مشاهیر ایران و جهان - آذر کیوان

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم)

یكى از روحانیان بزرگ زرتشتى (قر. 11 ه.) از مردم شیراز یا حوالى آن (ف.پتنه 1027 ه.ق.). وى با گروهى از مریدان خود به هندوستان شتافت. آذر كیوان مؤسس فرقه‏ایست مذهبى كه تركیبى است از ادیان زرتشتى، اسلام، برهمنى و مسیحى. وى را «ذوالعلوم» لقب داده‏اند و منظومه‏اى به نام «جام كیخسرو» در شرح مشاهدات وى، بدو منسوب است. (1027 -942 ق)، مؤسس فرقه‏ى آذر كیوان. در فارس زاده شد. نسبش به بهمن پسر اسفندیار مى‏رسد. از شخصیت‏هاى بسیار مشكوك تاریخ است. گویند در كودكى اهل ریاضت بود. در اواخر عمر به هند رفت و در شهر پتنه اقامت گزید و نحله‏اى تازه به نام خود پدید آورد كه تركیبى از مذاهب زرتشتى، اسلام، به ویژه تشیع، برهمنى و مسیحیت بود. عده‏اى بدو گرویدند این فرقه معتقد بود كه حقیقت همه‏ى ادیان یكى است، به شرایع عمل نمى‏كردند. طرفداران آذر كیوان به فلسفه‏ى اشراق توجه خاصى نشان مى‏دادند تا آنجا كه برخى آثار شیخ شهاب‏الدین سهروردى را به فارسى ترجمه كردند. مریدانش به آذر كیوان كراماتى نسبت داده‏اند. از جمله آثار وى: «مكاشفات»؛ «جام كیخسرو»؛ «آیینه‏ى اسكندر»؛ «تخت طاقدیس»؛ «پرتو فرهنگ». دكتر زرین‏كوب از اصل وجود چنین مردى را منكر است و مى‏گوید: «اما آنچه از احوال او و از تحصیلات و مسافرتهایش نقل كرده‏اند موجب حصول اطمینان به تاریخى بودن شخص او به نظر نمى‏آید...». از آثار منسوب به فرقه‏ى آذر كیوان «دساتیر» و «دبستان المذاهب» است كه بنا به راى اكثر صاحبنظران از مجعولات و اغراقات خالى نیست.[1]