مشاهیر ایران و جهان - شهنازی، علی‏اکبر

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

نوازنده، موسیقیدان. تولد: 1276. درگذشت: 1364. على اكبر شهنازى از سن هشت سالگى در مكتب پدر یعنى آقا حسین‏قلى كه خود از بانیان مكتب جدید تارنوازى و نوه‏ى على‏اكبرخان فراهانى تارنواز ماهر دوران ناصرى بود، با موسیقى آشنا مى‏شود. آقا حسین‏قلى در كنار تشویق فرزند به تحصیل علم، ساز خانوادگى یعنى تار را به امانت على‏اكبر مى‏سپارد و او هم در كنار پدر به تعلیم این ساز مى‏پردازد. وى در سن چهارده سالگى، زمان حیات چنان تار مى‏نوازد كه نخستین صفحه از نواختن ساز او در مایه‏ى بیات ترك و افشارى به ضبط مى‏رسد. بعد از مرگ پدر، على‏اكبر شهنازى به تلعیم شاگردان مى‏پردازد. در كنار تدریس و نواختن موسیقى او به پژوهش و باز شناختن ارزش‏هاى ناشناخته‏ى موسیقى اصیل ایران مى‏پردازد، چندان كه به ادعاى خودش از هفت دستگاه موسیقى ایرانى مى‏توانست پنج دستگاه آن را به شكل نو ارایه دهد، شكلى كه مكمل دستگاه‏هاى كلاسیك قدیم بود. ساز تخصصى شهنازى تار بود. در آهنگسازى نیز توانا بود. در این میان باید براى نونه از تصنیف مشهور «اى نوع بشر» یاد كرد كه از جمله‏ى ساخته‏هاى استاد به شمار مى‏رود. متن این تصینف از امیر جاهد است. (1363 -1276 ش)، موسیقیدان و نوازنده. در تهران چشم به جهان گشود و چون روز عید قربان متولد شده بود، به او حاجى مى‏گفتند. از دوران كودكى تحت نظر پدر هنرمندش به نواختن تار پرداخت و مدت شش سال ردیفها را از پدرش آموخت، به طورى كه در چهارده سالگى به شاگردان پدرش تعلیم مى‏داد. پس از فوت پدر، نزد عموى خود، میرزا عبداللَّه بود و با وى تمرین ساز مى‏كرد. استاد شهنازى در سال 1345 ش مدت پنج سال تمام دستگاههاى موسیقى ایرانى را اجرا و همه را به صورتى كاملا مرتب آماده كرد. شهنازى در ساختن پیش درآمد و رنگ و تصنیف ممتاز بود. از شاگردان وى مى‏توان، میرزا حسن خان مشار، منتظم الحكماء، حاج آقا محمد، محمدرضا لطفى و فرهنگ شریف را نام برد. استاد شهنازى از دوستان نزدیك عارف قزوینى بود و نغمات و آهنگهاى فراوانى ساخته و با خوانندگانى نظیر اقبال‏السلطان، حسینعلى نكیسا، طاهرزاده و ادیب خوانسارى همكارى داشته است. او همچنین به غیر از تار، با سازهاى دیگرى مانند، سه تار و پیانو نیز آشنایى كامل داشت. وى در هشتاد و هفت سالگى درگذشت.[1] به سال 1276 شمسى در تهران خیابان ایران كوچه نصیر حضور، در خانواده‏اى هنرمند دیده به جهان گشود. و چون روز عید قربان به دنیا آمده بود به او حاجى على یا حاجى مطلق مى‏گفتند. پدر بزرگش على‏اكبر فراهانى یكى از نوازندگان بنام و استاد دوران ناصرى بود و كنت دوگوبینوى فرانسوى كه در زمان حیات آقا على‏اكبر فراهانى در تهران مى‏زیست مى‏نویسد: «در میان طبقات متوسط معروفترین نوازندگان تار، على‏اكبر است كه خیلى خوب تار مى‏زند و من دیده‏ام اروپائیانى كه هیچ به موسیقى مشرق زمین توجه نداشته‏اند در موقع شنیدن ساز او دچار تأثر شده‏اند». پدرش آقا حسینقلى معروف به جناب میرزا، یكى از اساتید زبردست تار، عمویش آقامیرزا عبداللَّه، پدر موسیقى سنتى ایران كه ردیف موسیقى ایرانى را در هفت دستگاه: «شور، ماهور، سه‏گاه، چهارگاه، همایون، نوا و راست پنجگاه»، تنظیم كرد و به شاگردان خود آموخت كه میراثى گرانبها است براى ما پسرعمویش استاد احمد عبادى، استاد سه‏تار و دو برادر كوچكتر از او محمدحسن خان و عبدالحسین شهنازى نوازنده‏ى تار، همسران دو خواهرش باقرخان نوازنده كمانچه و رضاخان نوازنده‏ى تار و عده‏اى دیگر از افراد این خانواده كه در موسیقى سنتى و اصیل ایانى شهرت دارند مى‏باشند. على‏اكبر شهنازى در میان خانواده‏ى هنرمند خود، از سن پنج سالگى زیر نظر پدر هنرمندش آقاحسینقلى مشغول نواختن تار شد و مدت شش سال ردیفها را از پدرش آموخت و با استعداد زیادى كه در این خانواده ارثى بود توانست در مدت كوتاهى از نوازندگان خوب گردد به طورى كه از سن 14 سالگى كلاس موسیقى پدرش را به تنهایى اداره مى‏كرد و درسها و ردیفهایى را كه از پدر آموخته بود به شاگردان تعلیم مى‏داد. پس از فوت پدر، على‏اكبر غالباً با عموى خود میرزا عبداللَّه دو به دو و ساعتى را تار مى‏زدند اما بعدها كه آقامیرزا عبداللَّه به رحمت ایزدى پیوست او شاگردان كلاسهاى پدر و عموى خود را به تنهایى تحت تعلیم قرار داد و به راستى هم به شایستگى توانست جانشین پدر و عموى خود گردد، به طورى كه از شاگردان قدیمى او مى‏توان از: میرزا حسن‏خان مشار، میرزا عیسى‏خان خاتم، باصرالدوله، منتظم‏الحكماء و حاج محمدآقا. و از جدیدى‏ها: حمید وفا، لطفى، دلنوازى، فرهنگ شریف و ناصر آذر نام برد. استاد على‏اكبرخان شهنازى نغمات و آهنگهاى فراوانى ساخت كه از جمله بهترین پیش‏درآمدها محسوب مى‏شد. از جمله: پیش‏درآمد «شور»ى است به وزن دو چهارم در (لا) كه بسیار زیبا است، ولى چون نوار و صفحه در آن زمان در ایران موجود نبود از بین رفت. استاد على‏اكبر خان شهنازى در سال 1345 مدت پنج سال تمام دستگاههاى موسیقى ایرانى را كه از قدیم به ارث رسیده بود اجرا و همه را به صورتى كاملاً مرتب آماده كرد، استاد بیشتر روى اشعار شعرایى نظیر: ملك‏الشعراء بهار، حسین مسرور، وحید دستگردى و امیر جاهد آهنگ گذاشته و با خوانندگانى نظیر: اقبال‏السلطان، حسینعلى‏خان نكیسا، رضاقلى ظلى، طاهرزاده و ادیب خوانسارى همكارى داشته و در اوایل در رادیو با اعضاء اركسترى كه عبارت بودند از: ابراهیم منصورى، یگانه، یوسف‏زاده كار مى‏كرده ولى بعداً به طور تكنواز با رادیو همكارى داشته. یكى از خاطرات خوش استاد شهنازى كه همیشه از آن با افتخار یاد مى‏كرد این بوده كه در ساعت 5 بعد از ظهر روز 21 آبان ماه 1353 موزه‏ى صبا در خیابان ظهیرالاسلام به دست او گشایش یافت و مى‏گفت این براى اولین‏بار در خاورمیانه است كه یك چنین كار فرهنگى صورت تحقق به خود گرفته است. با گشایش «خانه صبا» نه تنها نسل معاصر بلكه نسل‏هاى آینده فرصت آن را خواهند داشت تا از مجراى صحیح، یادگارهاى صبا را كه برجاى مانده، مشاهده و حضور او را در وجود خویش زنده‏تر احساس كنند و آن همه زحماتى را كه در جهت فرهنگ و تعالى موسیقى ملى و سنتى ایران متحمل گشت ارج گذارند. استاد شهنازى یكى از دوستان نزدیك عارف بود و همراه با صداى او آهنگهاى بسیارى نواخت و درباره‏ى او مى‏گفت: «عارف داراى دو دانگ صدا بود ولى خیلى با حالت و گرم مى‏خواند به طورى كه شنونده را به سوى خود جذب مى‏كرد. وى انسانى بود عصبى و زودرنج و به پول و ثروت اصلاً نمى‏اندیشید آزاده‏اى بود كه بیشتر كوشش خود را جهت آرمان آزادیخواهى خود مى‏كرد.» استاد على‏اكبر خان شهنازى غیر از تار به سازهاى دیگرى مانند: سه‏تار، پیانو، نیز آشنایى كامل داشت و در سال 1332 عازم آبسرد دماوند شد و در آنجا مشغول كشاورزى شد ولى كم و بیش با شاگردان و طرفدارانش همكارى داشت و به كارهاى هنرى نیز مى‏پرداخت تا در سن هشتاد و هفت سالگى بدرود حیات گفت. روانش شاد.