آيات 101 - 103 سوره نساء دليل بر نماز خوف مي باشد

دركتب روايي و نيز فقهي دو عنوان جدا از هم وجود دارد، نماز خوف و نماز مسافر. آيات 101 - 103 سوره نساء دليل بر نماز خوف مي باشد. بر اساس فتاواي فقها قصر نماز خوف اختصاصي به مسافرت ندارد و در حضر هم نماز خوف قصر مي‌باشد(1). به جز اين نكته تفاوت‌هاي ديگري نيز بين اين دو نماز وجود دارد، مثل اين كه نماز مسافر مشروط به قصد سفر، قصر مسافت و... مي‌باشد در حالي كه نماز خوف هيچ يك از اين شروط را ندارد و با تحقق خوف در هر حالتي واجب خواهد بود.
2. در روايات نقل شده، امام باقر(ع) براي قصر نماز مسافر نيز به آيه 101 سوره نساء استدلال كرده‌اند.(2) البته چنان كه مرحوم آية الله خويي تصريح كرده‌اند با قطع نظر از اين روايت، اگر آيه ناظر به مسافر باشد حداكثر مي‌تواند مشروعيت قصر نماز را در مسافرت برساند نه بيشتر(3).
3. در بسياري از كتب فقهي، اصولاً درباره لزوم قصر نماز مسافر بحث نشده و فقها به بحث از احكام و شرايط نماز مسافر پرداخته‌اند. دليل اين كار آن است كه لزوم قصر نماز مسافر جزو ضروريات مذهب شمرده شده(4) كه هيچ كس در آن اختلافي ندارد. و بدين ترتيب مسأله دليلي بسيار قوي‌تر از اجماع دارد. و نكته مهم‌تر آن كه مشروعيت قصر نماز، مورد توافق همه مسلمين است و اختصاصي به شيعه ندارد، و آن‌چه شيعه بر آن تأكيد دارد وجوب قصر است(5).
4. به جز ضرورت و اجماع، روايات اهل بيت(ع) سيره پيامبر(ص) نيز دليل قصر نماز در مسافرت است. چنان كه نقل شده كه پيامبر به ذي خشب مسافرت كرد و نماز را به صورت قصر خواند(6). روايات قصر نماز در سفر متواتر شمرده شده‌اند(7).
5. نتيجه‌اي كه از بررسي روايات به وضوح حاصل مي‌شود آن است كه اصولاً قصر نماز مسافر، مسأله‌اي بديهي بوده و لذا هيچ كس از اصل مسأله سؤال نكرده ولي درباره جزئيات اين حكم پرسش‌هاي بسياري از ائمه(ع) شده است. و نكته‌ مهم در اين روايات آن است كه در هيچ يك از پرسش‌ها اثري از خوف نيست و همه درباره مسافرت‌هاي عادي خود و حد مسافت يا ترخص پرسش كرده‌اند و ائمه نيز پاسخ مقتضي را بيان فرموده‌اند. و بايد توجه داشت كه اصولاً معقول نيست درباره مسأله‌اي نادر الوقوع مثل نماز خوف اين همه پرسش مطرح شود آن هم در زمان اهل بيت(ع) كه شيعيان گرفتار جنگ نبوده‌اند.
نتيجه‌ آن‌كه:
اولاً: دليل قصر نماز مسافر عبارت است از ضرورت مذهب و روايات متواتر نه صرفاً اجماع.
ثانياً: اجماع محصل در برخي از موارد قابل تحصيل و حجت است و اجماع منقول متواتر نيز همان حكم را دارد.
ثالثاً: اگر اتصال اجماع به معصوم احراز شود مدركي بودن آن مضر نيست.

پاورقی:

1. شهيد ثاني، الروضة البهية، قم، دفتر تبليغات اسلامي، ج1، ص 111.
2. حرعاملي، وسائل الشيعه، باب 22 از ابواب صلاه المسافر، ح2.
3. خويي، سيد ابوالقاسم، مستند العروة الوثقي، قم، دارالعلم، كتاب الصلاة، ج8، ص7 .
4. حكيم، سيد محسن، مستمسك العروة الوثقي، قم، دارالتفسير، ج8، ص3. مستند العروة الوثقي، همان.
5. مستند العروة الوثقي، همان.
6. وسائل الشيعه، همان، باب اول، حديث 4.
7. همان، ص8. نراقي، احمد بن محمد مهدي، مستند الشيعة، مشهد، مؤسسه آل البيت، ج8، ص 175- 177.