مشاهیر ایران و جهان - کسروی، احمد

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1269- مقتول 1324 ش)، مورخ، ادیب، نویسنده و استاد دانشگاه. وى در خانواده‏اى روحانى در تبریز به دنیا آمد. مقدمات علوم و ادبیات عرب را در مدارس قدیم و زبان انگلیسى را در مدرسه‏ى آمیریكایى تبریز فراگرفت. وى بعدها در همان مدرسه به تدریس پرداخت، و در آنجا با مبلغان مسیحى، در دفاع از اسلام، مباحثات مى‏كرد. بعد از اعضاء حزب دمكرات شد و به تهران تبعید گردید. او مدتى به كار در دادگسترى پرداخت و مناصبى را نیز عهده‏دار بود. از 1312 تا 1320 ش به نشر روزنامه‏ى «پرچم» پرداخت. در دانشكده‏ى الهیات نیز به تدریس تاریخ اشتغال داشت ولى به سبب بدگویى‏هایى كه از شعر و شاعرى و عرفان و ادب ایرانى كرده بود با استادى او مواقت نشد. وى با زبان پهلوى و ارمنى و فرانسه آشنایى داشت. كسروى در زمینه‏هاى مختلف ادب، تاریخ، اجتماع، اقتصاد و مذهب عقاید مخصوص به خود داشت. آنچه او در باب نقد ادبى و بررسى شعر شاعران ایرانى و به خصوص ادب و شعر صوفیه، به ویژه حافظ و مولوى، نوشته از نوعى خشكى طبع و عدم آگاهى از جوهر هنر و زیبایى‏هاى آثار ادبى سرچشمه گرفته است و بر روى هم دیدگاه نقد او با اینكه دیدگاهى اجتماعى است، اما در مجموع نماینده‏ى ضعف تشخیص او در شناخت آثار ادبى است. آراى او در نقد مذهب شیعه مسایلى بود كه پیش از وى بر قلم بعضى از نویسندگان اهل سنت جارى شده بود و علماى شیعه نیز پاسخ آنها را داده بودند اما او با زبانى كه از بى‏نزاكتى و هتاكى خالى نبود همان انتقادها را رواج داد. وى عضویت انجمن آسیایى همایونى و انجمن جغرافیایى آسیایى و عضویت آكادمى آمریكا را داشت. كسروى یكى از پركارترین نویسندگان دوره‏ى اخیر است كه متجاوز از هفتاد كتاب و رساله، علاوه بر مقالات بسیار، از وى منتشر شده است. او سرانجام در یكى از محاكم وزارت دادگسترى به وسیله‏ى گروهى از فداییان اسلام به قتل رسید. از آثار او در زمینه‏ى تاریخ: «تاریخ مشروطه‏ى ایران»؛ «تاریخ هیجده ساله‏ى آذربایجان»؛ «تاریخ پانصد ساله‏ى خوزستان»؛ «شیخ صفى و تبارش»؛ «شهریاران گمنام»؛ «تاریخچه‏ى شیر و خورشید»؛ «تاریخچه‏ى چپق و قلیان»؛ «نادر شاه». در زمینه‏ى مذهب: «آیین كژى»؛ «ورجاوند بنیاد»؛ «در پیرامون اسلام»؛ «در پیرامون روان»؛ «صوفیگرى». در زمینه‏ى مسایل سیاسى و اجتماعى: «كار و پیشه و پول»؛ «در راه سیاست»؛ «فرهنگ چیست؟»؛ «افسران ما». در زمینه‏ى مسایل مربوط به زبان شناسى و دستور: «آذرى یا زبان باستان آذربایگان»؛ «زبان پاك»، دستور زبان؛ «زبان فارسى»؛ «نامهاى شهرها و دیه‏هاى ایران». زمینه‏ى نقد ادبى و مباحث هنرى: «حافظ چه مى‏گوید»؛ «در پیرامون ادبیات»؛ «در پیرامون شعر و شاعرى».[1] (بخش 1) (سید) احمد بن (حاجى میر) قاسم، دانشمند، مورخ، زبانشناس و اصلاح‏طلب ایرانى (و. تبریز 1269- مقت. تهران 1324 ه.ش). تا چند پشت وى اهل علم و مورد توجه مردم تبریز بوده‏اند. كسروى در رشته‏هاى تاریخ، لغت، زبان و دین تحقیق كرده و طرفدار جدى اصلاح و تصفیه‏ى مذهبى و مخالف سرسخت تصوف و عرفان بود. وى طرفدار جدى ملیت ایرانى بود و از به كار بردن لغات عربى دورى مى‏جست و در برابر آنها لغات و اصطلاحات و تركیباتى از ریشه فارسى ساخته بود و خود آنها را به كار مى‏برد. كسروى مردى رك‏گو و مبارز و در عقاید خود استوار بود. روزنامه‏اى به نام «پرچم» و مجله‏اى به نام «پیمان» منتشر مى‏كرد كه ناشر عقاید وى بودند. كسروى در روز دوشنبه‏ى بیستم اسفند ماه 1324 ه.ش به وسیله‏ى خنجر و اسلحه‏ى كمرى به دست برادران امامى- از فدائیان اسلام- به قتل رسید. تألیفات كسروى از 70 جلد متجاوز است كه اهم آنها از این قرار است: «تاریخ مشروطه‏ى ایران»، «تاریخ هیجده ساله‏ى آذربایجان»، «شهر یاران گمنام»، «تاریخ پانصد ساله‏ى خوزستان»، «تاریخچه‏ى شیر و خورشید»، «شیخ صفى و تبارش»، «نامهاى شهرها و دههاى ایران»، «قانون دادگرى»، «زبان پاك» «تاریخچه‏ى چپق و غلیان»، «مشعشعیان»، «ترجمه‏ى كارنامك اردشیر بابكان»، «ترجمه‏ى (تلخیص) پلوتارخ»، «زبان آذرى»، «پیدایش آمریكا»، «ده سال در عدلیه»، «صوفى‏گرى».