مصادیق ساهون

به باور «ابن عباس» منظور از این گروه، آن کسانی هستند که نمازشان را از هنگامه مقرری که باید خوانده شود به تأخیر می اندازند. از امیرمؤمنان آورده اند که منظور منافقانند، چراکه این گروه نه به هنگام خواندن نماز امید پاداشی دارند و نه وقتی نمی خوانند از کیفر آن می ترسند؛ آنان هستند که در نماز غفلت می ورزند تا وقت مقرر آن بگذرد. این گروه هنگامی که با خوبان و نیکان روزگار باشند، از روی ریاکاری و سوداگری، نماز را بهنگام می خوانند، اما آن گاه که با هم اندیشان خود و یا تنها باشند نمی خوانند. (مجمع البیان، ذیل آیه)

یکی از یاران امام صادق(ع) آورده است که از آن حضرت از آیه موردبحث پرسیدم، که آیا منظور وسوسه شیطان است؟ سألته عن قوله: الذین هم عن صلوتهم ساهون. فرمود: نه، هرکسی ممکن است ناخواسته دستخوش غفلت شود، آیه چنین کسی را نمی گوید؛ بلکه «ساهون» آن کسانی هستند که خواندن نماز را از هنگامه مقرر آن به تأخیر می افکنند تا وقت آن بگذرد. فقال: لا، کل احد یصیبه هذا، ولکن ان یغفلها ویدع أن یصلی فی اول وقتها. در بیان دیگری آورده اند که در تفسیر آیه مورد بحث فرمود: هو الترک لها و التوانی عنها. منظور آیه، نخواندن نماز و سستی ورزیدن در انجام آن است. (همان پیشین)

علامه طباطبایی می نویسد: ساهون یعنی آنهایی که از نمازشان غافلند و اهتمامی به امر نماز ندارند و از فوت شدنش باکی ندارند؛ چه این که به کلی فوت شود و چه این که بعضی از اوقات فوت گردد، و چه این که وقت فضیلتش از دست برود و چه این که ارکان و شرایطش و احکام و مسائلش را ندانسته نمازی باطل بخوانند. در آیه شریفه تکذیب گر روز جزا به چنین نمازگزارانی تطبیق شده، چون حرف «فاء» که برسر جمله آمده می فهماند جمله مزبور نتیجه تکذیب روز جزا است و می رساند چنین نمازگزارانی خالی ازنفاق نیستند، چون تکذیب روز جزا تنها به این نیست که به کلی آن را منکر شود، کسی هم که تظاهر به ایمان می کند و نماز مسلمانان را می خواند، اما طوری می خواند که عملاً نشان می دهد باکی از روز جزا ندارد، او نیز روز جزا را تکذیب کرده. «الذین هم یراون» کسانی که عبادت را در انظار مردم انجام می دهند، (و یا در انظار، بهتر و غلیظ تر انجام می دهند)، اینگونه افراد شکارچیانی هستند که با زبان شکار حرف می زنند، تا شکار بدامشان بیفتد، (در بین مسلمانان خود را مسلمان تر از آنان جلوه می دهند، و معلوم است اگر در بین اهل ملتی دیگر قرار بگیرند چهره آن مردم را به خود می گیرند). (المیزان، علامه طباطبایی، ذیل آیه)

امام صادق(ع) در ذیل این آیه فرمود: منظور تأخیر نماز از اول وقت و بدون عذر است. (تفسیر قمی، ج ۲، ص ۴۴۴٫)

بنابراین کسانی که این گونه با نماز عمل می کنند و آن را سبک می شمارند و استخاف در حق آن روا می دارند، باید خود را از شفاعت اهل بیت(ع) محروم بدانند. این درحالی است که شفاعت ایشان در دنیا به معنای دست یابی به کمالات الهی و فعلیت یابی اسمای الهی در جان و ذات آدمی و در آخرت به معنای بهره مندی از بهشت و مواهب قرب الهی در جنت صفات و ذات است.

از نظر امام صادق(ع) استخفاف و سبک شماری نماز، در حکم گناهی است که شخص را از شفاعت اهل بیت(ع) محروم می سازد. بنابراین نماز نخواندن و ترک آن خود گناهی بزرگ است، نمازخواندن و در عین حال ترک آن را خفیف و سبک شمردن و بی اهمیت تلقی کردن آن، خود گناه دیگری است که از مهمترین آثار آن دوری از شفاعت اهل بیت(ع) است. استاد قرائتی در درس هایی از قرآن برای استخفاف و سبک شماری نماز به ۰۲ مورد اشاره کرده که آنها مصادیق سبک شماری است.

بسیاری از گرفتاری های دنیا و آخرت ما به سبب همین سبک شماری نسبت به نماز است. فاطمه زهرا(س) جده بزرگوار امام صادق(ع) نیز در سخنی به تاثیرات سوء استخفاف نماز در زندگی بشر در دنیا و آخرت اشاره می کند که نقل آن در اینجا می تواند برای بیان جایگاه و اهمیت نماز مفید و سازنده باشد.

سماموس