مشاهیر ایران و جهان - مفتون دنبلی آذربایجانی، عبدالرزاق

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1243 -1176 ق)، ادیب، مورخ، عالم، مفسر، نویسنده، عارف و شاعر، متخلص به مفتون. در خوى آذربایجان به دنیا آمد. هنگامى كه كریم خان زند براى اطمینان خاطر از جانب امراى آذربایجان، اولاد آنان را به گروگان گرفت، پدر مفتون، او را به جاى برادرش، در ده سالگى، به شیراز فرستاد. وى چهارده سال در شیراز بود و در این مدت به تحصیل علم و معرفت و كسب فضل و دانش پرداخت. بعد از فوت كریم خان و تسخیر شیراز به دست علیمراد خان زند، گروگانها از آنجا به اصفهان برده شدند و پس از فوت علیمرادخان، در 1199 ق، آقا محمد خان، آنان را آزاد نمود و اجازه داد تا به آذربایجان بازگردند. وى به نظم و نثر فارسى و عربى مسلط بود و به هر دو زبان شعر مى‏سرود. در انواع شعر نیز به قصیده و مثنوى بیشتر تمایل داشت. او در 1241 ق به زیارت عتبات عالیات و بیت‏اللَّه الحرام رفت و پس از بازگشت در تبریز درگذشت و در همان جا به خاك سپرده شد. از آثارش: «مآثر خاقانى»، در تاریخ قاجاریه؛ «مآثر سلطانیه» یا «مآثر سلطانى»، مبنى بر مآثر سلطنت فتحعلى‏شاه، از زمان جلوس تا 1241 ق؛ «حدائق الجنان»، در سرگذشت خودش در شیراز و شرح حال شعرا و فضلاى آن شهر، همراه شمه‏اى از احوالات كریم خان زند؛ «نگارستان دارا»، در شرح حال شعراى دوره‏ى فتحعلى‏شاه؛ «تجربة الاحرار و تسلیة الابرار»، در شرح حال عده‏اى از علما و معاریف و شعراى معاصر خود؛ شرح «مشاعر» ملا صدرا؛ ترجمه «عبرت نامه» (بصیرت نامه) از تركى به فارسى؛ «حقایق الانوار»، در شرح حال شعراى عرب و عجم، به فارسى؛ «حدائق الادباء»، شامل منشآت و مطارحات شعراى عرب و عجم، به فارسى؛ «حدیقه»، در شرح حال شعراى عرب و معانى بعضى از اشعار آنها، به فارسى؛ مثنوى «ناز و نیاز»؛ مثنوى «همایون نامه»، در احوال مختار ثقفى؛ مثنوى دیگرى در بحر رمل؛ «ریاض الجنة»، در تاریخ سلسله‏ى دنابله؛ «روضة الآداب و جنة الالباب»، در شرح حال شعراى عرب، به عربى؛ «دیوان» شعر. گویند مفتون در تألیف تاریخ «زینة التواریخ» با میرزا رضى، متخلص به بنده، مشاركت داشته است.[1] (شاعر) عبدالرزاق بیگ دنبلى متخلص به «مفتون» (و. 1176 ه.ق- ف. تبریز 1243 ه.ق) یكى از دانشمندان و سخنوران بزرگ آذربایجان در دوره‏ى قاجاریه بود. وى در سال 1276 ه.ق در شهر خوى متولد شد، از سن ده سالگى تا 24 سالگى (چهارده سال) به عنوان گروگان در شیراز بازداشت بود و در این مدت به تحصیل علم و ادب پرداخت، در زمان آغا محمدخان قاجار مرخص شده و به آذربایجان برگشت. در زمان عباس میرزا نایب‏السلطنه به منصب استیفا و نویسندگى ارقام دیوانى نایل گردید. وى تألیفات گرانبهائى از خود به یادگار گذاشت از جمله: حدائق‏الجنان، روضةالاداب و جنةالالباب. حدائق‏الادباء، ماثر سلطانى، كلیات دیوان و غزلیات، مثنوى ناز و نیاز، منظومه‏اى بنام مختارنامه.