مخالفت ابلیس از سجده بر آدم

وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ أَبى‏ وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرينَ  [1]

و هنگامی كه به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده و خضوع كنید، همگی سجده كردند جز شیطان كه سرباز زده و تكبر ورزید (و به خاطر نافرمانی و تكبر) از كافران شد.

سجده برای آدم:

مسأله سجده برای آدم در سوره‌های مختلف قرآن آمده است، مانند سوره اعراف، آیه ۱۱ و حجر: ۳۰ و اسراء: ۶۱ و كهف: ۵۰ و طه: ۱۱۶.

وضع آیات راجع به این موضوع نشان می‌دهد كه این مرحله (سجده بر آدم) بر مرحله‌ نخستین از آیات مورد بحث (مسأله اعلام خلافت زمین و گفتگوهای فرشتگان با خدا) مقدّم است، زیرا در سوره‌ (حجر) می‌‌خوانیم:

فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ .[2]

هنگامی كه آفرینش او را پایان دادم و جان در او دمیدم، به خاطر او سجده كنید اینجا است كه روشن می‌شود، مسأله سجده بر او قبل از آزمایش ملائكه است. گواه دیگر بر این موضوع این است كه اگر دستور سجده بعد از روشن شدن مقام آدم بود، افتخاری برای ملائكه محسوب نمی‌شد، زیرا در آن زمان مقام آدم بر همه آشكار شده بود.

و از همین جا می‌توان به شرافت و بزرگی این انسان پی برد كه درجه بزرگی او آنچنان است كه پس از تكمیل خلقت وی تمام فرشتگان دستور می‌یابند در برابر او خضوع كنند.

راستی هم كسی كه لیاقت سرپرستی زمین را داشته و از علوم و اسرار آفرینش مطلّع باشد شایسته هر نوع احترام است.

ما در برابر انسانی كه چند فرمول بیشتر بلد نیست چه اندازه كرنش می‌كنیم چه رسد به اوّلین انسان آن هم با آن معلومات سرشار.

مخالفت ابلیس

فرشتگان هنگام خلقت آدم، شاهد و ناظر بودند ابلیس یكی از افراد بنی‌الجان، (مخلوق قبل از آدم در این جهان) نیز جزو این گروه، آن منظره را مشاهده می‌كرد.

و شاهد بر این كه او از طائفه فرشتگان نبود آیه ۵۰ سوره كهف است، آنجا كه می‌فرماید:

فسجدوا الا ابلیس كان من الجن:

جز ابلیس ـ كه از طایفه (جن) بود ـ همه سجده كردند.

پس از تكمیل خلقت آدم و بخشیدن حیات به او تمام فرشتگان و حضّار آن صحنه مأمور سجده و خضوع در برابر این موجود، (و گل سر سبد موجودات)، گردیدند.

فرشتگان همه در برابر او به سجده افتادند، ولی در این میان ابلیس سر باز زد و از سجده كردن امتناع ورزید، خود را بالاتر از این موجود خاكی دانست، كه بخواهد در برابر او سر تعظیم فرود آورد، قرآن در ذیل این آیه اشاره می‌كند ابلیس جزو كافران بود، زیرا او به دستورات حضرت حقّ گردن نمی‌نهاد، و برای آن ارزشی قائل نبود، در اینجا نیز زیر بار فرمان نرفت.

[1] - بقره ۳۴
[2] - مفسر معروف «آلوسی» نیز اشاره به این معنی كرده است.