مشاهیر ایران و جهان - نسفی، عزیز

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع :

خلاصه : عزيز بن محمدنسفي يكي ازشخصيتهاي برجسته حوزه عرفان اسلامي است وي از صوفيان پر كار سده هفتم هجري است كه نقش معرفي و تشريح تفكرات عرفا و حكيمان صوفي مشرب مخصوصا محي الدين ابن عربي ( 638 ه.ق ) به زبان فارسي دارد . گروه : علوم انساني رشته : عرفان والدين و انساب : اطلاعاني از سوابه خانوادگي و نياكان عزيز بن محمد در دست نيست جز اين كه احتمال مي رو د كه دريكي از واپسين سالهاي نامعلوم شده ششم يا نخستين سالهاي سده هفتم در شهر نسف ( يا نخشب ) ماورا النهر چشم به جهان گشود . تحصيلات رسمي و حرفه اي : عزيز نسفي در جواني به بخارا رفت وتا 671 ق در آنجا ماند . خاطرات و وقايع تحصيل : عزيز نسفي درسال 671 ق ، شاهد يكي از مخرب ترين مجاوزات مغول تحت فرمان آبا قاخان بود كه از بخارا بيرون شد و يك چند در خراسان و مدتي در اصفهان به سر برد ، سرانجام به شيراز مهاجرت كرد و در ابر قوه رحل اقامت افكند . وقايع ميانسالي : درآن زمان كه سرگرم تاليف اثر خودبنام «كشف الحقايق »بود ، شبي از شبهاي جمادي الاول 680 رسول الله را در عالم خواب ديد ، حضرت از او خواست كه باقي مانده فصلهاي اين كتاب را تا 700 سال از هجرت نگذرد ، ننويسد نسفي تا آن زمان فقط فصل از ده فصل مورد نظر خود را تاليف كرده بود ،با توجه به اينكه همه نسخه هاي خطي موجود كشف الحقايق فقط 7 فصل دارند معلوم مي شود كه نسفي در همان سالها در گذشته است . نسفي در يكي ار بحراني ترين ادوار تاريخ ايران و ماوراءالنهر مي زيست ،او افطاره گر بزرگترين فجايع و مصيبتهايي بود كه بر سر مردم اين مرز وبوم رفته است . به طوري كه نوشته اند نسفي همه كسانش را در فتنه ها ي پياپي مغول از دست داده و به همين دليل از آنجا راهي خراسان گرديد . او به سبب اوضاع نابسامان ماوراءالنهر و خراسان كه مجالي براي تعليم و تصنيف نمي گذاشت .بيشتر كتابهاي خود را در خلال اقامتهاي كوتاه و بلند خود در كرمان ،شيراز ،اصفهان و سرانجام در ابر قوه نوشت . زمان و علت فوت : از سنواتي كه عزيز نسفي دربعضي از آثارش ذكر كرده است وبنابه قرائن ديگر ،مي توان سال در گذشت نسفي رابين سالهاي 680-699 ه .ق درابرقوه احتمال داد . آرا و گرايشهاي خاص : رسم عزيز نسفي اين است كه غالبا هر مبحثي را با عبارت « اهل شريعت مي گويند »يا «اهل وحد ت ميگويند » يا «اهل حكمت مي گويند » و به جاي «اهل حكمت » ،«اهل دليل قطعي و برهان يقيني » به كار مي برد . پاره اي از مباحث را هم با جمله «اهل مذهب حلول » يا «اهل تناسخ مي گويند »شروع مي كند . عزيز نسفي بيشتر به جامعي كه «اهل وحدت »باشد گرايش دارد و مي گويد كه همه جا با «اهل تصوف »يكي نيستند . چگونگي عرضه آثار : بزرگترين امتياز عزيز نسفي در ارزش آموزشي منصفات كه دازاي مولفه هاي زير است : 1- سادگي زبان و بيان : او هيچ وقت سعي نداشته در آثارش كاربرد صنعت و آرا سته نويسي داشته با شد . آثارش از كلمات و تركيبات مغلق عربي پيراسته شده است او نثر ساده داشته و احاطه كامل برزبان فارسي ،منابع تحقيقاتش ارزشمند است . و تكرار برخي از اجزاء ساختاري جمله يا كلمات نزديك بهم كه قاعدتا مغاير با ملاكهاي علم لاغت است امر كميابي است . 2- شيوه معلمي : هدف نسفي از عرضه آثارش تعليم علوم به گروهي طلبه و خواستار حقيقت است . 3- فروتني وشكسته نفسي : در تواضع وخرد انگاري نسفي همين است كه هيچ گاه نكوشيد مسند و خانقاهي از آن خود بركند و خود را در مقام شيخ يا پيشوايي صاحب «بروبيايي »بر جماعتي تحميل كند . ________________________________________ آثار : 1 انسان الكامل ويژگي اثر : مجموعه است شامل يك كقدمه و بيست و دو رساله كه به نظر مي رسد طي زماني دراز ، از 660 ق به بعد ، تدريجا تاليف شده است . به گفته خود نسفي در مقدمه اين كتاب وي ده ساله ار اين رسالات را براي مبتديان و ده رساله را براي پيشرفتگان تصنيف كرده است . بيشتر ممباحث كتاب هستي شناختي از نظر اهل شريعت ، اهل حكمت و اهل وحدت است . اين رسالات از ماژيران موله فرانسوي در 1962م به شيوه اي بسيار محققانه ويرايش كرد و همراه با يادداشتهاو توضيحات فراوان ، فهرست اصطلاحات و مندرجات ( به توسط بخش ايران شناسي انجمن ايران و فرانسه ) منتشر كرد. 2 بيان تنزيل ويژگي اثر : رساله اي است كه در 10 فصل و از لحاظ محتوا مشابه كتاب تنزيل .بخش بسيار خواندني اين اثر فصل اول آن «در معرفت خدا» و فصلهاي هفتم و هشتم در معرفت كلام الله و كتاب الله است . نظر به اينكه نسفي به خواهش درويشي چند كه خواهان كتابي مفصل تر از كتاب تنزيل و كوتاه تر از كشف الحقايق بودند ، بيان تنزيل را تصنيف كرد ، پس پيداست كه اين كتاب پس از 680 ق نوشته شده است . نسخه اي از اين كتاب در استانبول و كتابخانه آستان قدس وجود دارد . 3 زبده الحقايق ويژگي اثر : اثري كوتاه و تخليصي از كتاب مبداو معاد كه شامل يك مقدمه و دو بخش عمده : در معرفت علم كبير و در معرفت علم صغير طبق آرا ء متشرعين ، حكيمان و اهل وحدت . اين رساله يك بار ضميمه اشعه اللمعات جامي ، سوانح غزالي و چند رساله ديگر به چاپ رسيده است ويك بار هم به كوشش حق وردي ناصري تو سط كتابخانه طهوري در 1363ش نشر يافت 4 كتاب تنزيل ويژگي اثر : اين كتاب يكي از نخستين آثار نسفي است . شش فصل اين اثر را در نسف و چهار فصل اين اثر را در بخارا نوشت . اين تاريخ بايد پيش از قتل عام آبا قاخان مغول در 669 ق باشد كه نسفي هنوز در بخارا اقامت داشته است . مندرجات كتاب تنزيل در واقع نماينده آثار بعدي است .مفصل ترين بخش كتاب ، فصل اول ان با عنوان «معرفت خدا »معرف آراء هستي شناختي نسفي است . اين اثر ظاهرا به چاپ نرسيده است ولي نسخه هايي از آن دركتابخانه ولي الدين استانبول محفوظ است . 5 كشف الصراط ويژگي اثر : از اين كتاب دستنوشته اي در كتابخانه ولي الدين استانبول وجود دارد . اين كتاب شباهتهاي زيادي دارد با كتاب هاي ديگر او . به اين خاطر موله نسبت به انتساب آن سخت ترديد داشت . 6 كشف الحقايق ويژگي اثر : اين اثر درسال 680 ق تاليف شده و درشكل موجود هفت فصلداردو به ماجراي تاليف اين كتاب در متن همين مقاله اشاره شده است مباحث هفت فصل يا هفت اصل اين كتاب عبارتند از «دربيان وجود » ، « در بيان انسان » ، «در بيان سلوك » ، « درييان توحيد » ، « دربيان معاد »، « دربيان دنيا وآخرت » ، « دربيان آسمان و زمين و ...قيامت و حج .......» اين كتاب توسط احمد مهدوي دامغاني ويرايش و همراه با تعليقات و فهرستهايي چند در حدود 300 صفحه به سال 1344 ش منتشر ، و در 1359 ش تجديد به چاپ شده است. 7 مبدا و معاد ويژگي اثر : رساله است در پنج فصل درباره مبدا و معاد كه حدود 679 ق در شيراز تاليف شده است .نسفي درمقدمخ 8 مقصد اقصي ويژگي اثر : رساله اي مختصر در يك مقدمه نسبتا طولاني و ابوابي در «معرفت خدا »، « دربيان صفات خدا » ، « در افعال خدا » ،‌ « در معرفت افعال بر قول اهل حكمت »، « در معرفت نبوت و ولايت » ، « در بيان اعتقاد اهل تقليد و اهل استدلال و اهل كشف » ، « در معرفت انسان » و .... از آنجا كه نسفي در مقدمه كشف الحقايق ذكري از مقصد اقصي كرده ، احتمالا اين كتاب را پيش از 680 ه .ق (سال تاليف كشف الحقايق )نوشته است . اين رساله يكي از نخستين آثار صوفيه است كه به زباني اروپايي ( لاتين ) ترجمه شده به علاوه ، در 1867م ترجمه شرح گونه اي از آن توسط اي . پامر صورت گرفت . از شمار نسخ خطي مقصد اقصي كه در ايران ، تركيه ، پاكستان ، هندوستان ، چين موجود است بر مي آيد كه اين كتاب در ميان مسلمانان اين سرزمينها از شهر ت فراواين بر خوردار است . 9 منازل السائرين ويژگي اثر : مشتمل بر 11 رساله كه جالب ترين آنها ، نخستين رساله در باب ولايت است ، بقيه رسالات درموضوعات هستي شناختي از قبيل مبدا ومعاد .وجود حقيقي و وجود خيالي و رسالاتي در باب اعتقادات اهل تناسخ ، اهل وحدت و اهل معرفت است . اين كتاب محتملا پيش ار 680 ق در اصفهان نوشته شده ، زيرا ذكري از آن مقصد اقصي كه پيش از تاريخ مذكور تصنيف شده ، رفته است .منازل السائرين را موله ويرايش ، و ضميمه انسان الكامل در سال م 1962 كرده است .