ایمان به آخرت

به هر حال، ایمان به آخرت، زمینه ای برای برپایی نماز و آسانی آن برای شخص می شود. (بقره، آیات ۴۳ تا ۴۶؛ انعام، آیه ۹۲) چنان که ترس از اهوالات قیامت و آتش دوزخ نیز این کار را آسان می سازد. (نور، آیه ۳۷)

در همین راستا خداوند در آیه ۷۲ سوره انعام، توجه به حشر و نشر روز قیامت را زمینه ساز اقامه نماز می شمارد و بر این تاکید می کند که چگونه بینش ها و نگرش ها در رفتارهای آدمی تاثیرات مثبت یا منفی به جا می گذارد.

از آن جایی که بینش ها و نگرش ها و بویژه ایمان، مبتنی بر دو عنصر اساسی عقل و عاطفه است؛ از این رو خداوند عقل آدمی را مهم ترین عامل در اقامه نماز و آسانی آن برای افراد برمی شمارد و می فرماید که خردمندان کسانی هستند که نماز گزاردن برای آنان آسان است و در مقابل، کسانی که بی خرد هستند نماز را بازیچه و لهو و لعب می شمارند. (مائده، آیه ۵۸)

همچنین در آیات ۱۳ و ۱۷ سوره لقمان به نقش عواطف و احساسات یعنی محبت و برخوردهای دوستانه در توجه یابی و توجه دهی دیگران به نماز اشاره می کند و می فرماید همان گونه که می بایست خرد و عقل را در تحقق رفتار درست مورد نظر قرار داد هم چنین می بایست عواطف و احساسات را برانگیخت. در این راستا موعظه و پندهای دوستانه می تواند در ایجاد انگیزه و یا افزایش آن تاثیرگذار باشد و رفتاری چون نمازگزاری را برای شخص آسان کند.

از دیگر عوامل برای آسانی نماز، جو اجتماعی جامعه است. فضایی که جامعه برای کارهای هنجاری فراهم می آورد، در تشویق افراد به کارهای هنجاری و نیک، تاثیر مستقیم و شگرفی دارد. اگر در جامعه ای فضا به گونه ای باشد که هنجارهایی چون نمازگزاری یک ارزش و فضیلت باشد، برای افراد، نماز گزاردن آسان خواهد بود؛ اما اگر جو و فضای اجتماعی به گونه ای باشد که هنجارها و ارزش ها ضدارزش شمرده شود و هنجارگرایان و ارزش گرایان مورد تمسخر هنجارشکنان قرار گیرند، انجام کارهای نیک و هنجاری از جمله نماز نیز سخت و دشوار خواهد بود. بر این اساس خداوند در آیه ۵۸ سوره مائده به مساله استهزاء نمازگزاران از سوی برخی از بی خردان جامعه اشاره می کند و در آیه ۲۱ سوره حج به صراحت بر نقش قدرت و حکومت مومنان در برپایی و گسترش نماز در جامعه و آسان شدن آن بر مردم تاکید می کند. این که جامعه ایمانی از این جایگاه قدرت برخوردار باشد که هنجارها و ارزش هایی چون نماز را در جامعه گسترش دهد، خود مهم ترین عامل در آسان شدن نماز برای افراد جامعه خواهد بود.

از دیگر عواملی که بستر مناسبی برای اقامه نماز و آسان شدن آن در آیات قرآن بدان اشاره شده، می توان به تسلیم شدن در برابر خدا (انعام، آیات ۷۱ و ۷۲)، تقوا (آل عمران، آیات ۱۵ و ۱۷؛ روم، آیه ۳۱)، تمسک به کتاب خدا و دستورها و آموزه های پسندیده و نیک آن (اعتراف، آیه ۱۷۰)، توجه یابی به نظارت خدا و آگاهی او به همه اعمال انسانی (بقره، آیه ۱۱۰)، دعا و نیایش در توفیق یابی انسان برای نمازگزاری و دیگر کارهای نیک (اعراف، آیات ۳۵ تا ۴۰) صبر و شکیبایی (آل عمران، آیه ۲۰۰) اشاره کرد.

به هر حال، آن چه بیان شد، تنها گوشه ای از علل و عواملی است که می تواند بینش و نگرش افراد را تغییر داده و کارهای سخت را آسان نماید و انسان را متوجه انجام کارهایی از جمله نماز کند و نمازگزاری را بر وی آسان کند. اما این که چگونه نمازگزاری باشیم تا به این هدف اساسی آفرینش دست یابیم و از آثار نماز بهره مند شویم، مطلبی است که در آیات دیگر به آن اشاره شده است.

سماموس