مؤمن و خشوع در نماز

قرآن کریم در آيه «الَّذينَ هُمْ في‏ صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»(1)، نماز را نشانه مؤمنان نمي‌شمارد؛ بلکه خشوع در نماز را از ویژگیهای آنان معرفی مي‌فرماید. این مطلب حاكي از اين است که نماز آنها الفاظ و حرکاتی بی روح و فاقد معنی نیست؛ بلکه به هنگام نماز، آن چنان حالت توجه به پروردگار در آنها پدید مي‌آید که از غیر او جدا شده و به او مي‌پیوندند. چنان غرق حالت تفکر و حضور و راز و نیاز با پروردگار مي‌شوند که بر تمام ذرات وجودشان اثر مي‌گذارد. خود را ذره‌ای مي‌بینند در برابر وجودی بی‌پایان و قطره، در برابر اقیانوسی بیکران(2).
کمال خشوع را در نماز علی(ع) مي‌‌توان جستجو کرد. که در روز اُحُد تیر بر بدن مبارک آن حضرت نشست و در آوردن آن مستلزم تحمل درد شدیدی بود. قضیه را به پیامبر اکرم(ص) عرض کردند و ایشان فرمود که هنگام نماز تیر را از بدنش خارج کنید؛ زیرا در این حال توجه‌اش به خداوند به نحوی است که خود را فراموش کرده و از غیر خدا بی خبر مي‌‌شود.
در حال نماز، تیر را از بدنش خارج کردند و خون بر سجاده ریخته شد. وقتی از نماز فارغ شد و خون را مشاهده کرد، درباره آن سؤال نمود و قضیه را به ایشان گفتند. سپس ایشان فرمود: به خدایی که جان علی در قبضه قدرت اوست، مطلع نشدم که شما چه وقت بدن مرا شکافتید و تیر را خارج کردید(3).
مؤمن اندر فوز اعظم داخلست
در حضورش جان به جانان واصلست
در ظهور نور عظمت در شهود
خشیت و هیبت بدل یا بد ورود(4)

(1) مؤمنون/3.
(2) تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چ اول، 1374 ش، ج 14، ص195.
(3) تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ملا فتح الله كاشاني، كتابفروشي محمدحسن علمي، تهران، 1366 ش، ج 6، ص 192. ممكن است سؤال شود، امام علي(ع) كه در نمازمتوجه چيزي نمي شد چگونه در حال نماز، انگشتري خود را به سائل داد؟ عمّار ياسر مى‏گويد: مسكينى در مقابل على(ع) در حالى كه آن حضرت در ركوع بود ايستاد و درخواست كمك كرد، على(ع) انگشترى خود را از انگشت خارج كرده و به سائل بينوا عطا كرد. وقتى رسول اللَّه(ص) از ماجراى ايثار على(ع) آگاه شد، آيه55 مائده : «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُه وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»،«سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پيامبر او و آنها كه ايمان آورده‏اند؛ همانها كه نماز را برپا مى‏دارند، و در حال ركوع، زكات مى‏دهند.» بر رسول خدا (ص)‏ نازل شد. (شواهد التنزيل لقواعد التفضيل،حاكم حسكانى، مؤسسه طبع ونشر ، تهران، چ اول، 1411ق، ج‏1، ص221). جواب اين است كه امام علي(ع) در نماز به‌طور كلي از همه چيز غافل نمي‌شد؛ زيرا دراين صورت نبايد حتي از تعداد ركعات نمازش هم مطلع مي‌گشت؛ بلكه امام(ع) درنماز به غير خدا وهر آنچه غير اوست توجه نمي‌كرد و حال آنكه دادن انگشتري به سائل، امري الهي است و سبب قطع توجه وخشوع نمي‌گردد.
(4) تفسیر صفی، حسن بن محمد باقر، انتشارات منوچهری، تهران، چ اول، 1378 ش، ج 1، ص492.