نخستین چیزى که آدمى بر آن محاسبه می ‏شود، نماز است

با توجه به آیه 4 سوره اعراف شکى نیست که خداوند از همه خلایق سؤال مى‏کند، ولى پرسش این است که در یک حدیث مى‏خوانیم که نخستین سؤال در قیامت از دوستى با اهل‏بیت است، در حدیث دیگرى مى‏خوانیم که نخستین پرسش، از نماز است. وجه جمع این دو حدیث چگونه است؟

همان طور که اشاره شد در اصل سؤال هیچ جاى تردیدى نیست «1» اما در این که در قیامت نخست از چه چیزى سؤال مى‏شود، روایات متعددى داریم؛ امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: اوّل ما یحاسب به العبد على الصلاة فاذا قبلت قبل منه سائر عمله و اذا ردّت علیه ردّ علیه سائر عمله؛ نخستین چیزى که آدمى بر آن محاسبه مى‏شود، نماز است. اگر نماز پذیرفته شد، دیگراعمال هم قبول مى‏شود و اگر نماز ردّ شد، دیگر اعمال هم ردّ مى‏شود. «2»

در روایت دیگر مى‏خوانیم: اول ما یسأل العبد اذا وقف بین یدى اللَّه تعالى عن الصلاة فان زکت صلاته زکى سائر عمله و ان لم تزک صلاته لم یزک عمله؛ هنگامى که آدمى در پیشگاه خداوند تعالى قرار گیرد، نخست از نماز سؤال مى‏شود. اگر نمازش پاک بود، دیگر اعمالش هم پاک مى‏شود و اگر نمازش پاک نبود، دیگر اعمالش هم پاک نمى‏شود. «3»

در حدیث سومى، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم مى‏فرماید: اول ما یسأل عنه العبد حبنا اهل البیت؛ نخستین چیزى که [در قیامت‏] از انسان سؤال مى‏شود، دوستى ما اهل‏بیت است. «4»

در روایت چهارمى امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: انّ اول ما یسأل عنه العبد اذا وقف بین یدى اللَّه عزوجل الصلوات المفروضات و عن الزکاة المفروضة و عن الصیام المفروض و عن الحج المفروض و عن ولایتنا اهل البیت؛ هنگامى که انسان در پیش خداوند متعال قرار مى‏گیرد، نخست از نمازهاى واجب، زکات واجب، روزه واجب، حج واجب و ولایت ما اهل‏بیت سؤال مى‏شود. «5»

این روایات با هم منافات ندارد، چون مراد از «اوّل» در این روایات و امثال آن، اوّل اضافى و نسبى است به دو بیان:

1. در قیامت آن گاه که از اعمال بندگان سؤال مى‏شود، نخست نماز سؤال و محاسبه مى‏شود؛ از همین رو در روایت اول و دوم کلمه «عمل» ذکر شده است و هنگامى که از اعتقادات سؤال مى‏شود، نخستین سؤال از محبت اهل بیت مى‏باشد. شیخ صدوق در بیان عقاید امامیه مى‏گوید: «پس از معرفت (اعتقادات) نخستین عملى که از میان اعمال آدمى، محاسبه مى‏شود، نماز است». «6»پس به یک معنا بنابر نظر مرحوم صدوق، سؤال از اعتقادات مقدم بر سؤال از نماز است. ضمن این که یکى از شرایط قبولى نماز و دیگر عبادات اعتقاد به ولایت اهل‏بیت است. «7» بر این اساس نخستین چیزى که سؤال مى‏شود، ولایت اهل‏بیت خواهد بود.

2. این که زمان هردوپرسش متفاوت است، زیراباتوجه‏به روایاتى که‏ازپیامبررسیده: مادرهفت جایگاه به شما سرکشى مى‏کنیم، هنگام‏ وفات، درقبر، هنگام برانگیخته شدن از قبر، هنگامى که پرونده عمل را اعطا مى‏کنند، وقت حساب‏رسى، وقت میزان اعمال وهنگام عبورازصراطو درآن‏جا محبت ما کارساز است «8» و با توجه به اهمیتى که مسئله ولایت دارد «9»، مى‏توان گفت زمان پرسش از ولایت علاوه برقیامت اول بار درعالم قبر و برزخ صورت مى‏گیرد.

__________________________________________________

  (1). ر. ک: تفسیر نمونه، آیت اللَّه مکارم شیرازى و دیگران ج 6، ص 86

(2). شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 208

 (3). شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج 4، ص 110

 (4). علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 7، ص 260 و ج 27، ص 79

(5). همان، ج 80، ص 10؛ همان، وسائل الشیعه، ج 4، ص 123

 (6). شیخ صدوق، امالى، ص 641

 (7). ر. ک: همان، وسائل الشیعه، ج 1، ص 118- 125

(8) علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 7، ص 248

 (9). همان، اصول کافى، ج 2، ص 21.

  پرسمان قرآنى نماز، ص:66 -  67