و اذكر اسم ربّك و تبتّل اليه تبتيلاً
نام پروردگارت را ياد كن و تنها به او دل ببند. «مزمل ، 8»
بعد از دستور قيام عبادت شبانه و اشاره اجمالي به آثار عميق آن به ذكر پنج دستور كه مكمل آن است پرداخته مي فرمايد:(نام پروردگارت را ياد كن) (و اذكر اسم ربك)مسلم است منظور تنها ذكر نام نيست، بلكه توجه به معني است چرا كه ياد لفظي مقدمه ياد قلبي است و ذكر قلبي روح و جان را صفا مي بخشد و نهال معرفت و تقوا را در دل آبياري مي كند. تعبير به (رب) اشاره به اين است كه هر گاه نام مقدس او را مي بري توجه به نعمتهاي بي پايان و تربيت مستمر او نسبت به خويش داشته باش.
مراحل ذكر
يكي از مفسران براي ذكر پروردگار مراحلي بيان كرده: مرحله اول ذكر نام او است كه در آيه مورد بحث به آن اشاره شده. در مرحله بعد نوبت به ياد آوري ذات پاك او در قلب مي رسد كه در آيه (205) سوره اعراف ذكر شده است.
و اذكر ربك في نفسك تضرعاً و خيفة
پروردگارت را در دل خود از روي تضرع و خوف ياد كن.
سرانجام مرحله سوم فرا مي رسد در اين مرحله از مقام ربوبيت خداوند فراتر مي رود و به مقام مجموعه صفات جمال و جلال خدا كه در (الله) جمع است مي رسد. چنانكه در آيه 41 سوره احزاب مي فرمايد:
يا ايها الذين آمنوا اذكروا الله ذكراً كثيراً
اي كساني كه ايمان آورده ايد خدا را بسيار ياد كنيد.
و به اين ترتيب اين ذكر همچنان ادامه مي يابد و مرحله به مرحله تكامل پيدا مي كند و صاحب آن را با خود به اوج كمال مي رساند.
در دستور دوم مي فرمايد:(دل به خدا ببند و از غير او قطع اميد كن و خالصانه به عبادتش برخيز) (و تبتل اليه تبتيلا)[1]
معني تبتل: از ماده بتل (بر وزن حتم) در اصل به معني انقطاع است به هر حال (تبتل) آن است كه انسان با تمام قلبش متوجه به خدا گردد و از ما سوي الله منقطع شود، و اعمالش را فقط به خاطر او بجا آورد و غرق در اخلاص گردد.
در بعضي از روايات از ائمه معصومين نقل شده كه تبتل به معني بلند كردن دست در نماز است ولي روشن است كه اين در حقيقت بيان يكي از مظاهر اخلاص و انقطاع الي الله مي باشد.
به هر حال آن ياد پروردگار و اين اخلاص سرمايه عظيم مردان خدا در برنامه سنگين هدايت خلق است.[2]
[1] . تفسير نمونه ج 25، سوره ي مزمل، آيه ي 8، ص 177 ـ 178.
[2] . تفسير نمونه ج 25 ص 179.