مشاهیر ایران و جهان - اردلان، امان‏اللَّه

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف 1366 ق)، نقاش و نویسنده. ملقب به حاج عزالممالك. از اهالى كرمانشاه بود. او در دوره‏ى دوم مجلس نماینده و از یاران مدرس بود، در دوره‏ى سوم مجلس نیز نماینده‏ى مردم كرمانشاه بود. در جنگ جهانى اول كه آزادیخواهان به قم و كرمانشاه رفتند و دولت ایران آزاد را تشكیل دادند، او وزیر مالیه‏ى كابینه‏ى آزاد بود. در سال 1301 ش به هنگام ریاست وزرایى مشیرالدوله مدیر كل وزارت دارایى بود و بعد به پیشكارى مالیه‏ى فارس منصوب شد. در دوره‏ى پنجم مجلس به نمایندگى انتخاب شد. او براى اولین بار در كابینه‏ى سردار سپه به عنوان وزیر فواید عامه و تجارب معرفى شد. پس از شهریور 1320، به سمتهاى مهمى در وزارتخانه‏هاى مختلف دست یافت. در سال 1337 ش به همراه دكتر اقبال، حزب ملّیون را پى‏ریزى كرد و پس از آن از سیاست كناره‏گیرى نمود. اردلان نقاشى چیره‏دست بود و در خارج از ایران فوت كرد. خاطرات وى پس از مرگش تحت عنوان «اولین قیام مقدس ملى» به چاپ رسید.[1] ملقب به حاج عزالممالك فرزند فخرالملك اردلان، در 1260 تولد یافت. تحصیلات معمول زمان و زبان فرانسه را فراگرفت و در تیراندازى و سوارى و ورزش كه از لوازم زندگى خانزادگان بود مهارت یافت. در چند مأموریت پدر كارهاى او را نیابت مى‏كرد، ولى چون سرى پرشور داشت و جوانى بااحساس بود، در وقایع مشروطیت ایران از خود فعالیت و جنبشى بروز داد. سرانجام به عضویت حزب دموكرات درآمد كه از احزاب تندرو و انقلابى بعد از مشروطه بود. در انتخابات دوره‏ى دوم مجلس شوراى ملى كه پس از استبداد صغیر و به دست سپهدار تنكابنى و سردار اسعد انجام گرفت، وكیل دزفول شد. دوره‏ى دوم مجلس دوام زیادى نكرد و بالاخره ناصرالملك نایب‏السلطنه و صمصام‏السلطنه رئیس‏الوزراء در مقابل اتمام حجت دولت روسیه تاب مقاومت نیاوردند و مجلس را منحل ساختند. در دوره‏ى سوم از كرمانشاه وكیل شد. مجلس سوم نیز با جنگ بین‏المللى عملاً تعطیل گردید و عده‏اى از نمایندگان كه عضو حزب دموكرات بودند، مهاجرت نمودند. ابتدا به كرمانشاه و سپس به استانبول و حلب رفتند. وى نیز در زمره‏ى مهاجرین بود و در این راه نقش اساسى داشت. در كرمانشاه حكومت موقتى به وجود آمد كه ریاست آن با رضاقلى نظام‏السلطنه مافى بود. ادیب‏السلطنه سمیعى، سید حسن مدرس، قاسم صوراسرافیل، محمدعلى نظام‏السلطنه مافى و امان‏اللَّه اردلان عضو حكومت بودند و هریك مسئولیت وزارتخانه‏اى را بر عهده گرفتند. سالار لشكر فرزند فرمانفرما و داماد نظام‏السلطنه وزارت جنگ و فرماندهى قوا را عهده‏دار شد. در 1338 مهاجرین به وطن بازگشتند و اردلان نیز پس از ورود به ایران، به خدمت وزارت مالیه درآمد و مشاغلى از قبیل ریاست مالیه‏ى كرمان را عهده‏دار شد. در 1302 كه از طرف دكتر میلیسپو رئیس كل مالیه مأمور بازرسى در گرگان بود، به تهران احضار و در كابینه‏ى سردار سپه به وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب گردید. مدتى هم معاونت دكتر میلیسپو را عهده‏دار بود. در انتخابات دوره‏ى پنجم بار دیگر نماینده‏ى مجلس شد. پس از خاتمه‏ى دوره‏ى پنجم مجدداً به وزارت مالیه بازگشت و جزء همكاران دكتر میلیسپو گردید. پس از بركنارى میلیسپو، اردلان نیز از كار معزول شد و مدت‏ها شغلى نداشت. در 1308 با حمایت تیمورتاش وزیر دربار و با مساعدت ادیب‏السلطنه وزیر كشور به وزارت داخله مأمور شد و به سمت حاكم استرآباد تعیین گردید. در 1311 حكمران لرستان و خرم‏آباد شد و سه سال بعد حاكم بنادر جنوب گردید و در 1315 به جاى میرزا ابوالحسن خان پیرنیا (معاضدالسلطنه) استاندار كرمان شد. بالاخره در 1319 به استاندارى آذربایجان شرقى انتخاب شد و به تبریز رفت. بعد از شهریور 1320 مجدداً در مشاغلى از قبیل ریاست اداره كل شهردارى‏ها و ریاست اداره‏ى خوار و بار و مدیركل وزارت دارائى انجام وظیفه مى‏كرد تا سرانجام به معاونت وزارت دارائى رسید و سپس رئیس بانك رهنى ایران شد. در نخست‏وزیرى دوم سهیلى در 1321 به وزارت بهدارى تعیین شد و تا پایان 1322 در این سمت باقى بود. در كابینه‏ى ساعد وزیر بازرگانى و پیشه و هنر گردید. در ترمیم كابینه همان سمت را بر عهده داشت. سهام‏السلطان بیات در كابینه‏ى خود پست وزارت دارائى را به او سپرد. در كابینه‏ى حكیمى وزارت دادگسترى با او بود. در نخست‏وزیرى سوم حكیم‏الملك وزارت راه به عهده‏ى او قرار گرفت. در كابینه‏ى هژیر متصدى وزارت دارائى گردید و سپس به استاندارى فارس رفت. در اردیبهشت 1329 در كابینه‏ى منصورالملك وزیر كشور شد و در كابینه‏ى رزم‏آرا نیز در آذر همان سال وزارت كشور را متصدى گردید. در انتخابات دوره‏ى هیجدهم وكیل كردستان شد و در دوره‏ى نوزدهم نیز همان سمت را داشت. در انتخابات هیئت رئیسه نایب رئیس مجلس شد. یك نوبت هم سناتور و نایب رئیس سنا بود. در 1338 به سفارت كبراى ایران در عراق رفت. روى هم رفته، سه مرتبه وزیر بازرگانى و پیشه و هنر، دو بار وزیر كشور، دو نوبت وزیر دارائى، یك بار وزیر راه و دادگسترى و بهدارى، پنج دوره نماینده‏ى مجلس، دو بار سناتور، سه مرتبه استاندار، یك بار سفیر و چندین دفعه حاكم بوده است. در سال 1366 در سن 106 سالگى در تهران درگذشت. اردلان در طول حیات خود دو بار ازدواج كرد. بار اول دختر حاج مجدالدوله با زوجیت او درآمد. بار دوم با دختر قهرمان میرزا سالور پیوند زناشوئى بست. مردى متدین، خوش محضر، باسواد، شوخ طبع و شكارچى ماهرى بود. چهار بار هم امیرالحاج شد.