واگذشتن تكبير مستحب در نماز

طـبـرانى به نقل از ابو هريره و ابن ابى شيبه به نقل از سعيدبن مسيب آورده اند كه نخستين كسى كه تكبير را ترك كرد معاويه بود ((329)) .در كـتاب الوسائل فى مسامرة الاوائل آمده است : نخستين كسى كه تكبير را كم كردمعاويه بود.او چون مى گفت : سمع اللّه لمن حمده بيدرنگ به سجده مى رفت و تكبيرنمى گفت ((330)) .ابـن ابى شيبه از ابراهيم نحفى نقل كرده است كه گفت : نخستين كسى كه تكبير را كم كرد زياد بود ((331)) .ابـن حـجـر عـسقلانى در فتح البارى اين نظريه ها را با يكديگر سازگارى داده و گفته است : اين سـخـن اخـير با آن كه پيشتر از آن گفته شده است منافات ندارد، زيرا زياد بدان سبب كه معاويه تـكـبير را ترك كرده بود آن را واگذاشت و معاويه نيز بدان سبب كه عثمان آن را ترك كرده آن را واگـذاشـته بود ((332)) .از مطرف بن عبداللّه نقل شده است كه گفت :من و عمران بن حصين پـشـت سر على بن ابى طالب (ع ) نماز گزارديم .او چون به سجده مى رفت تكبير مى گفت ، چون سر از سجده برمى داشت تكبير مى گفت و چون پس ازسجده دوم براى قرائت برمى خاست تكبير مى گفت .چون نماز را بدين سان به پايان رساند عمران بن حصين دست مرا گرفت و گفت : اين نـمـاز مـرا بـه يـاد نـمـاز مـحـمـد(ص )انـداخـت .يا گفت : اين محمد(ص ) بود كه براى ما نماز گزارد ((333)) .در روايـتـى ديـگـر از مطرف بن عمران چنين نقل شده است كه گفت : پشت سرعلى (ع ) نمازى خواندم كه مرا به ياد نماز پيامبر(ص ) و دو خليفه او انداخت .براى خواندن نماز روانه شدم و همراه او نماز گزاردم .او هرگاه سجده مى كرد و هرگاه سر ازركوع برمى داشت تكبير مى گفتم : اى ابو نجيد، نخستين كسى كه تكبير را واگذاشت كه بود؟ گفت : عثمان بن عفان آن هنگام كه به كهنسالى رسيده و صدايش ضعيف شد ((334)) .شافعى در كتاب الام و قزوينى در كتاب التدوين از طريق انس بن مالك روايت كرده اند كه گفت : مـعـاويـه در مـديـنه نماز گزارد و در نمازش قرائت را به جهر خواند.اوبراى سوره حمد بسم اللّه الرحمن الرحيم گفت و اين را براى سوره بعد تلاوت نكرد.چون قرائت را تمام كرد تكبير نگفته به ركوع رفت و چون آن نماز را به پايان برد كسانى ازمهاجرين كه صداى اين نماز را مى شنيدند از هر سـوى بانگ برآوردند كه اى معاويه ، آيااز نماز دزديدى يا فراموش كردى ؟ او پس از آن هنگامى كه نـماز گزارد براى سوره پس ازحمد نيز بسم اللّه الرحمن الرحيم گفت و چون خواست به سجده رود تكبيرگفت ((335)) .شـافـعى همين حديث را از طريق عبيدبن رفاعه نقل كرده است ((336)) .صاحب الانتصار نيز اين حديث را از طريق انس روايت كرده و سرانجام صاحب كتاب البحرالزخار هم آن را نقل كرده است .بـديـن سـان دانـستيد كه معاويه در وانهادن تكبير مستحب نماز و به نكاح درآوردن دوخواهر از طريق ملك و نيز نخواندن بسم اللّه الرحمن الرحيم براى سوره در نماز، به عثمان اقتدا جسته و از نظريه فقهى او پيروى كرده است

پی نوشت ها:
329. الوسائل فى مسامرة الاوائل : 18.
330. همان : 18 / 94.
331. همان : 18 / 95.
332. فتح البارى : 2, 215.
333. ر. ك : صـحـيـح بخارى : 1, 209 , صحيح مسلم : 1, 295 / 33, سنن ابى داوود: 1, 221/835 , سنن نسائى : 2, 204 , مسند احمد: 4, 428 , 429 و 444.
334. مسند احمد: 4, 432 , الوسائل فى مسامرة الاوائل : 18/93.
335. الام : 1, 108 , التدوين فى اخبار قزوين : 1, 154.
336. الام : 1, 108.