ملاک مقبولیت نماز

  قرآن کریم نماز را بازدارنده انسان از فحشا و منکر معرفی می کند و می فرماید: واقم الصلوة انّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر؛(1) نماز را به پا دارید که نماز انسان را از فحشاء و منکر باز می دارد.

بر طبق این آیه خداوند تشخیص قبولی یا عدم قبولی نماز را به قیامت واگذار نکرده است، پیش از قیامت نیز می توان پذیرش یا عدم پذیرش نماز را تشخیص داد و نسبت به آن اطمینان پیدا کرد. چنان چه امام صادق(ع) فرمود: من احبّ ان یعلم اقبلت صلاته ام لم یقبل فلینظر هل منعته صلاته عن الفحشاء و المنکر بقدر ما منعته قبلت منه؛(2) هر کس در پی آگاهی از قبول یا عدم قبول نماز خویش است بنگرد آیا نماز او را از گناه باز می دارد یا نه، قدر مقبول از نماز به میزان مانعیت آن از ارتکاب گناه است.

قبول نشدن نماز برای غفلت زدگان در قیامت روشن می شود، لکن اهل مراقبت و محاسبه با توجه به ملاک یاد شده، با احساس اندک گرایشی به زشتی، عدم مقبولیّت نماز خویش را درمی یابند و آن را جبران می کنند. بر این اساس انسان باید، آثار عبادت را در خود بیابد و چنان چه اثر مثبت آن را در خود نیافت بداند مؤثر نبوده و قبول نشده است.

نماز فقط مجموعه حرکات و سکنات و عبادتی صوری نیست زیرا اگر نماز همین بود آن آثاری که باید داشته باشد نمی داشت و آدمی را از گناه باز نمی داشت، از این رو خدا از کسانی سخن می گوید که نماز آنان صوری است و آنان را از زشتی باز نمی دارد زیرا آنها از نماز خود غافلند و دل به غیر خدا داده اند، فویل للمصلّین، الّذین عن صلاتهم ساهون؛(3) وای بر نمازگزاران که از نمازشان غافلند و بدان اهتمام نمی ورزند.

در این آیه سخن از تارکان نماز نیست بلکه از نمازگزارانی است که از نمازشان غافل اند و درباره آن نمی اندیشند.

1. سوره عنکبوت، آیه 45.

2. بحارالانوار، ج 16، ص 204.

3. سوره ماعون، آیات 4 و 5.