ملیت : ایرانی - قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)
(1350 -1294/ 1293/ 1291 ش)، نویسنده، مصحح، مترجم، فرهنگ نویس و شاعر. در رشت به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایى در زادگاهش، تحصیلات متوسطه را در دارالفنون به پایان رساند. سپس از دانشسراى عالى در رشتهى ادبیات فارسى و فلسفه و علوم تربیتى فارغالتحصیل شد. پس از آن مدتى ریاست دانشسراى شبانهروزى اهواز و سپس ریاست ادارهى دانشسراها را در وزارت فرهنگ داشت. وى اولین كسى بود كه در ایران به اخذ درجهى دكترا در ادبیات نایل آمد و رسالهى دكتراى خود را با عنوان «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسى» ارائه نمود. او از 1318 ش به تدریس در دانشسراى عالى و دانشكدهى ادبیات مشغول بود. وى به جهت شركت در كنگرهها و مجامع علمى و انجام امور تحقیقى و تدریس به كشورهاى آمریكا، انگلیس، فرانسه، شوروى سابق و آلمان سفر كرد. معین همكار دهخدا بود و سرپرستى سازمان «لغت نامه» را بر عهده داشت. دكتر معین سرانجام پس از پنج سال بیمارى و بیهوشى در رشت درگذشت و در آستانهى اشرفیهى رشت به خاك سپرده شد. از دیگر آثار وى: «فرهنگ فارسى»، معروف به «فرهنگ معین»؛ «برگزیدهى شعر فارسى»، قرنها چهار و پنج قمرى؛ «حافظ شیرین سخن»؛ «ستارهى ناهید یا داستان خرداد و مرداد»، شعر؛ تحلیل «هفت پیكر» نظامى؛ «روانشناسى تربیتى»، ترجمه؛ «ایران از آغاز تا اسلام»، ترجمه؛ «كتیبههاى پهلوى»، ترجمه؛ تصحیح و تحشیه «برهان قاطع»؛ تصحیح و تحشیه «چهار مقاله» احمد عروضى سمرقندى؛ تصحیح «جوامع الحكایات و لوامع الروایات».[1] محمد (و. هفدهم رجب 1336 هجرى قمرى مطابق 9 اردیبهشت 1297 شمسى. ف. 13 تیرماه 1350 ه.ش) فرزند مرحوم شیخ ابوالقاسم. در شهر رشت در خانوادهاى روحانى متولد گردید. به هنگام طفولیت او نخست مادر و پس از 5 روز پدرش در عنفوان شباب درگذشتند. جد پدرى وى شیخ محمدتقى معینالعلما كه در سلك علماى روحانى بود به تربیت وى همت گماشت. جد مادرى او شیخ محمدسعید نیز از علما و مدرسان علوم قدیمه بود. محمد معین دورهى ابتدائى را در دبستان اسلامى و دورهى اول متوسطه را در دبیرستان نمرهى 1 (كه بعدها بنام دبیرستان شاهپور خوانده شد) طى كرد. در اوان تحصیل در متوسطه صرف و نحو عربى و بخشى از علوم قدیمه را نزد جد خوش و مرحوم سید مهدى رشتآبادى و دیگر استادان وقت آموخت و عشق به مطالعه در نهادش ریشه دوانید. دورهى دوم متوسطه (ادبى) را در دارالفنون تهران به پایان رسانید و به سال 1310 در دانشكدهى ادبیات و دانشسراى عالى در رشتهى ادبیات و فلسفه و علوم تربیتى وارد گردید و در سال 1313 از این شعب لیسانسیه شد پس از طى دورهى شش ماههى دانشكدهى افسرى احتیاط، شش ماه اول سال 1314 را به خدمت افسرى گذرانید و در مهرماه آن سال به دبیرى دبیرستان شاهپور اهواز منصوب شد، و پس از سه ماه ریاست دانشسراى شبانهروزى اهواز را یافت و در عین حال عضویت تحقیق اوقاف و ریاست به عهدهى وى بود. در همین ایام به وسیلهى مكاتبه از آموزشگاه روانشناسى بروكسل (بلژیك) كه تحت نظر Elmer Knowles روانشناس اداره مىشد، روانشناسى عملى و دیگر شعب آن از قبیل خطشناسى، قیافهشناسى و مغزشناسى را فراگرفت. در 1318 به تهران منتقل گردید در حین تصدى معاونت و سپس كفالت ادارهى دانشسراها در وزارت فرهنگ، وارد دورهى دكترى زبان و ادبیات فارسى شد. پس از چندى با حفظ سمت به دبیرى دانشكدهى ادبیات منصوب گردید. پس از به پایان رسانیدن دورهى دكترى، جلسهى دفاع از پایاننامهى دكترى وى به عنوان «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسى» در روز سهشنبهى 17 شهریور 1321 تشكیل و پایاننامهى او با قید «بسیار خوب» قبول گردید، و او نخستین دكتر ادبیات فارسى در ایران شناخته شد. از آن پس به سمت دانشیار و سپس به سمت استاد كرسى «تحقیق در متون ادبى» در دانشكدهى ادبیات به تدریس مشغول شد و سه سال نیز در دانشسراى عالى به تدریس پرداخت. از آغاز سال 1325 شمسى كه طبع لغتنامهى علامهى مرحوم علىاكبر دهخدا طبق قانون، در مجلس شوراى ملى شروع شد، دكتر معین به همكارى وى برگزیده شد. در دى ماه 1334 با موافقت علامهى مزبور، سازمان لغتنامه از منزل شخصى آن مرحوم به مجلس شوراى ملى منتقل شد و طبق وصیتنامههاى معظم له دكتر معین به ریاست امور علمى آن سازمان منصوب گردید. در اسفند 1336 سازمان مذكور به دانشكدهى ادبیات (دانشگاه تهران) شوراى دانشگاه، ریاست سازمان لغتنامه به عهدهى وى محول گردید. وى این سمت را تا آخرین روزى كه دچار سكته گردید به عهده داشت.
