در سال 1580، برنارد پالسی اولین فردی بود که مفهوم چرخه آب امروزی را توصیف کرد. او چگونگی بخار شدن آب اقیانوس و سپس سرد و تبدیل آن به ابر را شرح داد. او گفت ابرها به سوی جایی که از آن برخاستهاند حرکت میکنند، متراکم و به صورت باران جاری میشوند. آب باران به صورت دریاچه و نهر جمع میشود و در یک چرخه پیوسته به اقیانوس میریزد. در قرن هفتم قبل از میلاد، تالِس از مِلِتِس معتقد بود که باد آب سطح اقیانوس را به داخل خشکی منتقل میکند و سپس باران جاری میشود. قبل از آن مردم منبع آبهای زیرزمینی را نمیشناختند. آن ها فکر میکردند که آب اقیانوسها، تحت تأثیر باد به داخل قارهها نفوذ میکند. آنها همچنین معتقد بودند که آب از یک مسیر نامشخص به گرداب بزرگ بازمیگردد.این مسیر به اقیانوس ربط دارد و از زمان افلاطون «تارتارس» نامیده میشد. دکارت متفکر بزرگ قرن هجدهم، نیز این نظر را داشت. تا قرن نوزدهم نظریه ارسطو غالب بود. طبق نظریه او، آب در شکافهای سرد کوه متراکم میشود و دریاچههای زیرزمینی را که منشأ چشمههاست تشکیل میدهد. امروزه ما میدانیم که آب باران که در شکافهای زمین رسوخ میکند آبهای زیرزمینی را تشکیل میدهد.
چرخه آب در قرآن در آیههای زیر شرح داده شده است:
﴿ألَم تَرَ اَن اللهَ أنزلَ منَ السَماءِ ماءً فَسَلَکهُ ینابیعَ فی الارضِِ ثمَ یخرجُ بِهِ زرعاً مُختِلفاً ألوانه﴾(سوره زمر،آیه 21)
آیا ندیدی که خداوند از آسمان آبی فرستاد و آن را به صورت چشمههایی در زمین وارد نمود، سپس با آن زراعتی را خارج میسازد که رنگهای مختلف دارد.
﴿ینَّزِلُ مِنَ السَماءِ ماءً فَیحیی بِهِ الارض بَعدَ مَوتها إنَّ فی ذلک لآیاتٍ لِقومٍ یعقِلونَ﴾ (سوره روم، بخشی از آیه 24)
از آسمان آبی فرو میفرستد که زمین را بعد از مردنش به وسیله آن زنده میکند؛ در این نشانههایی است برای جمعیتی که میاندیشند.
﴿وأنزلنا من السماء ماء بقدر فأسکنّاه فی الارض وأنّا علی ذهاب به لقادرون﴾(سوره مؤمنون،آیه 18)
و از آسمان، آبی به اندازه معین نازل کردیم؛ و آن را در زمین (در جایگاه مخصوصی) ساکن نمودیم؛ و ما بر از بین بردن آن کاملاً قادریم.
٭ هیچ متن دیگری در 1400 سال پیش چنین شرح درستی از چرخه آب نمیدهد.
بادها ابر را باردار میکنند
﴿و أرسلنا الرّیاح لواقح فأنزلنا من السماء ماءً فأسقیناکموه﴾(سوره حجر،بخشی از آیه22)
ما بادها را برای بارور ساختن (ابرها و گیاهان) فرستادیم؛ و از آسمان آبی نازل کردیم، و شما را با آن سیراب ساختیم.
لواقح جمع لاقحه است که از لقحَ به معنای باردارکردن یا آبستن کردن است. در این متن باردار کردن به معنای این است که باد ابرها را فشرده میکند و موجب برق و سپس باران میشود. توصیف مشابهی نیز در قرآن دیده میشود:
﴿الله الذی یرسل الرّیاح فتثیر سحاباً فیبسطه فی السماء کیف یشاء و یجعله کسفا فتری الودق یخرج من خلاله فأذا أصاب به من یشاء من عباده إذاهم یستبشرون﴾(سوره روم،آیه 48)
خداوند همان کسی است که بادها را میفرستد تا ابرهایی را به حرکت درآورند، سپس آنها را در پهنه آسمان آنگونه که بخواهد میگستراند و متراکم میسازد؛ در این هنگام دانههای باران را که میبینی از لابهلای آن خارج میشود؛ هنگامی که این (باران حیات بخش) را به هرکس از بنگانش که بخواهد برساند، ناگهان خوشحال میشوند.
توصیف قرآن کاملاً صحیح است و با اطلاعات جدید در زمینه آب شناسی انطباق دارد. چرخه آب در چند آیه قرآن مجید از جمله سوره آل عمران آیه 9،سوره اعراف آیه 57،سوره رعد آیه 17.
بشارت - آذر و دی 1388 - شماره 74 - قرآن و دانش / چرخه آب