مشاهیر ایران و جهان - صبا، محسن

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1371 -1285 ش)، فهرست‏نویس، روزنامه‏نگار، مترجم، نویسنده و استاد دانشگاه. از نوادگان فتحعلى‏خان صبا بود. در تهران به دنیا آمد. تحصیلات خود را به ترتیب در مدرسه‏هاى فرانكوپرسان، دارالفنون و سپس علوم سیاسى انجام داد. پس از آن همراه دانشجویان اعزامى به اروپا، به فرانسه رفت و در پاریس از دانشكده‏ى حقوق درجه‏ى دكترى دریافت كرد. همچنین دوره‏ى مدرسه‏ى عالى شارت را كه مخصوص تعلیمات مربوط به آرشیو، بایگانى و كتابدارى است، در آن دیار گذراند و دیپلم آنجا را كسب كرد. صبا نخستین ایرانى است كه درجه‏ى علمى از آنجا گرفته است. وى در روزنامه‏هایى چون: «شفق سرخ»، «نوبهار»، «عصر اقتصاد» و «كیهان» مقالات متعددى نوشته و مدت ده سال سردبیر مجله‏ى «بانك ملى ایران» بود. او مؤسس انجمن دوستداران كتاب بود و شمارى از آثار پیشینیان را به سبكى زیبا و دلپسند انتشار داد. صبا استاد كرسى آمار دانشكده حقوق و استاد بایگانى و روش تحقیق در دانشكده‏ى ادبیات بود. او كتابسشناسى ایران در زبان فرانسه را به وجود آورد و كتابهاى فرانسه راجع را به ایران را فهرست كرد و مطالبى راجع به ایران در ادبیات فرانسه گردآورى كرد. از دیگر آثار او: «آزلزین»، ترجمه؛ «اصول آمارى و كلیات آمار اقتصادى»؛ «اصول بایگانى»؛ «اصول فن كتابدارى و تنظیم كتابخانه‏هاى عمومى‏و خصوصى»؛ «گلهاى حافظ»، ترجمه؛ «یكى بود یكى نبود»، ترجمه. از جمله‏ى خدمات دكتر صبا پایه‏گذارى كتابخانه‏ى بانك ملى ایران بود.[1] كتاب شناس. تولد: 1285، تهران. درگذشت: 23 فروردین 1371، سن‏دیه‏گو (آمریكا). محسن صبا تحصیلات خود را به ترتیب در مدرسه‏هاى «فرانكو پرسان» و دارالفنون و سپس مدرسه‏ى علوم سیاسى انجام داد. پس از آن همراه گروهى از محصلین اعزامى به فرانسه رفت و توانست دانشكده‏ى حقوق پاریس را بگذراند و درجه‏ى دكترى دریافت كند. همچنین مدرسه‏ى عالى شارت را در آن دیار ببیند و دیپلم آنجا را به دست بیاورد. مدرسه‏ى شارت مخصوص تعلیمات مرتبط به آرشیو، بایگانى و كتابداى است و صبا نخستین ایرانى است كه درجه‏ى علمى از آنجا گرفته است. كار علمى وى در پاریس كه منجر به دریافت درجه‏ى علمى و دكترى شد گردآورى فهرستى از كتاب‏ها و مقاله‏هایى بود كه به زبان فرانسوى درباره‏ى ایران در سراسر جهان نشر شده بود. دكتر صبا براى به سرانجام رسانیدن این كار مدت‏ها در كتابخانه‏هاى فرانسه به جستجو پرداخت تا عاقبت كتاب‏شناسى ایران در زبان فرانسه را به وجود آورد كه در سال 1936 در پاریس به چاپ رسید. صبا پس از بازگشت به ایران نخست در بانك ملى ایران به كار پرداخت. از اقدامات مهم او پایه گذارى و مجموعه‏سازى كتابخانه‏ى بانك ملى در سال 1316 است. دكتر صبا توانست فهرست كتابخانه‏ى ملى را در سال 1324 به چاپ برساند. صبا مدت ده سال ریاست اداره‏ى آمار و بررسى‏هاى اقتصادى همان بانك را داشت و در این مدت بود كه مجله‏ى «بانك ملى» زیر نظر او منتشر مى‏شد كه به مقاله‏هاى تخصصى آمارى و اقتصادى اجتماعى اختصاصى داشت. كم‏كم همزمان با ادامه‏ى كار در بانك، به تدریس در دانشگاه پرداخت و به استادى در دانشكده‏ى حقوق و علوم سیاسى و اقتصادى رسید، تا این كه پس از سى سال تدریس بازنشسته شد. وى كتابى درباره‏ى فن كتابدارى در سال 1333 منتشر نمود. وى كتابى هم درباره‏ى بایگانى و كتاب دیگرى درباره‏ى آمار اقتصادى نوشت. وى همچنین انجمن دوستداران كتاب را تأسیس نمود. دكتر صبا پس از تشكیل یونسكو نخستین كتابدارى بود كه به دعوت آن مؤسسه‏ى سفرى به اروپا رفت (سال 1332) و تحولات جدید كتابدارى را پس از جنگ دید. گروه ملى كتابشناسى ایران وابسته به كمیسیون ملى یونسكو را با همكارى دكتر مهدى بیانى، محمدتقى دانش‏پژوه و ایرج افشار تأسیس نمود. دكتر صبا بر سه كتاب منتشره این گروه مقدمه دارد (كتاب شناسى فهرست‏هاى نسخه‏هاى خطى فارسى در كتابخانه‏هاى دنیا از ایرج افشار، فهرست نسخه‏هاى خطى كتابخانه دانشكده‏ى حقوق و علوم سیاسى و اقتصادى دانشگاه تهران از محمدتقى دانش‏پژوه و فهرست مقالات فارسى جلد اول از ایرج افشار). تأسیس كمیته بایگانى ملى وابسته به كمیسیون ملى یونسكو در سال 1338 كار دیگرى بود كه با همكارى دیگران انجام داد. از آثار اوست: Bibliographie francaise de lran paris 1935 (Tehran 1951 Tehran 1966 (english Biblioraohy of Tehran 1965 فرهنگ بیان اندیشه‏ها (تهران، 1366)؛ صداى انسانى (از ژان كوكتو، تهران، 1338)؛ یكى بود یكى نبود (از فرانسیس دوكرواسه، انجمن دوستداران كتاب، 1338)؛ گل‏هاى حافظ (از هانرى گى، با نقاشى‏هاى لیلى تقى‏پور)؛ ترجمه‏هاى كوتاه دیگر دارد كه در فهرست‏هاى كتاب‏هاى چاپى تألیف خانبابا مشار به نامهاى آرلزین، آنترموز، تیستین، ستارگان، گردش آمده است، مسافرت به ایران (از الكسیس سولتى كف دیمیتریویج، تهران، 1336)؛ زیبایى‏هاى ایران (آندره دولیه دولند، تهران، 1355)؛ اصول فن كتابدارى و تنظیم كتابخانه‏هاى عمومى و خصوصى تهران (1333)؛ اصول بایگانى (1333)؛ اصول آمارى و كلیات آمار اقتصادى (1334).