نماز صحيح سه قسم دارد:

1- نمازي كه موجب رفع تكليف مي‌شود؛ يعني نمازگزار آن را از نظر شرعي صحيح مي‌خواند و كليه شرايط صحت را دارا مي‌باشد، اما آداب ظاهري و باطني نماز رعايت نمي‌شود؛ به عبارت ديگر، نمازگزار هنگام خواندن نماز به كارهاي خود فكر مي‌كند يا با دستها و موهاي خود بازي مي‌كند. چنين نمازي موجب رفع تكليف مي‌شود، اما داراي تأثير تربيتي و معنوي نيست و نزد خداوند ارزشي ندارد و نمي‌تواند عامل صعود انسان به معراج شود، كه «الصلوة معراج المؤمن.»

2- نمازي است كه خضوع ظاهري در آن رعایت مي‌شود و نمازگزار علاوه بر آنكه نماز را صحيح مي‌خواند، كلمات را شمرده ادا مي‌كند و ركوع وسجود آن‌را به طور كامل انجام مي‌دهد، آداب ظاهري نماز را نيز مراعات مي‌كند؛ يعني اذان و اقامه مي‌گويد، نماز را با رعايت ترتيل مي‌خواند و مستحبات آن‌را نيز انجام مي‌دهد، اما در نماز حضور قلب و خشوع ندارد. با تمام وجود به خداوند توجّه ندارد و افكارش متوجّه امور دنياست. از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه فرمودند:

«من صلي ركعتين لم يحدث فيهما نفسه بشيء من الدنيا غفر له ما تقدم من ذنبه»21

كسي كه دو ركعت نماز بگزارد و در آن دو ركعت درانديشه ي امري از امور دنيا نباشد، تمام گناهان گذشته ي او بخشيده مي‌شود.

مرحوم شيخ حرّ عاملي(ره) روايتي را در وسائل الشيعه نقل مي‌كند و مي‌گويد: حِماد كه يكي از راويان جليل‌القدر، مورد اعتماد و از اصحاب اجماع است؛ يعني روايتهايش را تمام اصحاب قبول دارند، مي‌گويد: روزي خدمت امام صادق(ع) شرفياب شدم. امام(ع) فرمودند: حماد! آيا نماز خواندن مي‌دانمي! گفتم: بلي اي فرزند رسول خدا! حضرت فرمودند: برخيز دو ركعت نماز بخوان. حماد مي‌گويد: دو ركعت نماز معمولي خواندم، ديگر باقي روايت ذكر نشده است؛ اما معلوم مي‌شود كه نماز او صحيح بوده، ولي خشوع را مراعات نكرده است. حماد مي‌گويد: نماز را تمام كردم؛ چهره ي مبارك حضرت امام صادق(ع) درهم كشيده شد و فرمودند: حيف است يك مسلمان پس از شصت سال نماز خواندن، شيوه ي صحيح آن را نداند. حماد مي‌گويد: در برابر امام صادق(ع) شرمنده شدم. امام(ع) فرمودند: من دو ركعت نماز مي‌خوانم. امام(ع) ابتدا اذان و اقامه گفتند و سپس نماز را با حضور قلب و با رعايت آداب ظاهري و باطني به‌جا آوردند. بعد فرمودند: حماد اين‌گونه نماز بخوان.

3- نمازي است كه داراي خشوع باشد؛ يعني نمازگزار آداب ظاهري و باطني نماز را رعايت كند، در نماز حضور قلب داشته باشد، هنگام نماز خود را درمحضر خداوند احساس كند و به يقين بداند كه پروردگار عالم او را مي‌بيند. پيامبر اكم(ص) مي‌فرمايند:

«اعبدالله كانك تراه و ان لم تكن تراه فانّه يراك.»[1]

خداوند را آن‌چنان پرستش كن كه گويي او را مي‌بيني و اگر تو او را نمي‌بيني،‌پس مسلّماً او تو را مي‌بيند.

قرآن شريف مي‌فرمايد:

﴿قد افلح المؤمنون. الّذين هم في صلاتهم خاشعون.﴾[2]

همانا اهل ايمان رستگار مي‌شوند. آنان‌كه درنماز خشوع مي‌ورزند.

از پيامبر اكرم(ص) سؤال شد،‌«خشوع چيست؟ حضرت فرمودند: خشوع عبارت است از تواضع و فروتني در نماز و اينكه بنده قلب خود را به طور كامل متوجّه خدا سازد.»[3]

حضور قلب در عبادات، روح و روان آنها محسوب مي‌شود و نورانيت و مراتب كمال عبادتها به خشوع و مراتب آن بستگي دارد. هيچ عبادتي بدون حضور قلب، مقبول درگاه احديت واقع نمي‌شود و مورد لطف و رحمت ربوبي قرار نمي‌گيرد. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد:

﴿و استعينوا بالصّبر و الصّلوة و انّها لكبيرة الا علي الخاشعين.﴾[4]

از شكيبايي و نماز ياري جوييد و اين دو جز براي اهل خشوع، امري بزرگ و دشوار است.

آنان‌كه به مقام خشوع نرسيده باشند، نماز واقعي برايشان دشوار و سنگين است. چنين افرادي به خاطر ترس از جهنم و طمع بهشت نماز مي‌خوانند. همه ي اشخاص مي‌توانند در نماز خضوع و خشوع را مراعات كنند، به شرط آنكه تمرين كافي در اين زمينه داشته باشند و نيز داراي اراده‌اي قوي باشند.