امام رضا(ع) فرمود: «نماز دارای چهار هزار مسئله و حد و مرز است».

حدّ هر چیز آن است که خط فاصل و مرزی میان آنبا سایر چیزها می­کشد، و آن را چون واقعیتی مستقل نشان می­دهد. نماز حدی دارد. حدّ آن در رعایت صورت ظاهر و باطن آن است. بعضی از این حدود مستحب است و بعضی واجب. مرحوم شهید اول مؤلف کتاب «لمعه» در کتابی حدود واجب نمازرا هزار مسئله بیان کرده و همه آنها را در کتاب «الفیه» بر شمرده، و حدود مستحب نماز را نیز سه هزار مسئله ذکر کرده، و آنها را در کتابی جمع کرده و نام آن را «نفلیه» گذاشته است.

نمازی در حد کمال است که با توجه به شرایط و مقدمات و مسائل نماز صورت گیرد و این چنین نماز بازدارنده نمازگزار از گناه و معصیت است.

هر نمازگزاری که شروط و آداب نماز را به طور کامل رعایت کند، و آنچه را که شایسته نماز است به جا آورد، به تمام پاداش وآثار آن می­رسد ولی به هر اندازه که نمازگزار در رعایت این امور کوتاهی کند، خود را از فیض کامل محروم خواهد نمود.

امام رضا(ع) فرمود:

«هرگاه خواستی نماز را به پای داری، پس با بی­رغبتی و کسالت، خواب­آلودگی، عجله و شتاب، بازی و سرگرمی به چیزی به نماز نایست. بلکه نمازی به جا آورد که سکون و حضور قلب و آرامش و تأنّی در آن باشد. بر تو لازم است در نماز خاشع و خاضع باشی، و در پیشگاه خداوند آن جهان خود را خوار و ذیل بدانی به طوری که خشیت و خوف از سیمای تو ظاهر شود،و به وسیله طمأنینه و بر اثر کثرت ترس و ورعی که بر دلت عارض شده است، دو حالت «ترس» و «امید» در تو آشکار گردد. پس در این حالت مقابل پروردگارت همچون بنده فراری گناهکار، که در مقابل مولایش قرار گرفته، بایست و قدمهایترا منظم کن و خود را برای اطاعت از مولایت آماده ساز. و به چپ و راست توجهمکن و فرض کن خداوند تو را می­بیند پس اگر تو خدا را نمی­بینی او تو را می­بیند. با ریش و سایر اعضاء و جوارحت بازی نکن و انگشتانت را به صدا در نیاور، و بدنت را خارش مده و با بینی­ات بازی مکن (در حال گرفتگی بینی نمازنخوان) و با لباست هم بازی مکن، و لثام زده نماز نخوان (مبادا چیزی در دهانت باشد که مانع اظهار صحیح کلمات و یا مخارج حروف باشد) و برای زنان نیز روا نیست که با نقاب و روبند نماز بخوانند و چشمت را در نماز هنگامی کهایستاده­ای به موضع سجده بیفکن و در هنگام نماز از خودت جزع و ترس ظاهر کنو با دارا بودن این حالات ویژه نشان بده که تو راغب به خدا هستی و به وی عشق می­ورزی، در حال قیام گاهی به این پا، و گاهی به آن پا تکیه مکن و همچون کسی که می­خواهد با نماز وداع کند نماز بگزار طوری که دیگر موفق به ادای آن نمی­شوی.

بدان به یقین تو در برابر خداوند جبّار هستی،بنابراین به چیزی از اشیاء به بازی مشغول مشو و حدیث نفس مکن (چیزی غیر ازیاد خدا را در درونت راه مده) و دلت را از همه چیز غیر از یاد خدا و عبادتاو فارغ مکن، و باید که فقط به کار نماز بپردازی و حقّ آن را کاملاً ادا نمایی.

در حال نماز، به هنگام قیام دستهایت را روی رانهای پایت قرار ده و در افتتاح نمازت تکبیر بگو و دستهایت را تا نرمه گوشبلند کن، به طوری که انگشتهای ابهامت از گوش و مقابل آن تجاوز نکند و در قنوت نماز واجب دستهایت از سر تجاوز نکند و اما در نماز نافله و وتر مانعی نیست که دستها از سر هم تجاوز نکند.

هرگاه به رکوع رفتی، پس دستهایت را بر زانوهایت بگذار و انگشتانت را بگشا و دستهایت را جمع کن و از محاذی زانوها وپاها خارج مکن و هنگام برخاستنت از رکوع به تمام قامت بایست تا آنکه مفاصلت کاملاً به مکان اصلی خود بر گردد، و عروق و رگها جابجا شود و سپس درسجده جبین و پیشانیت و کف دستهایت را بر زمین بگذار، و انگشتان دستهایت راهنگام سجده ببند، و به طرف قبله قرار ده و هرگاه نشستی، پس به قسمت راست بدن ننشین، بلکه طرف راست را بلند کن و بر طرف چپ بگذار و بر نشیمنگاه خود بنشین و دست روی دست مگذار، بلکه دستهایت را آزاد کن و مستقیم بر رانها بگذار، زیرا دست روی دست گذاشتن، عمل اهل کتاب است.در هنگام نماز خمیازه مکش، و دست و پا دراز مکن و آروغ نزن.و هرگاه این دو بر تو فشار آوردند، باسعی و کوشش از بروز آن جلوگیری کن و هرگاه عطسه کردی پس «الحمد لله» بگو ودر موضع سجده­ات حرکت نکن و به جلو و عقب نرو، بلکه ثابت و بی­حرکت باش.

و در حالی که (از لحاظ پساب و یا پیشاب در تنگنا و یا) محصور هستی به نماز نایست و اگر در نماز بودی و احساس فشار و ناراحتی از اخبثین نمودی، از نماز منصرف شو مگر اینکه بتوانی با تحمل آن حالت، بدون اینکه زیان و خللی به نمازت برسد، به نماز خود ادامه دهی.

هرگاه که به نماز ایستادی، با تمام توجه قلبیو درونی به خداوند روی آور، تا خداوند نیز به تو روی آورد و برای نماز، وضوی شاداب و کامل بساز.

و هرگاه خواستی سجده کنی پیشانیت را بر خاک بگذار. هرگاه به نمازت روی آوردی، و با توجه و حضور کامل قلبی به نماز ایستادی، و آداب و شرایط نماز را حفظ کردی و با همه وجودت به سوی خدا رفتی،او نیز با همه رحمت و مغفرت و عنایتش به تو روی خواهد آورد و هرگاه از خداروی گردان شوی، خداوند نیز از تو روی گردان شود و تو را به حال خود رها خواهد کرد.

برگرفته از کتاب نماز و دعا از دیدگاه امام رضا(ع) – نویسنده محسن کتابچی