چگونه می توان نماز را با تمام دقت و حواس خواند

 عوامل مختلفي در به دست آوردن حضور قلب مؤثر است. مهم ترين آن ها عبارت اند از:
1. شناخت و آگاهي:
هر مقدار معرفت و شناخت انسان به حق تعالي و صفات و اسماي حُسنايش بيش تر باشد، عشق و محبتش نسبت به خدا و شوق خلوت نمودن و سخن گفتنش با خدا نيز بيش تر خواهد بود. شناخت و معرفت پروردگار سبب مي شود که انسان خداوند را ناظر و حاضر ببيند و در برابرش خاضع و خاشع باشد. چه زيبا اين حقيقت را امير مؤمنان - عليه السلام - در دعاي صباح بيان مي فرمايد:
«مَنْ ذَا يَعْرِفُ قَدْرَكَ فَلَا يَخَافُكَ وَ مَنْ ذَا يَعْلَمُ مَا أَنْتَ فَلَا يَهَابُك»؛ (1) «چه کسي تو را شناخت و به عظمت تو پِي برد، در پيشگاه تو خاشع و خاضع نشد و از تو ترس و خوف نداشت؟ چه کسي دانست که تو کي هستي و در برابر هيبت و عظمت تو سر تسليم فرود نياورد؟»
2. اهميت دادن به نماز:
ميزان حضور قلب در نماز، به ميزان همت آدمي و ميزان شناخت و آگاهي نماز گزار و اهميت و ارزشي بستگي دارد که براي نماز معتقد است؛ زيرا قلب تابع همت و شوقي است که از معرفت بر مي خيزد. پس اگر همت و شوق به نماز و شوق به سخن گفتن و راز و نياز کردن با معشوق و محبوب باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود. هر اندازه که همت و شوق انسان بيش تر باشد، قلبش هم بيش تر نزد نماز خواهد بود. هر اندازه که توجه و شوق انسان بيش تر باشد، غفلتش از غير نماز بيش تر خواهد بود.
3. فهم معاني نماز:
هر چه ميزان درک و فهم نماز گزار از معاني ظاهري و باطني نماز بيش تر باشد و هر اندازه بتواند به لطايف و بطون نماز بيش تر پِي ببرد، حضور قلب و درک لذت از نماز او افزون تر مي شود.
4. آمادگي قبل از نماز و رعايت برخي مستحبات:
کسي که مي خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، لازم است به مقدمات نماز توجه داشته باشد، وضو را به صورت کامل انجام دهد، اذان و اقامه بگويد و قبل از نماز لحظاتي را با خدا خلوت کند. امام صادق (ع) مي فرمايد:
«هنگامي که به قصد نماز به جانب قبله ايستادي، دنيا و آنچه در آن است و مردم و احوال آن ها را فراموش کن. قلبت را از هر چیزی که تو را از ياد خدا باز مي دارد، فارغ ساز. با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده کن.
به ياد آور توقف خودت را در برابر خدا، در روز قيامت، روزي که اعمالي را که انسان ها از پيش فرستاده اند، آشکار مي شود». (2)نمازگزار حال کسی را داشته باشد که مخبر صادقی به او گفته است که این آخرین نماز تو است. جناب عزرائیل منتظر تو است تا بعد از نماز جانت را بگیرد.
5. رعايت آدابي مانند نماز را در اول وقت خواندن، مسواک زدن، انگشتر به دست راست کردن، عطر زدن و... که باعث آمادگي و تميزي و پاکي انسان مي شود. اين کارها موجب بهره برداري هر چه بيش تر از برکات معنوي نماز مي شود.
6. رفع موانع:
موانع تا نگردانى ز خود دور درون خانه دل نايدت نور
الف) هرزگى و پراکندگى قوه خيال:
يکى از بزرگ ترين عوامل حواس پرتى در نماز، «هرزگى و پراکندگى قوه خيال» است. اگر قبل از نماز چند دقيقه اى به وسيله ذکر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن،خود را آماده نماز کنيم، ذهن از حواس پرتى و پراکندگى و از توجه به کثرت،به سوى وحدت(خدا) معطوف مى شود.
ب) گناه:
گناهان، به ويژه خوردن غذاهاي شبهه ناک و حرام و يا تصرف در اموالي که از طريق غير مشروع به دست مي آيد، از موانع حضور قلب است. کسى که به مردم خيانت مي کند، يا به کلاه برداري، رشوه خواري، اختلاس، تهمت، غيبت و غيره فکر مى کند، براى او قلبى نمانده است تا خدا در آن جلوه کند. هر چه هست، غير خدا است.
دل ز دل بردار اگر بايست دلبر داشتن دلبر و دل داشتن نَبْوَد طريق عاشقان
گناه، لذت مناجات را از انسان مى گيرد و با گرفتن لذت شيرينى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت.
امام صادق(ع) مى فرمايد: «خداوند به داوود پيامبر فرمود: کم ترين کارى که من با کساني که دانسته گناه مي کنند انجام مي دهم، اين است که شيرينى عبادت و مناجاتم را از قلبشان مى گيرم». (3)
ديگر از موانع حضور قلب عبارت اند از: پرخوري، جلوگيري از ادرار، نماز با کسالت و خستگي، نماز خواندن در محل رفت و آمد و پر سر و صدا، نگاه به اطراف و ...
موفق باشيد.
پي نوشت ها:
1. علامه مجلسي، بحار الانوار، ج 84، ص 339، مؤسسه الوفاء، بيروت، 1404 ه ق.
2. همان، ص 23.
3. ثقه الاسلام کليني، الکافي، ج 1، ص 46، دار الکتب الاسلاميه، طهران، 1365 ه ش.