درباره اهميت و قدرشناسي از نعمت آزادي، امام علي عليه السلام در توصيه به فرزندش امام حسن مجتبي عليه السلام مي‌فرمايد: «وَلَا تَكُنْ عَبْدَ غَيْرِكَ‏ وَقَدْ جَعَلَكَ اللَّهُ حُرّا» (ابن‌شعبه حرانى، 1404ق، ص 77)؛ بنده غير خودت مباش، كه خدا تو را آزاد آفريده است.

بر اساس همين مباني، اين موضوع در بند «الف» از ماده پانزدهم اعلاميه اسلامي حقوق بشر، معروف به «اعلاميه قاهره»، انعکاس يافته است: «انسان آزاده متولد مي‌شود و هيچ احدي حق به بردگي کشيدن يا ذليل کردن يا مقهور کردن يا بهره کشيدن او را ندارد، مگر خداي تعالي» (ناصرزاده، 1372، ص 7).

اما بايد توجه داشت که پديده آزادي را به‌صورت مطلق نمي‌توان و نبايد تقديس کرد؛ يعني نمي‌توان آزادي را همانند مفاهيم اخلاقي چون عدالت، صداقت، سخاوت و غيره داراي هويت ارزشي و کمال ذاتي برشمرد؛ زيرا آزادي جزو پديده‌هايي نيست که خير مطلق باشد؛ بلکه سرشت آزادي نسبت به سرنوشت انسان، خالي از بار ارزشي و برهنه از اعتبار ذاتي است (تيم‌گري، 1387، ص181).

پس آزادي و مفهوم آن به‌خودي‌خود، في نفسه و به نحو لابشرط، يک امر خير و مقدس نبوده و بهره‌مندي از آن، مايه و نشانه کمال براي انسان نيست؛ بلکه صرفاً ابزاري است که مي‌تواند در مسير کمال و سعادت و يا شرارت و زشتي به‌کار رود. پس قضاوت نسبت به موارد و مصاديق عيني آزادي، بستگي به کاربرد آن دارد. از نگاه ديني و عقلي، تنها آزادى‌اي شايسته تمجيد و تقديس است که در خدمت رشد کمالات آدمي باشد.

بر اساس آيات قرآن، اسلام به هيچ وجه لجام‌گسيختگي، بي‌بند‌و‌باري و هوسراني را نمي‌پذيرد؛ بلکه از يک‌سو با برداشتن موانعى كه مانع از رشد واقعى و سالم آدميان مي‌شود، به رهايي انسان از قيد‌و‌بندهاي مخل کمال انسانيت كمك مي‌کند تا انسان‏ها رها از قيد‌و‌بندهاي جاهلي، آزادانه به سوي کمال و ارزش‏هاى متعالى سوق يابند. از سوي ديگر، اسلام با تعبيه برخى موانع شبيه «گارد ريل‌هاي» محافظت‌کننده در کنار بزرگ‌راه‌ها و با ابلاغ برخي محدوديت‌هاي شرعي، تلاش دارد از سقوط و هلاکت بشر و گرفتار آمدن انسان در دام هوس‌هاي حيواني و انحرافي پيشگيرى کند.

مطلب ادامه دارد........