ویژگی‌های نمازهای بی‌ارزش

1- بی‌توجهی به قیامت:در اولین آیه‌ی سوره‌ی ماعون می‌خوانیم:"أَ رَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّین" آیا دیدی آن کس را که روز جزا را انکار کرد؟ در آیه‌ی شریفه، تکذیب گر روز جزا به گروهی از نمازگزاران تطبیق شده، چون حرف فاء که بر سر جمله‌ی فویلٌ للمصلین آمده، می‌فهماند که جمله‌ی مزبور نتیجه‌ی تکذیب روز جزاست و می‌رساند چنین نمازگزارانی خالی از نفاق نیستند، چون تکذیب روز جزا تنها به این نیست که به کلی آن را منکر شود، کسی هم که تظاهر به ایمان می‌کند و نماز مسلمانان را می‌خواند، اما طوری می‌خواند که عملاً نشان می‌دهد باکی از روز جزا ندارد، او نیز روز جزا را تکذیب کرده است.  البته مراد از تکذیب معاد در این جا تکذیب قلبی است نه قولی. زیرا مخاطب سوره کسانی هستند که نماز می‌خوانند و زباناً قیامت را قبول دارند، ولی عملشان مانند کسی که از معاد و حساب و کتاب می‌ترسد، نیست.

2- بی‌توجهی به ایتام و نیازمندان:با توجه به آیه‌ی دوم و سوم سوره‌ی ماعون در می‌یابیم کهنماز و رسیدگی به محرومان، پیوند ناگسستنی دارند. (ارتباط با خالق و ارتباط با خلق) مؤمن و نمازگزار واقعی خود را مالک همه‌ی دارایی‌های خود نمی‌داند و سهمی از آن را حق دیگران می‌داند. چنانکه در آیات زیادی از قرآن نیز اقامه‌ی نماز و دادن زکات در کنار هم ذکر شده است.

3- سبک شمردن نماز:آیه‌ی 5 سوره‌ی ماعون می‌فرماید:" الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُون"یعنی آن‌هایی که از نمازشان غافلند، اهتمامی به امر نماز ندارند، و از فوت شدنش باکی ندارند. چه این که به کلی فوت شود و چه این که بعضی از اوقات فوت گردد، و چه این که وقت فضیلتش از دست برود و چه این که ارکان و شرایطش و احکام و مسائلش را ندانسته نمازی باطل بخوانند.

در روایات آمده مراد از ساهون، ترک نماز و سستی و تکاهل در نماز و ضایع کردن آن است.

ضایع کردن نماز غیر از نخواندن و ترک آن است. کسی که نماز می‌خواند ولی بدون رعایت شرایط آن یا با تأخیر، چنین کسی نماز را ضایع کرده و آن را سبک شمرده و بنا بر آیه‌ی 59 سوره‌ی مریم کسی که از نماز و رابطه با خدا جدا شد، به شهوات پیوند می‌خورد. چرا که نماز سدی است میان انسان و شهوت‌ها، و اگر این سد شکسته شود، پیروی از شهوت‌ها برای انسان آسان می‌شود.

4- ریاکاری:چهارمین ویژگی یک نماز بی‌ارزش ریاکاری است که در آیه‌ی 6 این سوره بدان اشاره شده است."الَّذِینَ هُمْ یُراؤُنَ"کسانی که عبادت را در انظار مردم بهتر و غلیظ‌تر انجام می‌دهند. بر اساس روایات، ریاکار ظاهری زیبا و باطنی مریض دارد، در ظاهر اهل خشوع و تواضع است، ولی در باطن دست از گناه برنمی‌دارد. به جای آن که از دنیا آخرت را به دست آورد، از آخرت به سراغ دنیا می‌رود و از پرده‌پوشی خداوند سوءاستفاده کرده و گناه می‌کند.در فرهنگ اسلامی، ریا نوعی شرک است و امام صادق علیه‌السلام درباره‌ی کسی که عمل نیکی انجام دهد، اما نه برای خدا، بلکه برای این که مردم بشنوند و او را ستایش کنند، فرمود: او مشرک است.

علامت ریاکار آن است که اگر ستایش شود کار نیکش را توسعه می‌دهد و اگر ستایش نشود، از کار خود می‌کاهد. ناگفته نماند که این همه توبیخ و انتقاد برای کسانی است که از ابتدا کار را برای غیر خداوند انجام می‌دهند، ولی اگر انسان از آغاز هدفی جز خدا نداشت و مردم از کار او آگاه شدند، مانعی ندارد.امام باقر علیه‌السلام فرمود: هیچ کس نیست مگر آن که دوست دارد خوبی‌هایش در مردم ظاهر شود، به شرط آن که از ابتدا نیت او مردم نباشد.

5- بخل:در آخرین آیه‌ی سوره‌ی ماعون می‌خوانیم:" وَ یَمْنَعُونَ الْماعُون"کلمه‌ی ماعون به معنای هر عملی و هر چیزی است که به شخصی محتاج داده شود و حاجتی از حوائج زندگی او را برآورد. مانند قرض و هدیه و عاریه و امثال آن و حتی گفته‌اند چیزهایی که همسایگان از یکدیگر قرض می‌گیرند.

جای بسی مباهات است که اسلام تا این اندازه به روابط اجتماعی مسلمین با یکدیگر اهتمام دارد که خدمت به مردم را در کنار نماز ذکر می‌کند و نمازگزاری را که از مردم غفلت نموده و حتی از عاریه دادن چیزهای کوچک و ناچیز بخل می‌ورزد، سرزنش می‌کند.

بنابراین نمازگزاری مقبول درگاه الهی است که از یاد معاد و آخرت غفلت نورزد، به نیازهای مردم خصوصاً ایتام و مساکین توجه داشته باشد، نماز را ضایع نسازد و نمازش را تنها برای خداوند متعال بخواند. نماز مطلوب، نمازی عاشقانه، خالصانه و دائمی (بدون فوت شدن) است.

منابع: تفاسیر المیزان- نمونه – نور