ملیت : ایرانی - قرن : 14 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم)
معروف به ادیبالسلطنه، در 1253 ش در رشت تولد یافت. پدرش مرحوم میرزا حسنخان ادیبالسلطنه از اعضاى دیوانى بود و مدتها پیشكارى امیرافخم همدانى والى كرمانشاه را بر عهده داشت. حسین وقتى به سن رشد رسید نزد معلمین خصوصى تحصیلات خود را نزد دو تن از عرفا و دانشمندان معروف كرمانشاه به نام ابوالفقراء اصفهانى و میرزاى سالك ادامه داد و در ادبیات فارسى و اصول حكمت و ادبیات عرب معلوماتى كسب كرد و سپس به استدعاى حسامالملك همدانى وارد دارالفنون ناصرى شد و با سعى و مراقبت كامل تحصیلات خود را ادامه داد و در آموختن زبانهاى خارجى و شیوهى نگارش و حسن خط جد و جهدى به كمال مبذول داشت. در 1313 ه.ق در سن بیستسالگى وارد وزارت خارجه شد و در ادارهى عثمانى كه از ادارات مهم وزارت خارجه بود، مشغول به كار گردید و مدت 15 سال در آن وزارتخانه در سمتهاى مختلف انجام وظیفه مىنمود و مدتى نیز ریاست ادارهى دول غیرهمجوار را بر عهده داشت. در 1328 ه.ق به وزارت داخله منتقل شد و به سمت مدیركل آن وزارتخانه مشغول كار شد و پس از چندى معاون آن وزارتخانه گردید. در انتخابات دورهى سوم مجلس از طرف مردم رشت به نمایندگى رسید. حسین سمیعى كه تازه پس از فوت پدر به ادیبالسلطنه ملقب شده بود، پس از ورود به مجلس جزء فراكسیون دموكرات شد. عمر مجلس سوم زیاد دوام نكرد زیرا نائرهى جنگ بینالمللى اول اندكاندك به ممالك شرق سرایت كرد و طولى نكشید كه كشور ایران هم كه بىطرفى خود را اعلام كرده بود، به علت رقابت كشورهاى خارجى مورد تجاوز قرار گرفته، اشغال شد. مجلس سوم تصمیم به مهاجرت گرفت، ادیبالسلطنه نیز یكى از مهاجرین بود كه ابتدا به قم و بعد به كرمانشاه رفتند و دولت موقتى به سرپرستى رضاقلىخان نظامالسلطنه تشكیل شد و ادیبالسلطنه در آن دولت به وزارت داخله رسید. مهاجرین سپس به عثمانى رفتند و مدتى در آن كشور اقامت نمودند. سمیعى سرانجام به حلب رفت و مدتى در آن دیار اقامت داشت. در 1296 ش با سایر مهاجرین به ایران بازگشت و دور از كارهاى سیاسى به مطالعه در ادبیات فارسى و زبان و متون عربى پرداخت و ضمنا به تشكیل انجمن ادبى مبادرت نمود. در كابینهى سپهدار رشتى معاونت نخستوزیرى را بر عهده گرفت و از طرف دولت مامور مذاكره با سران كودتا شد ولى در كرج توقیف و ماموریت خود را نتوانست انجام دهد. در خرداد 1300 ش در كابینهى احمد قوامالسلطنه، وزارت تجارت و فوائد عامه به عهدهى او قرار گرفت و تا بهمن همان سال در آن سمت باقى بود. مشیرالدوله جانشین قوام در كابینهى خود پست وزارت تجارت و فوائد عامه را همچنان به ادیبالسلطنه واگذار كرد ولى در كابینهى بعدى كه به ریاست مستوفى تشكیل شد شغل سمیعى، كفالت وزارت داخله بود. مشیرالدوله جانشین قوام در كابینهى خود پست وزارت تجارت و فوائد عامه را همچنان به ادیبالسلطنه واگذار كرد ولى در كابینهى بعدى كه به ریاست مستوفى تشكیل شد شغل سمیعى، كفالت وزارت داخله بود. در سال 1302 كه سردار سپه رئیسالوزراء شد و یك سال بعد در ترمیم كابینه به وزارت عدلیه رسید. در 1304 ش به حكومت پایتخت منصوب شد و مدت دو سال در این سمت برقرار بود. در كابینهى حاج مخبرالسلطنه هدایت در 11 خرداد 1306 به وزارت داخله منصوب شد و در ترمیم كابینه همچنان وزیر داخله بود تا اینكه در 1308 به استاندارى آذربایجان رفت و دو سال در آن استان دنبالهى اصلاحات را گرفت مخصوصا براى ترویج زبان پارسى در آن سامان زحمات زیادى متحمل گشت و آثار نیكوئى به یادگار گذاشت. در 1310 ادیبالسلطنه مدتى كوتاه وزیر اقتصاد شد تا اینكه در 1311 پس از عزل و بازداشت تیمورتاش كه عنوان وزیر دربار منسوخ گردید، به دربار رفت و عملا وظایف وزیر دربار را انجام مىداد و تا سال 1318 كه جم به وزارت دربار تعیین گردید، در این سمت باقى بود. ادیبالسلطنه در خلال خدمت در دربار، ریاست سازمان پیشآهنگى را نیز بر عهده داشت و در 1314 پس از تشكیل فرهنگستان، به نیابت آنجا تعیین گردید و با كمك و همكارى سایر دانشمندان در احیاء زبان پارسى سره اقدامات موثرى معمول داشت. در 1319 ادیبالسلطنه با سمت سفیركبیر ایران به افغانستان رفت و قریب دو سال در این سمت باقى ماند. پس از بازگشت، به ریاست فرهنگستان رسید ولى دیگر نه تنها این سازمان فرهنگى فعالیتى نداشت، بلكه بىجهت مورد انتقاد قرار مىگرفت. در بهمن 1321 وزیر مشاور كابینهى سهیلى شد و در تیرماه سال 1322 وزارت كشور گرفت ولى فقط مدتى كوتاه در این سمت باقى ماند. در آن سال مجددا به دربار رفت و به ریاست تشریفات منصوب شد. ادیبالسلطنه در سال 1328 در انتخابات دورهى اول سنا، به سناتورى گیلان رسید و در همین سمت در سال 1332 در سن 79 سالگى درگذشت. حسین سمیعى یكى از افراد موجه و مولق و دانشمند دوران مشروطه است. وى قریب 60 سال در مشاغل مهم سیاسى و ادارى انجام وظیفه كرد كه 40 سال آن در مقامات وزارت و استاندار و سفارت بود. با وجودى كه متجاوز از ده مرتبه به مقام وزارت رسید، معالوصف شهرت ادب و قدرتش در سرودن شعر و تسلط او به زبان و ادبیات پارسى، شخصیت سیاسى او را تحتالشعاع قرار داده است و در محافل مختلف به نام یك دانشمند و ادیب بیشتر از یك سیاستمدار معروف مىباشد. سمیعى مردى نیكنفس و صحیحالعمل بود. اخلاف او همه از دانشمندان بودند. پدرش نیز بالاستحقاق لقب ادیبالسلطنه داشت. در كمك به مردم و مستمندان مضایقهاى نمىنمود. در مشاغل مهم سیاسى و اجرائى خود هرگز نسبت سوئى به او داده نشده است. مردى متقى و زاهد و محافظهكار بود. از لحاظ مالى و ثروت پدرى در رفاه زندگى مىكرد. ادباء و شاعران مورد احترام او بودند. چند انجمن ادبى تشكیل داد و با وجود گرفتارىهاى سیاسى در آنها مشاركت مىكرد، اشعار سخنسرایان را تصحیح مىنمود. از مرحوم ادیبالسلطنه آثار منظوم و منثور زیادى باقى مانده است. مهمترین اثر وى كتاب آئین نگارش است كه مدتها در مدارس تدریس مىشد. خاطرات سفر مهاجرت او هم چاپ شده است. مرحوم سمیعى در اشعار خود عطا تخلص مىكرد و دیوان اشعارش به چاپ رسیده است. (منسوب به سمیع) حسین ملقب به ادیبالسلطنه متخلص به عطا، از خانواده سمیعى، و از ادبا و رجال دوره معاصر (و. رشت 1293 ه.ق- ف. 1373 ه.ق./ 1331 ه.ش.). وى دوران طفولیت را در كرمانشاه و تهران به سر برد، و بعد از پدرش به مشاغل دولتى پرداخت. و به وزارت (وزیر كشور 1306 و 1391، وزیر خارجه 1316 و وكالت مجلس شورى و سناتورى رسید. وى شاعر بود و دیوانى دارد و مدتى انجمن ادبى تهران تحت سرپرستى او اداره میشد. از تألیفات او رساله «جان كلام» و دیگر رسالهایست در دستور زبان فارسى.
