مشاهیر ایران و جهان - دانشور، تقی

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1339 -1258 ش)، موسیقى‏دان، شاعر و نویسنده. در تهران متولد شد. او توسط مزین‏الدوله نقاش‏باشى كه از بستگان نزدیكش بود، به مدرسه دارالفنون وارد شد تا زیر نظر لومر فرانسوى تحصیل موسیقى كند. تقى خان پس از فراگرفتن قواعد نت خوانى، به زدن آلات‏بادى مشغول شد. بعد نزد دووال نواختن ویولن را آغاز كرد. تا اینجا تقى خان فقط به موسیقى اروپایى آشنا بود، سپس براى اینكه موسیقى اروپایى آشنا بود، سپس براى این كه موسیقى ایرانى را فراگیرد، مدتى در كلاس حسین خان اسماعیل‏زاده و چندى در خدمت میرزا عبداللَّه ردیفها را فراگرفت و نزد حسام‏السلطنه به تلعیم ویولن پرداخت و توسط او به دربار راه یافت و ملقب به اعلم السلطان شد و چند بار در حضور مظفرالدین‏شاه ساز زد. وى اولین ایرانى است كه به ویولن آشنا شد. این ساز را نواخت. خاطرات دربار قاجاریه كه از مشاهدات عینى وى بوده قریب دو سال در مجله هفتگى «روشنفكر» منتشر مى‏شد. موسیقى از كارهاى تفننى دانشور بود، زیرا خدمات و مشاغل ادارى به او فرصت نمى‏داد كه در این قمست كار فوق‏العاده‏اى كند. كارهاى هنرى وى منحصر بوده به تدریس موسیقى آن هم فقط چند سالى در جوانى در مدرسه دارالفنون و آموزش موسیقى به چند نفر از علاقه‏مندان از قبیل: محمدعلى شاه قاجار، محمدحسن میرزا، شاهزاده جهانگیر میرزاى حسام و ركن‏الدین مختارى. او در علم پزشكى هم مدتى تحصیل كرده و در بیمارستان دولتى آن زمان (سیناى فعلى) مدت زمانى كارآموزى داشته است. دانشور در سن هشتاد سالگى در تهران در گذشت. وى آهنگى در چهارگاه ساخته كه اشعار آن را خود سروده است.[1] مرحوم تقى دانشور (اعلم‏السلطان) در سال 1258 هجرى شمسى در تهران متولد شده، پدرش مرحوم نور محمدخان از حكام دوره‏ى قاجاریه در ایالات مختلف آن زمان بوده است. نامبرده تا قبل از نائل شدن به لقب اعلم‏السلطلان از طرف مظفرالدین شاه قاجار به نام میرزا تقى‏خان شهرت داشته است. میرزا تقى‏خان در دوران كودكى به اتفاق سه نفر از بستگان نزدیكش به توسط مرحوم میرزا على‏اكبرخان مزین‏الدوله نقاشباشى كه با آنها خویشى داشت به مدرسه دارالفنون وارد و پس از تكمیل علوم و فنون آن زمان كه عبارت بود از ادبیات زبان‏هاى فارسى، عربى، فرانسه و فن نظام، وارد رشته موزیك دارالفنون شده و علم موسیقى غربى را علماً و عملاً نزد ژنرال لومر فرانسوى موزیكانچى‏باشى دربار قاجار و معلم موسیقى دارالفنون فراگرفته است و پس از فراغت از تحصیل و هنگام ورود موسیو دوال معلم سازهاى زهى كه از كشور فرانسه آمده بود به معاونت وى منصوب گردید و ضمن انجام خدمت و تدریس موسیقى به محصلین، نواختن ساز ویولن را از موسیو دوال فراگرفته و در این فن استاد شده است و در تاریخ رجب سال 1311 هجرى قمرى به موجب فرمان صادره با درجه یاور اولى (سرگردى) و یك قطعه نشان مطلا از مدرسه مباركه دارالفنون فارغ‏التحصیل و مشغول خدمات دولتى گردیده، در تاریخ ربیع‏الاول 1319 هجرى قمرى به موجب فرمان صادره با مهر و امضاى مظفرالدین شاه قاجار از درجه سرهنگى به منصب سرتیپى از درجه سیم و دریافت یك قطعه نشان و یك رشته حمایل از همان درجه ارتقا یافته و در تاریخ شهر ذیحجةالحرام سنه 1326 هجرى قمرى به موجب فرمان صادره با مهر و امضاى محمدعلى شاه قاجار، به منصب سرتیپى از درجه دوم و لقب اعلم‏السلطان مفتخر گردید. میرزا تقى‏خان چون به موسیقى ایرانى علاقه مفرط داشت و از طرفى دوست و همسایه حسین‏خان اسماعیل‏زاده استاد كمانچه و میرزا عبداللَّه استاد سه‏تار بوده، لذا از این دو نفر ردیف‏هاى ایرانى را از راه گوش فراگرفته و آنها را با نت فرنگى تنظیم و مى‏نواخته است بدین ترتیب نامبرده اولین كسى است كه ردیف‏هاى ایرانى را با نت غربى و با ساز ویولن اجرا نموده و در زمان خود شهرت بسزایى یافته است. مرحوم تقى دانشور چون همواره شاغل مشاغل نسبتاً مهمى بوده، لذا موسیقى را به عنوان یك هنر براى خود مى‏دانسته و در مجامع عمومى كه در آن زمان شهرت چندان خوبى هم نداشته از موسیقى استفاده نمى‏كرده، فعالیت هنرى وى منحصر بوده به تدریس موسیقى آن هم فقط چند سالى در جوانى در مدرسه دارالفنون و آموزش موسیقى به چند نفر از علاقمندان از قبیل: محمدعلى شاه قاجار، احمدشاه قاجار، محمدحسن میراز ولیعهد احمدشاه، شاهزاده جهانگیر میرزاى حسام (نوه‏ى حسام‏السلطنه فاتح هرات) و ركن‏الدین مختارى و غیره. وى چند بار، در كنسرت انجمن اخوت به صورت افتخارى شركت داشته و چند سالى هم در مدرسه سن‏لوئى تهران تدریس مى‏كرده و عده‏اى از ادبا و شخصیت‏هایى معروف در مدرسه مذكور شاگرد وى بوده‏اند. مرحوم تقى دانشور مدتى در گمرك در زمان ریاست موسیو نوز بلژیكى با سمت مترجمى زبان فرانسه و مدتى در وزارت تجارت مشغول خدمت بوده سپس با تأسیس وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه به آن وزارت منتقل و تا سال 1312 در مشاغل مهم آن وزارت مانند ریاست دارالانشاء، ریاست تعلیمات متوسطه، ریاست محاسبات، ریاست پرسنل (كارگزینى) و با عنوان مدیركلى اصفهان و یزد و كاشان و توابع آنها انجام وظیفه كرده و در سال 1312 با درخواست خودش به افتخار بازنشستگى نائل گردیده و در اردیبهشت ماه 1339 شمسى دار فانى را بدرود گفته است. مشارالیه مردى ادیب شاعر و نویسنده زبردستى بوده، در علم پزشكى هم مدتى تحصیل كرده و در بیمارستان دولتى آن زمان (بیمارستان سیناى فعلى) مدت زمانى كارآموزى داشته است. خاطرات دربار قاجاریه كه از مشاهدات عینى وى بوده قریب دو سال در مجله هفتگى روشنفكر منتشر شده است بقیه تصنیفات و تألیفات وى به علت گوشه‏گیرى در دوران بازنشستگى چاپ نشده باقى‏مانده و مقدارى از آنها هم از بین رفته است.