريد و فروش در مكان‏هاى غير مجاز و جائى كه سد معبر مى‏كرد.

جلوگيرى از اشياء ممنوعه، مانند : فروختن شراب و مردار(2)

ب - نظارت بر رفتار متولى بازار

از گزارش‏هاى تاريخى و نيز اخبار و روايات، اين حقيقت به دست مى‏آيد كه متولى بازار فقط مسئول برقرارى امنيت و آرامش نبوده، بلكه اموال بازرگانان و پيشه‏وران بازار هم تحت نظر او بوده است.

از همين رو امام على عليه السلام رفتار خود متوليان بازار را هم به شدت كنترل مى‏كرده است.

و اگر خطايى از آنان سر مى‏زد، به هيچ وجه، چشم پوشى نمى‏كرد،

چنان كه على بن اصمع را بر بارجاه گماشت و چون خيانت كرد، دستش را بريد.

اين مرد، آن قدر زيست تا زمان حجاج را درك كرد، روزى به حجاج گفت :

خانواده ام به من بدى كرده‏اند.

حجاج : چگونه؟

ابن اصمع : چون نام على بر من نهاده‏اند!

حجاج : چه زيبا گفتى!

آن گاه امارت محلى را به او واگذار كرد و گفت:

اگر مطلع شوم كه خيانتى كرده‏اى، آن اندازه از دستت را كه على باقى گذاشته، قطع مى‏كنم. (3)

همچنين نحوه برخورد آن حضرت با ابن هرمه حكايت از نظارت دقيق آن بزرگوار بر امر تجارت و بازار دارد، كه توضيح آن چنين است :

ابن هرمه، متولى و مراقب بازار اهواز بود، او مرتكب خيانتى شد، هنگامى كه خبر خيانت وى به حضرت امير عليه السلام رسيد، فوراً نامه‏اى به اين مضمون براى رفاعة بن شداد حاكم اهواز نوشت :

وقتى كه نامه‏ام به دستت رسيد، فوراً ابن هرمه را از مسئوليت بازار، عزل كن، و به خاطر حقوق مردم، او را زندانى كن وهمه را از اين كار باخبر نما تا اگر شكايتى دارند بگويند.

اين حكم رابه همه كارمندان زير دستت، گزارش كن تا نظر مرا بدانند.

در اين كار، نسبت به ابن هرمه نبايد غفلت و كوتاهى شود، والا نزد خدا هلاك خواهى شد ومن هم به بد ترين وجه تو را از كار بركنار مى‏كنم، وتو را به خدا پناه مى‏دهم از اين كه در اين كار، كوتاهى كنى.

اى رفاعه! روزهاى جمعه، او را از زندان خارج كن وسى و پنج تازيانه بر او بزن و او را در بازار بگردان، پس اگر كسى از او شكايتى با شاهدى آورد، او و شاهدش را قسم بده، آن وقت حق او را از مال ابن هرمه بپرداز، سپس دست بسته و با خوارى او را به زندان برگردان و بر پايش زنجير بزن، فقط هنگام نماز زنجير را از پايش در آور و اگر براى او خوردنى و نوشيدنى ويا پوشيدنى آوردند، مانع نشو و به كسى هم اجازه نده كه بر او داخل شود و راه مخاصمه و طريق نجات را به او بياموز و اگر به تو گزارش رسيد كه كسى در زندان چيزى به او ياد داده كه مسلمانى از آن ضرر مى‏بيند آن شخص را مى‏زنى و زندانى مى‏كنى تا توبه كند و از عمل خود پشيمان شود.

اى رفاعه! همه زندانيان را براى تفريح به حياط زندان بياور غير از ابن هرمه، مگر آن كه براى جانش بيمناك باشى كه در اين صورت، او را با زندانيان ديگر به صحن زندان مى‏آورى.

اگر قدرت بدنى دارد، هر ماه سى و پنج ضربه شلاق بر بدنش بزن و قضيه را براى من بنويس و نام جانشين او را هم گزارش كن و حقوق ابن هرمه را قطع كن.(4)


-  كفارى كه تابعيت كشور اسلامى را قبول كرده و موظف به رعايت شئونات اسلامى در مجامع عمومى هستند.
 

پی نوشت ها :

1- كفارى كه تابعيت كشور اسلامى را قبول كرده و موظف به رعايت شئونات اسلامى در مجامع عمومى هستند.
2- السوق فى ظل الدولة الاسلاميه، جعفر مرتضى عاملى، ص 52
3- الاشتقاق، ص 272 ؛ وفيات الاعيان، ج 3 ص 175
4- مستدرك الوسائل، ج 3 ص 207 - و - دعائم الاسلام، ج 2 ص 532 و 533، -و نهج السعاده، ج 5 ص 35 و 38
 

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ

مرحوم كلينى از امام باقر عليه السلام نقل مى‏كند، كه:

هر روز صبح امام على عليه السلام از منزل بيرون آمده، در حالى كه شلاقى در دست داشت در بازار كوفه قدم مى‏زد و مردم را نصيحت مى‏كرد،

و با صداى بلند رهنمودهائى مى‏داد،

مردم تا صداى حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام را مى‏شنيدند هر چه در دست داشتند بر زمين مى‏نهادند و گوش مى‏كردند.

سپس به جايگاه خود باز مى‏گشت تا به مشكلات مردم رسيدگى فرمايد.(1)

امروز اگر از اين الگوى رفتارى در بازار شهرها، تيمچه‏ها، پاساژها، استفاده كنيم، همه‏جا دفترى براى تبليغات داشته باشيم، و با سيستم صوتى درست و مناسب در اوقات حساب شده، بازاريان را نسبت به كار و توليد و پرهيز از خلافكارى‏ها تشويق و هشدار بدهيم، اثر بسيار چشم‏گيرى خواهد داشت.

پی نوشت ها :

1-  فروع‏كافى ج‏5ص‏151 - و - وسائل‏الشيعه ج‏12 ص‏283 - و - امالى صدوق‏مجلس 75

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ


در سيستم حكومتى امام على عليه السلام كنترل و نظارت يكى از اساسى‏ترين محورهاى مديريت سياسى به حساب مى‏آمد كه كار قضاوت و فرمانداران و استانداران و ديگر كارگزاران حكومتى را به وسيله نيروهاى مؤمن ارزيابى مى‏فرمود، و سريع و به مورد عكس‏العمل نشان مى‏داد.

الف - نظارت بربازار

امام على عليه السلام از نظر اقتصادى، بازار شهرها را با حضور نيروهاى اطلاعاتى زير نظر داشت تا به مردم ستم روا ندارند، و با گران فروشى و احتكار اساس نظام را تضعيف نكنند.

ابن هرمه، از نيروهاى اطلاعاتى حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در بازار اهواز بود كه اسير نفس شد و از بازاريان رشوه گرفت.

وقتى اين خبر به امام على عليه السلام رسيد او را عزل كرده و به حاكم اهواز نوشت :

او را زندانى كند، موهاى سرش را بتراشد و روزهاى جمعه 35 تازيانه بر او بزند، و او را در شهر بگرداند.

و هر كس از او شكايتى دارد رسيدگى وازاموال ابن هرمه بپردازد، و چون زندانيان را به بيرون زندان براى گردش و هواخورى مى‏برند او را نبرند و جز به هنگام نماز زنجير از پاهاى او در نياورند،

و دستور فرمود تا حقوق ابن هرمه را از ديوان دولتى قطع كند.(1)

ب - بخشنامه براى كنترل و نظارت بر بازار

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام خود در حالى كه تازيانه‏اى در دست داشت در بازار راه مى‏رفت و كم فروشان و خلافكاران اقتصادى را مجازات مى‏كرد، و بخشنامه‏اى براى استانداران خود فرستاد كه بازار را كنترل و محتكرين را مجازات كنند.(2)

پی نوشت ها :
1-  مستدرك الوسائل ج 3 ص 207

2 -  دعائم الاسلام ج 2ص 36

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ


اصبغ بن نباته مى‏گويد :

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام بر مركب رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله به اسم شهبا سوار شده در بازار مسلمين در همه جا رفت و آمد مى‏كرد،

متخلفان را تنبيه مى‏كرد، و بازاريان را حساب شده تبليغ و نصيحت مى‏فرمود.

روزى به امام على عليه السلام گفتم :

يا اميرالمؤمنين شما در منزل بمانيد، ما به جاى شما اين كار را انجام مى‏دهيم.

نپذيرفت و فرمود :

اين چه خيرخواهى است كه مى‏كنيد؟

امام على عليه السلام تمام اصناف بازاريان را قسمت به قسمت از نزديك نظارت مى‏كرد، و به همه اصناف، متناسب با شغلشان اندرز مى‏داد.

به بازار گوشت فروشان آمد و فرمود:

اى قصاب‏ها در كار گوسفند شتاب نكنيد، بگذاريد روح از بدنش خارج شود، و مبادا برگوشت بدميد،

و رو به يك قصاب كرد و فرمود :

گوشت زيادتر به مردم بده كه بركت را بيشتر مى‏كند. (1)

و سپس به بازار خرمافروشان رفت و فرمود:

خوب و بد خرما را در معرض ديد مردم قراردهيد.

و آنگاه به بازار ماهى فروشان رفت و فرمود:

غيراز ماهى حلال گوشت، ماهى ديگرى نفروشيد، از فروش ماهى‏هائى كه در دريا مرده‏اند و موج آنها رابيرون افكنده‏است خوددارى كنيد.
 و به محله كناسه كوفه مى‏رفت كه انواع خريد و فروش‏ها در آنجا صورت مى‏گرفت و مى‏فرمود:

(اى بازرگانان! قسم خوردن دراين بازار رواج پيدا كرده باصدقه دادن جبران كنيد، ازقسم خوردن خوددارى كنيد، كه خداى بزرگ كسى راكه قسم به دروغ خورد پاك نخواهدكرد)(2)

سپس به محله خياطان مى‏رفت،

روزى بالاى سر خياط خلافكارى ايستاد و فرمود :

مادران فرزند مرده بر تو گريه كنند،

محكم بدوز،

درزها را خوب بگير،

و نزديك به هم سوزن بزن،

كه از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله شنيدم كه فرمود :

خياط خائن رابا همان پيراهنى كه خوب ندوخته محشور مى‏كنند.

و از برداشتن اضافات پارچه بپرهيز، كه مال صاحب پارچه است، و آنها را براى خود نگه مدار، تا از آنها استفاده كنى.(3)

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در تداوم نظارت بر بازار،

خياط خلافكار را نكوهش كرد.

و ماهى فروش متخلف را كه ماهى بى فلس مى‏فروخت و مار ماهى براى فروش آورده بود شلاق زد (4).

و احتكار كننده ابزار آتش را تنبيه كرد. (5)

و شخصى كه گندم‏هاى فاسد شده را احتكار كرده بود تنبيه و گندم او را بين افراد محتاج تقسيم كرد. (6)

و به بازار شتر فروشان رفت و خطاب به آنها چنين فرمود:

(بفروشيد، اما قسم نخوريد، چون سوگند خوردن سرمايه را از بين برده و بركت را نابود مى‏كند.)(7)

وقتى وارد بازار خرما فروشان شد، غلامى را ديد كه گريه مى‏كند پرسيد چرا گريه مى‏كنى؟

گفت :

اين خرما فروش يك درهم خرما به من فروخت كه مولايم قبول نمى‏كند، و اين مرد هم پس نمى‏گيرد.

امام على عليه السلام به خرما فروش فرمود :

خرما را بگير و درهمش را بده، خرما فروش پس داد. (8)

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در بازار، گمشدگان را راهنمائى مى‏كرد.

و ناتوان‏ها را دستگيرى مى‏فرمود، و شخصى را كه بار مى‏برد در بردوش گرفتن بار، وبردن بار سنگين كمك مى‏كرد. و آيات قرآن را بر بازاريان و سرمايه داران مى‏خواند كه:

تلك الدار الْآخرة نجْعلها للَّذين لايريدون علواً فى الْأرْض و لافساداً

(اين بهشت است كه آن را به انسانهائى كه برترى طلب نيستند، و در زمين فسادگرى ندارند اختصاص داده‏ايم.)(9)

و مى‏فرمود :

(اين آيه مربوط به حاكمان و توانمندان جامعه است.) (10)

پی نوشت ها :

1-دعائم الاسلام ج‏2 ص 538
2- فروع كافى ج‏5 ص‏152
3- المستطرف ج‏2 ص‏55 - و - ربيع‏الابرار ج‏2 ص‏536 - و - تنبيه‏الخواطر ص‏42 - و - مستدرك‏الوسائل ج‏2 ص‏472 - و - تذكرة الخواص ص‏116 و77
4- وسائل‏الشيعه ج‏16 ص‏332
5- المحلى ابن حزم ج 7ص 573 (وسائل آتش كردن، مانند سنگ چخماق و امثال آن كه نقش كبريت را در آن زمان داشت).
6- المحلى‏بن حزم ج‏7ص 573
7- شرح نهج‏البلاغه خوئى، ج‏9 ص‏394
8- تراتيب الاداريه ج‏1 ص‏289 - و - استيعاب در حاشيه اصابه ج‏3 ص‏48
9- سوره قصص، آيه 83
10- كنزالعمال ج 15 ص 160 - و - البداية و النهاية ج 8ص 5 - و - تذكرة الخواص ص 216 - و - حياة الصحابة ج‏2 ص 624 - و - الغارات ج 1 ص 114 و 111

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه

محور : الگوهاي اقتصادي امام علي (ع)     گردآورنده : نويسنده وبلاگ


در منطق امام على عليه السلام كار و توليد، عمران و آبادى، و سازندگى وخودكفائى در رأس امور قرار دارد، زيرا حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام تلاش داشت تا فقر را ريشه كن كند، و همگان را با تحقق عدالت اجتماعى به حقوق اجتماعى آنان برساند.

بنابراين دركلمات حساب شده‏اى، كارگران، و بازاريان رابه كاربيشتر وتوليد تشويق مى‏فرمود كه:

اتَّجروا بارك‏اللَّه لكم. (1)  (تجارت كنيد خدا به كارتان بركت بدهد)

1- وسائل الشيعه ج 12ص‏5 حديث 12

منبع : الگوهاى رفتارى ‏جلد 3 «امام على (ع) و اقتصاد» - محمد دشتي رحمه الله عليه